De Waterschans nr. 4 2001 termolen in de stad werd weggesla gen. De dijk van Hildeniisse was zwaar beschadigd en het herstel kostte de stad, de markies en de in gelanden veel geld. Daar kwam bij dat het financiële beleid van de re gentes weinig gelukkig was en leidde tot een waardevermindering van het zilvergeld. Prijsstijgingen wa ren het gevolg, ook al doordat de bevolking sneller groeide dan de voedselproductie. Kortom: geen ge lukkige omstandigheden voor een jonge vorst die ervan droomde om stad en land tot bloei te brengen. Jan IV begon al gauw met het reor ganiseren en moderniseren van zo wel het stadsbestuur als het bestuur van zijn dorpen en polders. In 1553 maakte hij van zijn leenhof tevens Afb.4. De wapens van de Zeventien Provinciën. Van deze gewesten deed Karei V in 1555 afstand. In het midden het wapen van Filips II en daaronder dat van Brabant. In de lin kerkolom VlaanderenArtois (Artesië), Henegouwen, Gelre, Friesland en Zutphen. Rechter kolom: Antwerpen, Luxemburg, Namen, Groningen, Utrecht en Overijsel. Midden boven: Holland en Zeeland Midden onder: Mechelen en Limburg. Het is een met de hand in gekleurde gravure, uitgegeven door Plantijn in 1588. Origineel: Huis Osterrieth in Ant werpen. een hof van appèl, waarbij de on derdanen van de plaatselijke sche penbanken in beroep konden gaan, althans in civiele zaken. Tot dan toe waren veel bewoners van de zuid westhoek daarvoor aangewezen op Wouw. De schepenbank daar moest nu haar functie van hof van appèl afstaan aan het leenhof van de mar kies. In bestuurlijk opzicht streefde de markies naar meer eenheid en centralisatie om zo meer macht te krijgen en de slagvaardigheid van zijn beleid te vergroten. Heel wat or donnanties en functieomschrijvin gen legden de nieuwe koers zwart op wit vast. Jan IV splitste verder zijn hofraad in twee afdelingen: een raad voor het bestuur en een rekenkamer voor de financiën. Sinds 1554 spreekt men dan ook van de raad- en rekenka mer, of in de tennen van die tijd "de Raedt ende Rekeninghe". De markies moest zijn reorganisa- tiewerk meerdere malen onderbre ken, omdat hij als legeraanvoerder naar het front trok of als diplomaat naar het buitenland. Zo kreeg hij in 1554 de eervolle opdracht om met de graaf van Egmont naar Engeland te reizen voor het regelen van een huwelijk van Filips met Maria Tudor, koningin van Engeland. Natuurlijk speelde de politiek een rol bij dit huwelijk Dat vraagt om een korte toelichting. In 1547 was Hendrik VIII gestorven. Hij had de Engelse kerk losgemaakt van Rome. Onder zijn opvolger Eduard VI (1547-1553) werd de Engelse katho lieke kerk meer calvinistisch. Na de vroege dood van Eduard VI volgde een dochter van Hendrik VIII op, namelijk Maria Tudor (1553-1558). Zij was een kind van de eerste (ver dreven) vrouw van Hendrik VIII, Catharina van Arragon, een tante van de bruidegom. Maria wilde haar onderdanen terugvoeren in de ka tholieke kerk van Rome, terug naar vroeger dus. Daar waren veel onder danen fel tegen en menig Engels man moest zijn verzet met de dood bekopen. De koningin kreeg daarom de bijnaam van "de Bloe dige" of in het Engels "The Bloody Mary". De 38-jarige koningin zocht steun bij Spanje en stemde in met een huwelijk met de 27-jarige we duwnaar. (Filips verloor zijn eerste vrouw Maria van Portugal reeds na twee jaar). De bruidegom was Span jaard en rooms-katholiek, in de ogen van veel Engelsen twee ern- 186 De Waterschans nr. 4 2001 dat leverde een verlanglijst op van maar liefst veertien punten. Zo vroe gen ze onder meer betere huizen, kaden en waterwegen. De haven had door de storm van 1552 veel ge leden. De watermolen was een getij- denmolen. Hij maalde niet alleen graan, maar hield ook de haven op diepte. Er werd meteen haast ge maakt met het herstel van de molen en van de dijken. De markies liet zijn molen voor eigen rekening re pareren en droeg tevens voor de helft bij in het herstel van de dijken; de andere helft betaalde de stad. Op verzoek ook van de Engelsen wer den de gewichten aangepast aan die van Antwerpen. Verder garandeerde Bergen dat de voorrechten die de Engelsen kregen, uitsluitend voor hen zouden gelden. De Merchant Adventurers kregen alles wat ze vroegen, maar omgekeerd ook Zo beloofden de Engelsen dat ze voor taan zo vroeg mogelijk op de jaar markten aanwezig