De Waterschans nr. 4 2001
Huijben (1905-1956). Hij mocht het
convent in de Tweede Wereldoorlog
leiden.
15. De Tweede Wereldoorlog
In 1939 brak de oorlog uit. Tot 10
mei 1940 ontsprong Nederland de
dans. Behalve de mobilisatie en een
eerste bescheiden distributie merkte
men de eerste maanden nog niet
veel van de rampen die voor de
deur stonden. Ook de snelle verove
ring van Nederland in de meidagen
van veertig liet het klooster in Ber
gen op Zoom ongemoeid. Dat ver
anderde al gauw. In maart 1941 kre
gen de broeders te horen dat fraters.
broeders en zusters die voor de klas
stonden veertig procent op hun sa
laris werden gekort. Eerlijk was het
natuurlijk niet, maar dankzij de so
bere leelwijze van de kloosterlingen
was het geen halszaak.
Wat voor het klooster in de Hoog
straat wel diep ingreep, was de ont
ruiming van het moederhuis Ste.
Marie in Huijbergen. Op 23 novem
ber 1941 eisten de Duitsers het hele
complex op en ze gunden de broe
ders geen tijd om voor klooster, no
viciaat, pensionaat, weeshuis en ju
venaat nieuwe huisvesting te zoe
ken. Met veel moeite en dankzij de
hulp van vele kanten vond het
Afb.8. In 1945 trok op 15 augustus de
Mariaprocessie door de satd uit dank
baarheid dat Bergen op Zoom niet was
verwoest. Het werd een traditie. Broeders
dragen hier het Mariabeeld.
kreeg zodoende zeker om de zes
jaar een nieuw hoofd. Het hoofd
van de bovenschool had niets in te
brengen; hij leidde zijn school al
leen maar op papier.
In 1933 benoemde het hoofdbe
stuur broeder Airedus van Dam
(1899-1969) tot hoofd van de St.-Jo-
zefschool op 't Fort. Omdat hij geen
huisoverste was kon hij langer dan
zes jaar aanblijven. Hij was hopman
bij de verkennerij, organiseerde to
neeluitvoeringen en schreef onder
het pseudoniem AL. Redus het jon
gensboek Kees de Does en zijn poli
tiehond. Hij schreef ook operettes
zoals Koning Isegrim met muziek
van zijn medebroeder Marcellus
Poppelaars. De uitvoeringen von
den plaats in de voormalige Koren
beurs in de Potterstraat.
Met veel succes werd in de toneel
zaal van 't Fort in 1933 De Schout
Afb.7. De St.-Janschool in 1944, toen nog in de Schoolstraat. Personeel bestond toen uit
de broeders (van links naar rechts) Avellinus Andrik, Bosco Brekelmans, Jacobus Blom-
merde (hoofd), rector Koenraadt, de heer Sijstermans, Florentius Meulebroeck en Boude-
wijn Briaire.
van Oosterhout opgevoerd, geschre
ven door broeder Gummarus van
Gils (1895-1952). Het gaat over een
schout die door de Geuzen om zijn
geloof werd gedood. Het stuk trok
vier volle zalen. Zowel Kees de Does
als De schout van Oosterhout dragen
de kenmerken van het rijke roomse
leven uit de jaren dertig (33).
In 1940 overleed broeder Masseus
Hofkens, de overste van het klooster.
Zijn opvolger was broeder Salesius
Afb.9. Broeder Romualdus Buijnsters viert zijn 40-jarigprofessie/eest. Op de voorste rij in
het midden zit de jubilaris met aan zijn lirikerzijde rector M. Koenraadt. Verder mede
broeders. De foto dateert van 1967.
166
De Waterschans nr. 4 2001
Afb.ll. Een opname van de panden in de Hoogstraat: nr. 19 (onderwijsbureau; met brommer
voor het raam), nrs. 23, 25 en het later erbij gekochte nr. 27 vormden het klooster.
hoofdbestuur voor allen onderdak.
Het hoofdbestuur ging in de Hoog
straat wonen, het noviciaat kwam te
recht op de volksabdij Onze Lieve
Vrouw ter Duinen in Ossendrecht
en het juvenaat verhuisde naar de
kweekschool in Breda. Toen ook dat
gebouw ontruimd moest worden,
kregen de juvenisten gastvrij onder
dak bij de broeders in Oud-Gastel.
