De linie en het Fort De Roovere in een breder perspectief" De Waterschans nr. 4 2001 als enige de kust te bereiken van de Tafelbaai. Tulbagh ontving hem zeer gastvrij en Bernardin genoot van de 'frisheid' van de vrouwen en van de prachtige architectuur van de woningen en andere gebouwen. Het viel hem op dat het land goed werd bewerkt en heel wat ople verde. In zijn pension werden me loenen, perziken, abrikozen, peren, kaas en wijn opgediend. De schrij ver schreeif dit vooral toe aan het wijze beleid van Tulbagh. Hij be schrijft de gouverneur als volgt: 'Hij gaat naar de tachtig, is goed ge zond, altijd hoffelijk en eenvoudig, zonder luxe'. Het frappeerde Ber nardin dat iedereen tevredenheid uitstraalde. Ook Paul-Francois- Jean-Nicolas, burggraaf van Barras (1755-18 2 9) had positieve herinne ringen aan zijn verblijf in de Kaap kolonie. Hij zou later onder de naam Barras bekendheid verwer ven als een van de hoofdrolspelers in de Franse Revolutie (17891799), in het bijzonder als het meest ze deloze lid van het Directoire (1795-1799) en als promotor van Napoleon. Ryk Tulbagh geldt nog altijd als de beste gouverneur van de Kaapkolonie in de VOC-tijd. Het einde van de Kaapkolonie De kaapkolonie is in de Neder landse koloniale geschiedenis onze enige echte nederzetting in den vreemde. Daar ontwikkelde zich een staatkundig bestel van naar Zuid-Afrika geëmigreerde landgenoten, aangevuld met Euro peanen uit vooral Duitsland en Frankrijk De Franse hugenoten hadden een eigen inbreng, maar zij Verafrikaansten' er evenzeer als de overige immigranten. Het doet vreemd aan, dat wij in de Napole ontische tijd (1799-1814) dit gebied zo gemakkelijk aan Engeland afstonden. Wel mochten de Boeren rekenen op onze sympathie, toen zij zich verzetten tegen het Engelse koloniale bewind. Een van de re denen van het verzet was de En gelse taalpolitiek maar ook de af schaffing van de slavernij. De moe der van Ryk Tulbagh is destijds in de Gertrudiskerk van Bergen op Zoom begraven (met dank aan de heer R. van den Bergh van de Ge- AJb.5. Jan van Riebeeck (1619-1677). Hij stichtte in opdracht van de V.O.C. in 1652 een verversingsstation aan Kaap de Goede Hoop. meentelijke Archiefdienst Bergen op Zoom die mij hierop attent maakte) zoals blijkt uit de volgende teksten uit het Bergse archiefboek 'Begravenen 1678-1776: Catharina, in 1711 al weduwe van Dirck Tul bagh genoemd, woonde in het huis 'Het Paradijs' in de Fortuinstraat. '25 Juli 1757 Begraven in de kerk jufifr. Catharina Cattepoel wed. van dhr. Cornet Dirk Tulbagh niet ge- luyt, dubbel kerk en regt'. Geraadpleegde literatuur Picard: Masters of the Castle; Spil- haus: Company's Men; Bernhard Lugan: Huguenots et Francais - ils ont fait l'Afrique du Sud. 156 De Waterschans nr. 4 2001 Dr. W. van Ham Op een mooie junidag van het jaar 1628 ging de eerste spade in de grond voor de aanleg van de water en fortenlinie tussen Bergen op Zoom en Steenbergen (2). Van deze linie bestaan nu nog enige indruk wekkende resten, waarvan vooral die van het fort De Roovere nabij Hal steren tot de verbeelding spreken. In de laatste tien jaren trekken fort en linie steeds meer aandacht. Het was onderwerp van een aantal publica ties, ook in dit tijdschrift (3). In deze bijdrage is een poging ge daan het fori en de linie waarvan het deel uitmaakte, in een ander perspectief te brengen. Tot de taken van de geschiedschrijver behoort ze ker de plicht, feiten in het juiste ka der te plaatsen. Dat wil bijna steeds zeggen: in een groter verband van tijd en plaats. Alleen naar het plaat selijke