De linie en het Fort De Roovere
in een breder perspectief"
De Waterschans nr. 4 2001
als enige de kust te bereiken van de
Tafelbaai. Tulbagh ontving hem
zeer gastvrij en Bernardin genoot
van de 'frisheid' van de vrouwen en
van de prachtige architectuur van
de woningen en andere gebouwen.
Het viel hem op dat het land goed
werd bewerkt en heel wat ople
verde. In zijn pension werden me
loenen, perziken, abrikozen, peren,
kaas en wijn opgediend. De schrij
ver schreeif dit vooral toe aan het
wijze beleid van Tulbagh. Hij be
schrijft de gouverneur als volgt: 'Hij
gaat naar de tachtig, is goed ge
zond, altijd hoffelijk en eenvoudig,
zonder luxe'. Het frappeerde Ber
nardin dat iedereen tevredenheid
uitstraalde. Ook Paul-Francois-
Jean-Nicolas, burggraaf van Barras
(1755-18 2 9) had positieve herinne
ringen aan zijn verblijf in de Kaap
kolonie. Hij zou later onder de
naam Barras bekendheid verwer
ven als een van de hoofdrolspelers
in de Franse Revolutie (17891799),
in het bijzonder als het meest ze
deloze lid van het Directoire
(1795-1799) en als promotor van
Napoleon. Ryk Tulbagh geldt nog
altijd als de beste gouverneur van
de Kaapkolonie in de VOC-tijd.
Het einde van de Kaapkolonie
De kaapkolonie is in de Neder
landse koloniale geschiedenis
onze enige echte nederzetting in
den vreemde. Daar ontwikkelde
zich een staatkundig bestel van
naar Zuid-Afrika geëmigreerde
landgenoten, aangevuld met Euro
peanen uit vooral Duitsland en
Frankrijk De Franse hugenoten
hadden een eigen inbreng, maar zij
Verafrikaansten' er evenzeer als de
overige immigranten. Het doet
vreemd aan, dat wij in de Napole
ontische tijd (1799-1814) dit gebied
zo gemakkelijk aan Engeland
afstonden. Wel mochten de Boeren
rekenen op onze sympathie, toen
zij zich verzetten tegen het Engelse
koloniale bewind. Een van de re
denen van het verzet was de En
gelse taalpolitiek maar ook de af
schaffing van de slavernij. De moe
der van Ryk Tulbagh is destijds in
de Gertrudiskerk van Bergen op
Zoom begraven (met dank aan de
heer R. van den Bergh van de Ge-
AJb.5. Jan van Riebeeck (1619-1677). Hij stichtte in opdracht van de V.O.C. in 1652 een
verversingsstation aan Kaap de Goede Hoop.
meentelijke Archiefdienst Bergen
op Zoom die mij hierop attent
maakte) zoals blijkt uit de volgende
teksten uit het Bergse archiefboek
'Begravenen 1678-1776: Catharina,
in 1711 al weduwe van Dirck Tul
bagh genoemd, woonde in het huis
'Het Paradijs' in de Fortuinstraat.
'25 Juli 1757 Begraven in de kerk
jufifr. Catharina Cattepoel wed. van
dhr. Cornet Dirk Tulbagh niet ge-
luyt, dubbel kerk en regt'.
Geraadpleegde literatuur
Picard: Masters of the Castle; Spil-
haus: Company's Men; Bernhard
Lugan: Huguenots et Francais - ils
ont fait l'Afrique du Sud.
156
De Waterschans nr. 4 2001
Dr. W. van Ham
Op een mooie junidag van het jaar
1628 ging de eerste spade in de
grond voor de aanleg van de water
en fortenlinie tussen Bergen op
Zoom en Steenbergen (2). Van deze
linie bestaan nu nog enige indruk
wekkende resten, waarvan vooral die
van het fort De Roovere nabij Hal
steren tot de verbeelding spreken. In
de laatste tien jaren trekken fort en
linie steeds meer aandacht. Het was
onderwerp van een aantal publica
ties, ook in dit tijdschrift (3).
In deze bijdrage is een poging ge
daan het fori en de linie waarvan
het deel uitmaakte, in een ander
perspectief te brengen. Tot de taken
van de geschiedschrijver behoort ze
ker de plicht, feiten in het juiste ka
der te plaatsen. Dat wil bijna steeds
zeggen: in een groter verband van
tijd en plaats. Alleen naar het plaat
selijke terrein kijken isoleert een feit
tot een louter materieel gebeuren.