zouden zijn, dat ze tijdens die markten nergens an ders in de Nederlanden zaken zou den doen en dat ze de Bergenaren die voor hen werkten beter zouden belonen. De handel leefde wat op, maar de bloei van weleer keerde niet weer. De jaarmarkten hadden hun langste tijd gehad. Ontwikkelingen in de economie, in het bank-, geld- en kredietwezen en niet te vergeten de politiek luidden een nieuwe econo mie in. Nergens was dat duidelijker te merken dan in Antwerpen. Die stad groeide uit tot een wereldme tropool, een rol die ze overnam van Brugge. Voor de Antwerpse beurs was daarbij een belangrijke rol weg gelegd. Grote bankiers uit Augsburg zoals de familie Fugger vestigden een filiaal in de Scheldestad. Zij wa ren het die de Habsburgers met enorme leningen te hulp kwamen. We zagen reeds hoe de familie Fug ger Karei V het benodigde geld ver schafte om tot keizer te worden ge kozen. De Italiaanse bankiers ver dwenen niet van het toneel, maar de eerste plaats als vorstelijke geld schieters waren ze wel kwijt. Nou waren vorsten riskante klanten. In 1557 gingen zowel Spanje als Frank rijk bankroet. Ze konden hun schul den niet meer aflossen, noch de renten betalen en in hun val sleep ten ze natuurlijk wel eens banken mee. Geen wonder dat de belasting druk steeds groter werd en de ene bede op de andere volgde. 67. Filips II volgt Karei V op als heer van de Nederlanden 1555 De keizer had veel zorgen aan zijn hoofd en dat heeft er zeker toe bij gedragen dat hij vóór zijn tijd ver sleten was. Toen hij vijfenvijftig was, besloot hij af te treden. Er was in middels een tweedeling van zijn ge bieden tot stand gekomen. Zijn zoon Filips zou Spanje met de ko loniën, de Habsburgse gebieden in Italië Milaan, Napels, Sicilië), Franche Comté en de Nederlanden erven, terwijl Ferdinand, een broer van Karei V, de Oostenrijkse erflan den kreeg en door de keurvorsten tot keizer zou worden gekozen. De Nederlanden waren verenigd in de Bourgondische Kreits en maakten op papier nog altijd deel uit van het Heilige Roomse Rijk der Duitse Na tie, maar in de praktijk was de be volking zich daar amper van bewust. Het aftreden van Karei V als heer van de Nederlanden vormde een aparte plechtigheid die plaatsvond in Brussel in 1555. Moeizaam steu nend op Willem van Oranje stapte Karei naar zijn zetel. Het viel op dat Filips II weinig Frans kende, te wei nig om zelf het woord te voeren. Hij hoopte vlug naar Spanje te kunnen, maar het was weer oorlog met Frankrijk en daarom kon hij niet weg. Hij had geld nodig om zijn Spaanse soldaten te betalen, maar de Staten van de verschillende ge westen werkten slecht mee. De ko ning verwenste al die privileges en inspraak Van hun kant ergerden zich zijn onderdanen aan de zware belastingen voor een oorlog die geen enkel Nederlands belang diende, aan de vervolging van de ketters en aan het optreden van de Spaanse soldaten. De adel had er veel moeite mee, dat Filips zich om ringde met Spaanse adviseurs en ambtenaren en zich aan de Raad van State weinig gelegen liet liggen. De Raad van State was een advies college van hoge edelen zoals Wil lem van Oranje, Egmont, Montmo rency (beter bekend als Hoome), Aerschot, Arenberg, Montigny en ook Jan IV van Bergen. Tegelijk met Karei V trad ook zijn zuster Maria van Hongarije af. Em manuel Philibert van Savoye nam haar taak over. Karei en Maria trok ken zich terug in Spanje. Daar over leed in dat jaar hun moeder, Jo hanna de Waanzinnige. Drie jaar la ter overleden ook Karei en Maria Afb5. Filips II van Habsburg, koning van Spanje en heer van de Nederlanden van 1555 tot zijn dood in 1598. Beeld van Leone Leoni (1509-1590) in het Prado- museum te Madrid. stige afwijkingen. Bovendien bleek al gauw dat het jonge stel niet bij el kaar paste. Man en vrouw waren niet lang samen. Filips had ook zo veel te doen en in 1558 overleed Maria reeds. 66. Jan IV en de Merchant Adventu rers De markies benutte de reis naar En geland om contacten te leggen met de Merchant Adventurers in de hoop dat ze trouwer de Bergse jaar markten zouden bezoeken. Niet ver geefs. In mei 1555 boden Jan IV en het stadsbestuur de Engelse koop lieden de kans om hun wensen ken baar te maken. Daar gingen de he ren zich eens even over beraden en 187 N'AMVKCVM ■VNIN GA ja pTl' ^SISVLANA

Periodieken

De Waterschans | 2001 | | pagina 22