De Geschiedenis van Bergen op Zoom XI Hoofdstuk VI: Bergen op Zoom onder de heren van Glymes 1419-1567 Zesde deel: Jan Wvan Bergen 1541-1567 r De Waterschans nr. 4 2001 schaal. In het midden van het tapijt moet een Spaans vaartuig zich ver weren tegen vier tegenstanders. Het zal het admiraalsschip zijn van Van Glirnes, herkenbaar aan de bijzon dere vlag, een zogenaamd Latijns ankerkruis. Ook is een aantal be kende anekdotes in beeld gebracht: Jasper Leijnse die zich meester maakt van een Spaanse vlag. Rome ro's stuurloos schip en de ontmoe ting van Romero en De Requesens. De ontwerper nam de vrijheid dit laatste tafereel uit compositorische overwegingen af te beelden op de oever tegenover Bergen op Zoom. Slot Een kroniek uit 1642, een historie prent en Geuzenliederen uit om streeks 1575 en een wandtapijt uit 1595 vertellen ieder hun verhaal achter een hedendaags gestileerd kunstwerk. Het verhaal van een zee slag die plaatsvond op 29 januari 1574. Een van de vele data uit een vrijheidsstrijd die bekend staat als de Tachtigjarige Oorlog. De dag waarop de Geuzen de Spanjaarden versloegen en velen het leven lieten; de dag ook waarop Jasper Leijnse, een scheepsjongen uit Zoutelande, een uitgeloofde premie verdient: hij maakt zich meester van een Spaanse admiraalsvlag. Wandelend langs de Binnenschelde vraag ik me weieens af wat er van hem gewor den is. illustratieverantwoording: Noten: 182 De Waterschans nr. 4 2001 drs. GA Huijbregts 61. Jacqueline van Croy als regentes 1541-1550 Antoon van Glymes, de eerste mar kies van Bergen op Zoom, werd na zijn vroegtijdige dood in 1541 opge volgd door zijn oudste zoon Jan, die als Jan IV van Bergen de geschiede nis in zou gaan. Geboren op het kasteel van Borgvliet op 6 februari 1528 was hij in 1541 nog te jong om zelf te regeren. Volgens het testa ment van vader zou zijn moeder Ja- coba of Jacqueline van Croy dat voor hem doen tol hijzelf daartoe in staat zou zijn. Het was lang geleden dat een dame de heerlijkheid bestuurde. Bergen op Zoom had er weinig goede her inneringen aan. De Jacquelinepe- riode (1541-1550) zou evenmin een glorietijd worden. Eerlijk gezegd had de markiezinmoeder de omstandig heden niet mee. Politiek gezien was het een tijd van oorlog met alle el lenden van dien; in godsdienstig op zicht groeiden de spanningen tus sen katholieken en protestanten met de dag en dat alles speelde zich af tijdens een economische crisis. Een vorst moet in zulke situaties wel over uitzonderlijke kwaliteiten be schikken, om er iets van te maken. Hoewel de moeder van Jan IV in menig opzicht een begaafde vrouw was, miste zij blijkbaar de tact om goed oveiweg te kunnen met het stadsbestuur. Daarmee wil niet ge zegd zijn dat de vroede vaderen bij de conflicten vrij uitgingen. In 1542 liep het al mis. Er moest een nieuwe drossaard voor Bergen op Zoom worden benoemd. De drossaard was een voornaam man. Hij nam de plaats in van de heer/markies, als die verhinderd was. Zijn voornaamste taak was om op te komen voor de rechten van zijn heer. Verder was hij belast met het toezicht op het plaatselijk be stuur, de politie en de rechtspraak ai in zijn rayon. Volgens een oud privi lege kwam in Bergen op Zoom al leen een wettig geboren Brabander voor deze hoge functie in aanmer king. Jacqueline benoemde een fa milielid, Comelis van Bergen, heer van Ramsbeke. Daar zat een luchtje aan van nepotisme voortrekken van familie). Het stadsbestuur wees hem echter af, want Comelis was een bastaardzoon van Antoon, de eerste markies. De werkelijke reden was wellicht een heel andere. Waren de heren bang voor te grote macht van de familie van Glymes? Of voelde er zich iemand gepasseerd? In ieder geval weigerde men de nieuw benoemde te aanvaarden. De onverkwikkelijke kwestie liep zo hoog op dat keizer Karei V tenslotte de knoop moest doorhakken. Dat deed hij ten gunste van Jacqueline en Comelis. Het stadsbestuur moest Comelis accepteren. Weldra lokte de Bergse vrouwe een nieuw conflict uit. In juni 1542 gaf Jacqueline te kennen dat ze graag ingehuldigd wilde worden als mar kiezin. Het stadsbestuur stelde alles in het werk om dat te voorkomen. De magistraat beweerde zoiets on mogelijk te kunnen doen. omdat ze in geen enkel opzicht Jan IV in zijn rechten wilde beknotten. Later zou hij wel eens wraak kunnen nemen. De Brede Raad burgemeesters, schepenen, oud-schepenen, oud rentmeesters en de raadslieden uit de zeven naties of groepen van gil den) vergaderde in de grote hofzaal, ontboden door de markiezin. Die zette uitvoerig uiteen, wat ze alle maal voor de stad deed en had ge daan en dat was inderdaad niet wei nig. Door haar persoonlijke