De Waterschans nr. 4 2001 voorbeeld vele jaren een steunpilaar van de Bergse voetbalclub MOC. Ook zat hij in het bestuur van een vereniging van vogelliefhebbers. Op tentoonstellingen wist hij menige prijs te behalen met zijn eigen ge vleugelde vrienden. De broeders Fe- licianus van Dorst en Bartholomeus van Gurp verzetten als vrijwilligers veel werk voor de turnvereniging Odiles-Rapid en met name voor de drumband van deze vereniging. De naam geeft al aan dat deze vereni ging ontstond uit een fusie van twee clubs, namelijk Odiles Ons De vies Is Lenigheid En Snelheid) en Rapid Roomse Adel Prijkt In Da den). Broeder Leonardo van Lint was een gewaardeerd lid van de bouwclub d'Eksenketel die elk jaar met een carnavalswagen naar buiten kwam. Zoiets was vóór 1940 on denkbaar. Het zijn zo maar enkele voorbeelden. De broeders gingen ook op vakantie als ontspanning en de beperkingen inzake familiebezoek, oorspronke lijk één dag per jaar, vielen praktisch weg. Wie naar Frankrijk wilde, hoefde niet langer te studeren voor een MO-akte Frans. Het toenemend autobezit vergrootte de mobiliteit en de actieradius. De vermindering van het ledental was ook in de Hoogstraat merkbaar. Telde het huis in 1951 nog 48 broe ders, bij de verhuizing in 1978 waren er dat maar twaalf meer. Toen er geen broeder-kok meer beschikbaar was, nam een leek de keuken over, eerst een man, daarna een kokkin. De eerste vrouw die in huis kwam werken was zuster Hilaria. Vanuit huize St. Catharina kwam zij dage lijks naar de broeders om daar als receptioniste en hulp in de huis houding actief te zijn. De aanpas sing aan de tijd loste de roepingen crisis echter niet op. Alleen in Indo nesië groeit de congregatie. Door het afnemende aantal priesters kwam er een einde aan de luxe, dat elk klooster van enige omvang over een eigen geestelijke leidsman be schikte. Rector Koenraadt kreeg als rector van de broeders en als bewo ner van pand 19 nog een opvolger in rector Rijnties, tevens moderator van de Lagere Technische School. Hij was de laatste die het rectoraat als zodanig bewoonde. Na zijn ver trek vestigde het onderwijsbureau er zich en namen enkele paters van het Juvenaat de zielzorg over. Tot 't laatst mochten de broeders van hun diensten gebruik maken. Pater P. de Vries sloot de rij. 22. Het einde van de broedersscho- len in Bergen op Zoom. In de scholen in Bergen op Zoom zag men in de jaren zeventig niet al leen minder broeders, maar ook minder leerlingen. Dat laatste was een gevolg van het wegtrekken van de mensen uit de binnenstad naar de nieuwe wijken: Oost, Meilust, Tuinwijk, Noordgeest en Bergse Plaat. De scholen in de nieuwe wij ken waren geen broedersscholen. In het centrum van de stad begon een proces van opheffen van lagere scholen en kleuterscholen wegens gebrek aan leerlingen. Door een sa mengaan van de Franciscusschool met de Petrus Canisiusschool in 1971 verdween de lagere school uit de Hoogstraat. Merkwaardig genoeg was het laatste hoofd van de Canisi usschool een broeder, namelijk 172 De Waterschans nr. 4 2001 broeder Gustaaf Kuhlman, overge komen van de Franciscusschool. Wie had dat in de jaren van con currentie kunnen denken? Maar het samengaan was geen redding. Al na vier jaar sloot ook de Petrus Cani- sius de poorten en nam de Sancta- Mariaschool in de Kloosterstraat de resterende leerlingen over. Daar door kwam broeder Gustaaf weer zonder werk. Gelukkig kwam er een vacature aan de St.-Theresiaschool, de meisjesschool van 't Fort. De Zusters van Veldhoven hadden in middels hun kleuterschool en la gere school bestuurlijk overgedra gen aan de broeders. Met inspraak en instemming van team en ouders mocht broeder Gustaaf daar de lei ding op zich nemen. Daar wist hij gezond en wel de VUT-gerechtigde leeftijd te bereiken. Een leek nam de leiding van hem over. Broeder Albe- rik van Rijckevorsel (1919-1999) was de laatste broeder-directeur van de St.-Jozefschool zoals broeder Pius Evers (1906-1990) dat was van de St.-Aloysiusschool in de Boxhom- straat. Die school ging eveneens dicht en de leerlingen met enkele leerkrachten stapten over naar de Gerardus Majellaschool. Toen ook die ophield te bestaan, kwam de Montessorischool in het gebouw aan de Noordsingel. De broeders- scholen zijn inmiddels gesloopt met uitzondering van de school in de Maaslaan. De Theresiaschool in de Bernadettestraat functioneert ook nog. Na een samengaan met de Jo zefschool had 't Fort één katholieke basisschool. De Scholenstichting Ste. Marie stichtte tegelijk een basis school in de nieuwe stadswijk de Bergse Plaat, de school Lodijke. Daar konden de boventallig gewor den leerkrachten hun werk voortzet ten onder leiding van de directeur van de Theresiaschool. De heer P. Coppens, directeur van de Schorre, een nieuwe naam voor de St.