Het geeft geen inzicht in de werke
lijke betekenis van een en ander, en
er komt geen antwoord op de vraag
waarom iets plaatsvond. Zoeken we
bijvoorbeeld de linie op de kaart
van de Nederlanden dan zien we dit
vestingstelsel als een klein, maar
niet onbelangrijk onderdeel van de
nationale verdedigingsmiddelen.
Het diende om een uit het zuiden
en oosten naderende vijand de toe
gang tot de oevers van de Zeeuwse
stromen en eilanden te beletten.
De oorlog in grote lijnen
Het tijdperk rond 1628 vonnde een
belangrijke fase in de zogenaamde
Tachtigjarige Oorlog die van 1568
tot 1648 duurde. Zij hield de Neder
landen, globaal gezien de huidige
Beneluxlanden, in haar greep. Eerst
was het een opstand geweest tegen
de wettige vorst, de Spaanse koning.
Die beschikte over een grote macht
aan geldmiddelen en troepen. Een
nadeel voor hem was dat de solda
ten over een grote afstand aange-
Afb. 1. Portret van Frederik Hendrik
(1584-1647), gravure door B. Picart
(1733) in: Mémoires de Frederic Henri,
Prince d'Orange (uitg. Amsterdam
1733) frontispice). Gemeente Bergen op
Zoom, sector Archiefeaken.
voerd moesten worden, vooral uit
het zuiden van Europa. Door de
macht van de omstandigheden ont
stond een vrijwel geheel vastlig
gende route vanuit Italië via de Sa-
voye, de Franche-Comté en Lotha
ringen naar de Nederlanden.(4).
Grote successen had de koning be
haald door het inzetten van be
kwame generaals en legeraanvoer
ders. Daarvan waren de hertog van
Panna en de markies van Spinola
wel de bekendste. In 1585 had
Alexander van Farnese, alias Panna,
voor de koning een van de laatste
opstandige bolwerken in het Zuiden
ingenomen, de handelsmetropool
Antwerpen. Ambrosius de Spinola,
van origine een Genuese bankier,
versterkte sinds 1601 de Spaanse ge
lederen. Hij slaagde erin, een brug
genhoofd in het noordoosten van
de Nederlanden te vestigen door
het veroveren van strategisch be
langrijke steden in Twente en de
Achterhoek Vervolgens leken de
overgebleven Staatse vestingen in
noordelijk Brabant aan de beurt te
zijn. Het beleg van Bergen op Zoom
in 1622 was echter een mislukking.
Meer succes had Spinola drie jaar
later, door het innemen van Breda.
Een bittere nederlaag was het verlies
van Grol of Groenlo in 1627 (5). Dit
was voor de koning een gegronde
reden om zijn generaal terug te roe
pen.
Voor zijn geldmiddelen was de ko
ning niet alleen afhankelijk van de
belastingen, betaald door de inwo
ners van zijn koninkrijken en andere
gebieden, maar ook van de aanvoer
van edelmetalen uit de Spaanse be
zittingen in Amerika (6). Die aan
voer was voortdurend in gevaar door
de Nederlandse successen ter zee:
in 1628 werd onder bevel van de be
faamde Piet Heyn een zilvervloot bij
Cuba aangevallen en veroverd door
oorlogsschepen van de West-Indi
sche compagnie. Tezelfdertijd waren
er economische tegenslagen in het
Spaanse moederland zodat ook
daarvandaan weinig inkomsten bin
nenkwamen. Spanje vond zijn
bondgenoten onder de katholieke
vorsten van het Europese vasteland,
onder aanvoering van hun Oosten
rijkse familieleden op de Duitse
keizerstroon. Naast de successen
van hun geallieerden konden de
Spaanse troepen ook zelf successen
boeken, bijvoorbeeld in Noord-Ita-
lië. Daar grepen zij in toen er in het
hertogdom Mantua-Monferrat een
opvolgingskwestie aan de orde was
(7). Geld en troepen moesten dus
ook buiten de Nederlanden worden
ingezet want de Spaanse bezittingen
en belangen bleven niet beperkt tot
de onze streken.
De opstandige Nederlanders had
den het voordeel, op eigen terrein te
157
VU F.DF.RIC HENRI
'ËW1 PR INCH 1O RANG F.
"V A.