Honderd jaar Broeders van Huijbergen in
Bergen op Zoom 1901 - 2001
Bij een afscheid
Deel III
De Waterschans nr. 4 2001
noorden de rivieren. Een herovering
van de rest van Brabant en Vlaan
deren bleef uit. Van politieke in
vloed verstoken, moesten de inwo
ners zich tevredenstellen met plaat
selijk zelfbestuur. Zeer tot ongenoe
gen van de meerderheid die echter
tot 1795 moest wachten om het heft
in eigen hand te nemen.
Toch mag het lokale bestek niet
worden vergeten. Alleen door dat te
bestuderen weten wij, welke invloed
de aanleg van een dergelijke linie
had op haar onmiddellijke omge
ving. De situatie die op de kaart van
Frans van Schoten staat afgebeeld
gaat uit van een ideale toestand: zo
wel de inundatie via de sluis van
Steenbergen als de vennen tussen
fort De Roovere en Bergen op
Zoom zijn overvloedig van water
voorzien. Dat was zeker niet steeds
het geval. De militaire autoriteiten
dienden te zorgen voor een voort
durend onderhoud van wallen en
grachten. Gestreden moest worden
tegen een weerbarstige natuur die in
droge perioden de linie zeker niet
ondoordringbaar maakte. Vanaf het
einde van de zeventiende eeuw
moesten meermalen verbeteringen
worden aangebracht. Zij maakten de
aanleg van verbindingswanen tussen
de forten en veranderingen in de
voorwerken nodig (32).
Als in oorlogstijd de inundatie 'in
werking' was en de forten met mili
tairen bemand, zullen Halsteren en
omgeving tijdelijk een zeker isole
ment hebben gekend. De recht
streekse verbindingen met Steenber
gen, Wouw, Heetie en Moerstraten
waren dan immers geheel of gedeel
telijk belemmerd. Ook de aanwezig
heid van soldaten in de forten zal
een sociale druk op de bevolking
hebben gelegd. Met opluchting
moet men afscheid hebben geno
men van de linie toen die in
1816-1827 in onbruik kwam. Tijdens
de Belgische Opstand van 1830
kwam de inundatie weer voor enige
jaren in werking. De forten zijn in
1854 aan particulieren verkocht en
als verdedigingswerken van de offi
ciële lijsten geschrapt.
De herontdekking van de linieresten
als een aantrekkelijk cultuur
historisch object liet nog lang op
zich wachten. De toenmalige Hal-
sterse wethouder J. Sinke nam in
1986 een bescheiden initiatief met
het herstel van de buitengracht van
fort De Roovere. Een alles
omvattende studie van Wageningse
studenten kreeg op 9 mei 2001 een
voorlopige afronding in de vorm
van een landschapsvisie, op die da
tum te Halsteren gepresenteerd. Een
stichting 'Vrienden' van het fort
moet de samenwerking aan het her
stelplan van deze 'historie in het
groen' verder gestalte geven.
Noten
162
De Waterschans nr. 4 2001
drs. GA. Huijbregts
13. Vijfentwintig jaar in Bergen op
Zoom 1926
Er zijn hiaten in de huiskroniek. Van
1921 tot 1924 was broeder Grego-
rius Hazebroek (1892-1937) overste
van het huis en in die jaren was er
geen kronikeur. De volgende overste
was broeder Cyprianus van Gijsel
(1882-1974). Het zilveren jubileum
van de broeders inspireerde hem tot
het weer opnemen van de draad. In
1926 waren de broeders 25 jaar in
Bergen op Zoom werkzaam en dat
ging niet onopgemerkt voorbij, inte
gendeel. Het Bergse dagblad "De
Avondstergaf op 5 oktober 1926
een Extra (Jubileum)-Nummer uit,
samengesteld en grotendeels ge
schreven door de lekenonderwiizers
van de broedersscholen. De heren
Th.C. Daane en C. Slootmans, bei
den van het team van de Francis-
cusschool, leverden zelfs meerdere
bijdragen. Slootmans (1900-1992),
een geboren Bcrgenaar, slaagde in
1921 in Breda als onderwijzer en
stond van 1921 tot 1940 aan de
Franciscusschool. Sedert 1937 was
hij archivaris van zijn geboorte
plaats, eerst in een deeltijdbaan, na
1940 in een volledige betrekking.
Uit een artikel van de heer Daane
vernemen we dat broeder Cyprianus
van Gijsel hoofd was van de bene-
denschool en broeder Henricus
Kriesels van de bovenschool en dat
circa 1400 leerlingen in 25 jaar de
Franciscusschool hadden bezocht.