-Jozef- school, mocht zijn werk als direc teur voortzetten aan de Theresia school, zij het onder de naam "Ka tholieke Basisschool 't Fort". En de StJanschool? Daar was het broeder Jacobus Blommerde die als hoofd werd opgevolgd door de heer L. van Ginderen. Het gebouw Maaslaan 10 is nog altijd in gebruik als school voor het speciaal onder wijs. Na een fusie met de meisjes school voor speciaal onderwijs heette de school De Scheldetuin. Tenslotte sloeg ook de schaalvergro ting in deze tak van onderwijs toe en gingen de twee l.o.m-scholen sa men met De Scheldetuin. Zo ont stond De Driemaster. De Maaslaan is sindsdien een locatie van deze onderwijsboot. 23. Een nieuw klooster 1978. Reeds in 1963 was er even sprake van een verkoop van de klooster panden aan de Hoogstraat. In 1977 kwam dat vraagstuk opnieuw aan de orde. De schoolgebouwen stonden leeg en het huis telde steeds minder inwoners. Er werd dus uitgezien naar een koper en een andere huis vesting. De leden van het hoofdbe stuur wilden terug naar het moeder huis in Huijbergen. Er bleven dan nog twaalf broeders over voor wie huisvesting moest worden gevon den. Even dacht het bestuur aan het kopen van twee of drie woningen naast elkaar, daarbij overwegende dat verkoop van die panden na af stoting wel geen probleem zou zijn. Na ampel beraad, ook met de broe ders van het huis, koos men toch voor een nieuw kloosterpand in de Pegasuslaan (nr. 24). Het onderwijs bureau van Hoogstraat 19 verhuisde eveneens naar die omgeving. Ook daar was de broeder-directeur Edmund Luijten (1918-1991) inmid dels opgevolgd door een leek, de heer H. Boel. Projectondememer De Kok kocht het complex in de Hoogstraat en in 1977 begon de firma Coppens met het slopen ervan. Broeder Gustaaf zag de bulldozer op zijn oude school in actie met als machinist een oud-leerling. De man was zo vriendelijk om nog een verontschul digend gebaar naar zijn onderwijzer te maken. Op het schoolterrein verrees het ap partementengebouw van de Fran- ciscusberg. De panden in de Hoog straat (nrs. 21-29) staan met uitzon dering van nummer 21 onder be scherming van Monumentenzorg en de gevels moeten worden ont zien vanwege het karakter van de straat. Nummer 21 mocht gesloopt worden om zo een doorgang te krij gen naar een binnenplein. De Bergse kunstschilder Fons Gieles legde "de verwoesting" op het doek vast. Voor de verhuiswagen kwam, waren de broeders er nog getuige van hoe het levenswerk van hun voorgangers onder de slopershamer verdween. Veel tijd tot meditatie daarover had den ze niet, want er moest heel wat worden geregeld (40). Br. Gustaaf zag dat de machinist van de bulldozer een oud-leerling was. Die kende zijn onderwijzer meteen terug en maakte vanaf zijn hoge ze tel nog een gebaar van "Jammer broeder, maar 't is nu eenmaal zo". Het nieuwe onderkomen was met een vol, niet voor lang echter. Op 't laatst woonden er nog drie broe ders, namelijk broeder Gustaaf Kuhlman (overste), broeder Fausti- nus Henken (medewerker van het onderwijsbureau) en broeder Nico Boere (betrokken bij het pastoraal werk en lid van enkele besturen). Het pand is verkocht en ingericht als een tehuis voor begeleid wonen voor verstandelijk gehandicapten. Op 31 oktober 2001 verliet het drie tal Bergen op Zoom en sloot daar mee een hoofdstuk van de congre gatiegeschiedenis af. Noten: Aft).15. Nieuwe ontwikkelingen. Broeder Cecilius van der Westen (1918-1998) met zijn eersteklassertjes van de St.-Jozefschool. Geen toog meer en ook meisjes in de klas. Na zijn pensionering was hij jarenlang conservator van het Wilhelmietenmuseum. Zijn hobby was boet seren. 30. Kroniek II (1926-1949) p. 1 e.v. 31. Van Vugt a.w. p. 207 e.v. 32. Cees Vanwesenbeeck De Bergse vasten avond vóór 1940. Studies uit Bergen op Zoom 3. Bergen op Zoom 1983 p. 45 e.v. 33. Cees Vanwesenbeeck Zoom op Bergen. 500 Jaar literatuur in Bergen op Zoom Bergen op Zoom 1992 p. 76-79. 34. Kroniek II 11-2-1945. 35. Zie o.a. Piet Hoedelmans: Jeeps en Kla prozeneen relaas van de periode 1944-'45 in Bergen op Zoom en omgeving. Bergen op Zoom 1990. Voorts de volgende nummers van De Waterschans: 1989-3; 1994-3; 1995-3 en 1998-3. 36. Kroniek III aug./sept. 1951 en juni-aug. 1954. 37. Van Vugt a.w. p. 192 en 214. 38. Kroniek IV 31-3-1963 39. Van Vugt a.w. p. 267 e.v. 40. Br. Anatolius (David Verhees) schreef een verslag over de verkoop van de pan den in de Hoogstraat en de bouw van het nieuwe klooster Pegasuslaan 24. Het schrift bevindt zich in het archief van de congregatie. Bij het schrijven van dit artikel heb ik veel steun mogen ondervinden van de broeders Adri Franken, Gustaaf Kuhlman, Julius Schrijver en Michaël Hemi. Voor het be schikbaar stellen van kronieken, fotoalbums en ander bronnenmateriaal, voor hun aan vullingen en het kritisch doorlezen van de tekst past een bijzonder woord van dank

Periodieken

De Waterschans | 2001 | | pagina 15