inzet had Bergen op Zoom aanzienlijke verlichtingen gekregen van extra be lastingen die de keizer moest heffen in verband met zijn oorlogen tegen Frankrijk en Gelre. Ook lukte het haar meer Engelse schepen naar Bergen te lokken. Het stadsbestuur was er ongevoelig voor. Boos verliet Jacqueline de stad, juist in een tijd dat ze daar absoluut niet gemist kon worden, want de vijand was dichtbij. De magistraat smeekte haar om toch gauw terug te komen, maar toegeven was er niet bij. Weer hakte de keizer de knoop door en weer deed hij dat in het voordeel van Jac queline. Op 26 november 1542 had de inhuldiging plaats en legden de autoriteiten de eed van trouw af aan de markiezin. Namens haar zoon beloofde Jacqueline dat hij pas vier jaar na zijn inhuldiging om het hul- degeld zou vragen, gezien de zware lasten en schulden waaronder de stad als gevolg van de recessie ge bukt ging. 183 Afb.ll. Detail uit het wandtapijt, dat de ontmoeting tussen De Requesens en Ro mero uitbeeldt. 1 Foto windvanen. W. Edens; 2 Duncan Caldecott-Baird, Huurling in de lage landen 1572-1574, Bussum 1977, pag.59; 3 Prof Dr. J. Romein e.a.. De Tachtigjarige Oorlog, tweede druk, Amsterdam 1942, pag. 135; 4 Dr. CA van Swigchem en Jhr. G. Ploos van Amstel, a.w., pag. 70; 5 S. Groenveld, Hooft als histo rieschrijver, Weesp 1981, pag. 30; 6 S. Groen veld, a.w. pag. 61; 7 Karei Kinds, a.w. Deel 1, pag. 111; 8 Facsimile uitgave van het Geu zenliedboek uit 1581, zj. pag. 3; 9 Dr. CA van Swigchem en Jhr. G. Ploos van Anstel, a.w., pag. 68-69; 10 Dr. CA van Swigchem en Jhr. G. Ploos van Amstel, a.w., pag. 73; 11 Dr. CA van Swigchem en Jhr. G. Ploos van Anstel, a.w., pag. 75. (1) Voor meer infonuatie over dit kunst werk en het totaalconcept waarbinnen dit kunstwerk moet worden geplaatst wordt verwezen naan Ben Daeter en Wint Edens, Tien jaar Bergse Plaat, uit gave wijkcommissie De Bergse Plaat, Bergen op Zoom 2001, pag. 116-118. (2) Voor deze paragraaf is - tenzij anders wordt vermeld - geput uit: WA. van Ham, Macht en gezag in het Markiezaat. Hilversum 2000, pag. 142-147 en 356-357. Placidus (Pen- nings). Opbouw der Spaanse vloot in de jaren 1572- 1576, in; De Oranjeboom V (1952), pag. 104-132. P. Stockman en P. Everaers, Versterckt Zeeland, Uitgave Provincie Zeeland, tweede herziene druk, mei 2000, pag 36-65. Bergen op Zoom in kaart en beeldaflevering 15, vlootgevecht bij Bergen op Zoom 29 januari 1574, Gemeentelijke Achief- dienst Bergen op Zoom, 1991. Dr. CA van Swigchem en Jhr. G. Ploos van Amstel, Zes unieke wandtapijten, Strijd op de Zeeuwse Stromen 1572-1576, Zwolle 1991, pag. 53-66. (3) Zie: WA van Ham, Merck toch hoe sterck. Studies uit Bergen op Zoom nr. 4, Bergen op Zoom 1982, pag. 44-46 en Drs. N. Grosfeld, Spaans succes bij Bergen op Zoom, in: De Waterschans, nr. 4 1999, pag 159-160. (4) Prof Dr. J. Romein e.a., De Tachtigjarige Oorlog, tweede druk, Amsterdam 1942, pag. 3-7. (5) Prof. Dr. J. Romein e.a., a.w. pag. 15-19. (6) P.C. Hooft, Nederlandse Historiën in het kort, samengesteld en ingeleid door M. Nijhoff Amsterdam/Brussel 1978, pa gina IX- X: (7) Voor onderstaande tekst is gebruikge maakt van de in noot 6 vernielde uit gave, pag 156-160. (8) Duncan Caldecott-Baird, Huurling in de lage landen 1572-1574, Bussum 1977, pag. 165. (9) Karei Kinds, Kroniek van de opstand in de Lage landen 1555-1609, actuele oor logsverslaggeving uit de zestiende eeuw met 228 gravures van Frans Hogen- berg, 2 dln, Wenum Wiesel, 2000, deel 1, pag 9. (10) Kinds, a.w. Deel 1, pag. 11 (11) Voor de datering van de prent, de ver taling van het rijm en de herkennings tekens van de vloten, zie: Bergen op Zoom in kaart en beeld, aflevering 15, vlootgevecht bij Bergen op Zoom 29 januari 1574, Gemeentelijke Archief dienst Bergen op Zoom, 1991. (12) In totaal zijn er drie geuzenliederen bekend, die betrekking hebben op de zeeslag bij Bergen op Zoom. Zie: Dr. E.T Kuiper (ed), Het Geuzenliedboek, Zutphen,1924, de liederen venneld on der de nrs. 86, 87 en 88. Dit boek is digitaal beschikbaar op de website www.dbnl.nl. Van de daar vermelde toelichting op de gedichten is in het onderstaande regelmatig gebruik ge maakt. (13) Dr. CA van Swigchem en Jhr. G. Ploos van Amstel, a.w., pag. 53-54. (14) zie: Romein, a.w. pag 54. (15) Dr. CA van Swigchem en Jhr. G. Ploos van Anstel, a.w., pag. 12. Onder staande tekst is ontleend aan hetzelfde werk, nt.n. pag 37-43 en 67-77. Ajb.l. Jan IV van Glymes, markies van Bergen op Zoom, stadhouder van Hene gouwen en gouverneur van Kamerijk (Cambrai) en Valentijn (Valenciennes). Origineel in de Ericsberg Gallery te Kat- rineholm

Periodieken

De Waterschans | 2001 | | pagina 20