Met de twee andere broedersscho
len erbij kwam Daane op een totaal
van 3000 leerlingen. In 1926 telde
de dubbelschool in de Hoogstraat
iets meer dan 500 leerlingen en 14
onderwijzers. Slootmans was toen al
gegrepen door het Bergse verleden
zoals blijkt uit zijn artikel: Iets over
de Bergsche school in de XVIe eeuw.
Afgaande op de lestijden werd er vijf
eeuwen geleden op school hard ge
werkt; 's morgens les van 8.00 tot
13.00 uur en 's middags van 14.00
tot 18.00; 's winters tot 17.00 uur
"wegens de duurte der waskaarsen
en 't brandgevaar".
Op 5 oktober begonnen de feeste
lijkheden met een plechtige H. Mis
"met assistentie" in de parochiekerk
op de Grote Markt (thans De
Maagd). Daarbij waren alle leerlin
gen van de vier broedersscholen
aanwezig, samen meer dan duizend.
Aan felicitaties en geschenken geen
gebrek. Leerlingen en lekenonder-
wijzers van de twee scholen in de
Hoogstraat schonken een H. Hart
beeld. Het kreeg een plaats in de ge
vel op de speelplaats en tot in de ja
ren vijftig was het de gewoonte om
op de dag van het Heilig-Hartfeest
daar met alle leerlingen een bloe
menhulde te brengen. De leken van
de twee andere scholen gaven ei
kenhouten kuipen met palmen erin,
de oud-leerlingen legden hun dank
baarheid vast met een gevelsteen in
de Hoogstraat en het comité van
Bergenaren kwam met een bedrag
onder couvert. Op 6 oktober was er
een feestdis voor de broeders, de le-
kenonderwijzers van de vier scholen
en de leden van het comité van
oud-leerlingen. De fotograaf werd
opgeroepen om de groep te vereeu
wigen. Het burgercomité ontving
een uitnodiging voor een feestelijke
ontvangst in Huijbergen (30).
Op 21 juni 1928 vierde de huisover
ste broeder Cyprianus zijn zilveren
professiefeest.
Vol trots somt hij in zijn kroniek vijf
tien cadeaus op, waaronder bron
zen lampen voor de kapel als ge
schenk van de schoolkinderen, een
koperen wierookvat met scheepje
en standaard, een zware gouden ket
ting om aan de monstrans te han
gen en een fluwelen kleed voor de
communiebank; alles voor de kapel
dus.
In 1929 kreeg het klooster van het
hoofdbestuur verlof om een serre te
bouwen in de tuin met centrale ver
warming en elektrisch licht. Een
jaar later mocht de refter worden
vergroot en deed de telefoon zijn in
trede. Later verrees er in de tuin ook
nog een Lourdesgrot.
14. De crisisjaren 1929 - 1939
De wereldcrisis liet het onderwijs
niet ongemoeid. Een van de gevol
gen was dat er stevig bezuinigd
moest worden door de overheid en
dat merkte men ook op de scholen.
De klassen werden groter en menig
onderwijzer verloor zijn baan.
Nieuwkomers kwamen moeilijk of
163
(1) Het betreft hier een uitgewerkte tekst
van een lezing, gehouden op 16 juni
2001 voor de Stichting 'Vrienden van
Fort De Roovere'
(2) FA Brekelmans en WA van Ham, 'De
vestingwerken van Steenbergen tot
1630', De Ghulden Roos 17 (1957) 85-
88.
(3) Onder meer A van den Berg, 'Fort de
Roovere en de Westbrabantse waterli
nie. De Waterschans 30 (2000) 169-170,
J.CAM. Beivaes, 'Fort de Roovere en
omgeving'. De Waterschans 30 (2000)
162-169; JA Buuron, 'Fraude op fort
De Roovere? Een verhaal van een on
beslist conflict. De Waterschans 30
(2000) 171 - 176; J. Sinke. Kroniek van
de Roovere 1628-1993 (De Verlaten
Schans), Halsteren 1993; idem, 'De
Roovere compleet- Een Hollands Cul-
loden". De Waterschans 25 (1993)
36-40 en idem. De herontdekking van
De Roovere en de Westbrabantse waterli
nie, Halsteren 2000.
(4) G. Parker, The Army of Flanders and the
Spanish road 1567-1609 (Cambridge
1972) 80- 105.
(5) J. Poelhekke, Frederik Hendrik, prins van
Oranje. Een biografisch drieluik
(Zutphen 1978) 249-253; J.H. Kluiver,
'De Republiek na het bestand
1621-1650', 'm: Algemene Geschiedenis
der Nederlanden dl.6 (1979) 356.