Het pensionaat raakte over meer
dere plaatsen verspreid. Ook in de
Hoogstraat werd een klas onderge
bracht. Op die 23ste november - het
was een zondag - reden de hele dag
karren met steenkolen en levens
middelen af en aan om de vooma-
den van Huijbergen naar Bergen op
Afb.10. De St.-Jozefschool op het Lour-
desplein in 1991. Na de fusie van deze
school met de St.-Theresiaschool is het
gebouw gesloopt.
van die in de Hoogstraat. Het hele
complex daar bleek gelukkig te so
ber voor het "Herrenvolk". Het ont
breken van een centrale verwar
ming, van een badgelegenheid en
de moeilijke toegangen e.d. bleken
opeens gunstige omstandigheden.
De scholen hielpen elkaar door be
schikbare lokalen voor halve dagen
af te staan. Zo bood de Aloysius-
school in de Boxhomstraat enige
tijd onderdak aan de hoogste klas
sen van de Canisiusschool.
Temidden van alle ellende vermeldt
dat feit herhalen.
In 1944 gebeurde er iets dat voor de
broeders een zeer kwalijke afloop
had kunnen hebben. De Duitsers
schoten die zomer een Amerikaans
vliegtuig neer. Enkele bemannings
leden konden tijdig met een para
chute het vliegtuig verlaten, maar op
één na vielen ze in handen van de
vijand. Die ene man verborg zich in
Kuypers' bossen en wist na enkele
dagen de aandacht te trekken van
broeder Ansfridus Vermunt die met
twee confraters en een groep pen-
Zoom te brengen. Het aantal broe
ders in het klooster groeide tot veer
tig. Zolders veranderden in slaapza
len en het hoofdbestuur legde be
slag op de grote spreekkamer. Het
was passen en meten om de 40
broeders en 30 pensionairen een
plaats te bieden. In de fietsenstalling
van nr. 25 kwam de vleugel van
broeder Lambertus Haast (1876-
1956) te staan. Hij was muziekleraar
en al spoedig reserve-organist voor
alle kerken en kapellen in de stad.
Br. Majella Wijnhoven (1889-1972),
de van Ste. Marie overgekomen
kleermaker, trok er steeds vaker met
zijn fiets op uit om voedsel aan te
slepen. Wonder boven wonder lie
pen die fouragetochten steeds goed
af.
Normaal schooldoen werd steeds
moeilijker. In Bergen op Zoom wa
ren op een gegeven moment alle ka
tholieke schoolgebouwen door de
bezetter gevorderd met uitzondering
de kroniek hoe in juli 1943 leerlin
gen van de Franciscusscholen de
operette Het geheim van de gouden
kist opvoerden. Het muziekstuk was
geschreven door broeder Stephanus
Bosman en op muziek gezet door
broeder Marcellus Poppelaars. De
broeders Guibertus Gabriels en Al-
berik van Rijckevorsel zorgden met
de heer Van Bragt voor een aantrek
kelijke uitvoering.
Omstreeks het feest van Allerheili
gen van dat jaar waren nagenoeg
alle pensionairen en veel broeders
ziek. Gelukkig bleef de kwaal be
perkt tot enkele dagen koorts.
In maart 1944 stond rector Koen
raadt zijn woning (Hoogstraat 19) af
aan het gezin De Schutter uit Fij-
naart. Die familie moest haar boer
derij verlaten, omdat de Duitsers de
polder van Fijnaart met vele andere
in de Noordwesthoek van Brabant
en in Zeeland onder water zetten.
Bij de watersnood in 1953 zou zich
sionairen een wandeling maakte in
de buurt van Nieuw-Borgvliet. Br.
Ansfridus die goed Engels sprak,
nam de man mee naar een boerde
rij en liet hem daar eten en van kle
ding verwisselen. Hij bracht de
Amerikaan naar de Hoogstraat en
vervolgens naar de volksabdij Onze
Lieve Vrouw ter Duinen in Ossend
recht. De abdij fungeerde toen als
ziekenhuis voor ongeneeslijke zie
ken uit het St.-Antoniusziekenhuis
van Rotterdam, maar bood ook on
derdak aan het noviciaat van Ste.
Marie en aan een groepje onderdui
kers. Die laatste groep droeg de vlie
genier over aan de ondergrondse
organisatie voor repatriëring van ge
allieerde vliegeniers. Via België,
Frankrijk en Spanje kwam de man
terug in zijn vaderland. Veel later
mocht broeder Ansfridus voor zijn
verzetsdaad een onderscheiding uit
de USA in ontvangst nemen. Het
had zo heel anders kunnen aflopen.
167