(6) Parker, Army, 139-157.
(7) Ibidem, 256-257.
(8) Brekelmans en Van Ham, 'Vestingwer
ken', 82-83.
(9) WA van Ham, 'De linie van de Een
dracht', in: Atlas van historische vesting
werken in Nederland. Noord-Brabant
(Utrecht/ Zutphen 19 96) 77-84.
10) Frederik Hendrik, Mémoires, 48-49; J.
Wagenaar, Vaderlandsche Historie
(Amsterdam 1793) 55-56.
(11) J. Wagenaar. Vaderlandsche Historie
(Amsterdam 1793) 55-56.
(12) Bergen Op Zoom in kaart en beeld, afl.
29.
13) WA van Ham, 'De vesting Bergen op
Zoom en bijbehorende werken' in; At
las van historische vestingwerken in Ne
derland. Noord-Brabant (Utrecht/
Zutphen 1996) 47-66.
(14) WA van. Ham, Merck toch hoe sterck:
bijdragen tot de geschiedenis van de
vestingwerken van Bergen op Zoom.
(Bergen op Zoom 1982; Studies uit
Bergen op Zoom nr. 4) 64-65.
(15) Ibidem, 65-69.
(16) Brekelmans en Van Ham, 'Vestingwer
ken', 83-84.
(17) Ibidem, 88-91; Van Ham, 'De vesting
Steenbergen en bijbehorende werken'
in: Atlas van historische vestingwerken,
67-76.
(18) Frederik Hendrik, Mémoires de Frederic
Henri, Prince d 'Orange (uitg. Amster
dam 1733) 49.
19) J. Belonje, 'Het fort Rovers of (De) Ro-
vere', De Ghulden Roos 15 (1955) 79-93.
(20) Van Ham, 112-119.
(21) Frederik Hendrik, Mémoires, 50.
(22) Brekelmans en Van Ham, 'Vestingwer
ken', 85-88.
(23) J. Sinke, 'Over De Roovere en haar
omgeving; bij een overlijden'. De Water
schans 27 (1997) 10- 15. (24)
R van den Bergh, 'Miscellanea Archi-
vistica Vll.Samuel de Swaef, De Water
schans 24 (1994) 14-15.
(25) Gemeentearchief Bergen op Zoom, to
pografische atlas kaart nr. KG 104.
(26) Origineel in het Rijksarchief in
Noord-Brabant te 's-Hertogenbosch.
Voor het eerst gepubliceerd in H. Gro-
tius, Grollae Obsidio cum annexis anni
MDCXXVII (Amsterdam 1629); her
haalde malen herdrukt. Reproductie:
J.H. van Mosselveld, Prenten van Bergen
op Zoom (Breda 1967) nr. 3.
(27) A van Rijckevorssel, "De reis van de
prins in 'tjaar 1628', De Waterschans 12
(1981) 15-26.
(28) Parker,Army, 256-258; Kluiver"De
Republiek', 357-361.
(29) M.G. de Boer. "De slag op het Slaak',
Tijdschrift voor geschiedenis 26(1911)
161-184; FC. van Oosten en Ph. M.
Bosscher, "Taktiek (3). Het taktisch ge
bruik van het zeilschip. De slag op het
Slaak septemberf 1631', Marineblad
(1971) 593-599.
(30) Bergen op Zoom in kaart en beeld nrs. 8
en 23.
(31) Kluiver, 'Republiek', 357-361.
(32) Van Ham, Merck, 11 2-119.
In dit derde en laatste deel van de geschiedenis van de Broeders van Huijbergen in Bergen op Zoom behandelen we de periode van 1926 tot
2001. De laatste drie broeders keerden op 31 oktober 2001 terug naar het moederhuis in Huijbergen. Enkele dagen eerder, op 26 oktober, schonk
de congregatie in het restaurant van Onze Lieve Vrouw ter Duinen te Ossendrecht op feestelijke wijze aandacht zowel aan het eeuwfeest als aan
het afscheid. Heel bescheiden kwamen op 23 december 1901 de eerste zes broeders uit Huijbergen in de Hoogstraat aan. Ze waren te voet.
Eveneens haast onopgemerkt verlieten de laatste drie een eeuw en zes weken later vanuit de Pegasuslaan 24 Bergen op Zoom, maar dan met
de auto. In dit artikel komen de bloeiperiode tijdens het Interbellum, de Tweede Wereldoorlog en de diep ingrijpende veranderingen daarna
aan bod.