terrein kijken isoleert een feit tot een louter materieel gebeuren. Het geeft geen inzicht in de werke lijke betekenis van een en ander, en er komt geen antwoord op de vraag waarom iets plaatsvond. Zoeken we bijvoorbeeld de linie op de kaart van de Nederlanden dan zien we dit vestingstelsel als een klein, maar niet onbelangrijk onderdeel van de nationale verdedigingsmiddelen. Het diende om een uit het zuiden en oosten naderende vijand de toe gang tot de oevers van de Zeeuwse stromen en eilanden te beletten. De oorlog in grote lijnen Het tijdperk rond 1628 vonnde een belangrijke fase in de zogenaamde Tachtigjarige Oorlog die van 1568 tot 1648 duurde. Zij hield de Neder landen, globaal gezien de huidige Beneluxlanden, in haar greep. Eerst was het een opstand geweest tegen de wettige vorst, de Spaanse koning. Die beschikte over een grote macht aan geldmiddelen en troepen. Een nadeel voor hem was dat de solda ten over een grote afstand aange- Afb. 1. Portret van Frederik Hendrik (1584-1647), gravure door B. Picart (1733) in: Mémoires de Frederic Henri, Prince d'Orange (uitg. Amsterdam 1733) frontispice). Gemeente Bergen op Zoom, sector Archiefeaken. voerd moesten worden, vooral uit het zuiden van Europa. Door de macht van de omstandigheden ont stond een vrijwel geheel vastlig gende route vanuit Italië via de Sa- voye, de Franche-Comté en Lotha ringen naar de Nederlanden.(4). Grote successen had de koning be haald door het inzetten van be kwame generaals en legeraanvoer ders. Daarvan waren de hertog van Panna en de markies van Spinola wel de bekendste. In 1585 had Alexander van Farnese, alias Panna, voor de koning een van de laatste opstandige bolwerken in het Zuiden ingenomen, de handelsmetropool Antwerpen. Ambrosius de Spinola, van origine een Genuese bankier, versterkte sinds 1601 de Spaanse ge lederen. Hij slaagde erin, een brug genhoofd in het noordoosten van de Nederlanden te vestigen door het veroveren van strategisch be langrijke steden in Twente en de Achterhoek Vervolgens leken de overgebleven Staatse vestingen in noordelijk Brabant aan de beurt te zijn. Het beleg van Bergen op Zoom in 1622 was echter een mislukking. Meer succes had Spinola drie jaar later, door het innemen van Breda. Een bittere nederlaag was het verlies van Grol of Groenlo in 1627 (5). Dit was voor de koning een gegronde reden om zijn generaal terug te roe pen. Voor zijn geldmiddelen was de ko ning niet alleen afhankelijk van de belastingen, betaald door de inwo ners van zijn koninkrijken en andere gebieden, maar ook van de aanvoer van edelmetalen uit de Spaanse be zittingen in Amerika (6). Die aan voer was voortdurend in gevaar door de Nederlandse successen ter zee: in 1628 werd onder bevel van de be faamde Piet Heyn een zilvervloot bij Cuba aangevallen en veroverd door oorlogsschepen van de West-Indi sche compagnie. Tezelfdertijd waren er economische tegenslagen in het Spaanse moederland zodat ook daarvandaan weinig inkomsten bin nenkwamen. Spanje vond zijn bondgenoten onder de katholieke vorsten van het Europese vasteland, onder aanvoering van hun Oosten rijkse familieleden op de Duitse keizerstroon. Naast de successen van hun geallieerden konden de Spaanse troepen ook zelf successen boeken, bijvoorbeeld in Noord-Ita- lië. Daar grepen zij in toen er in het hertogdom Mantua-Monferrat een opvolgingskwestie aan de orde was (7). Geld en troepen moesten dus ook buiten de Nederlanden worden ingezet want de Spaanse bezittingen en belangen bleven niet beperkt tot de onze streken. De opstandige Nederlanders had den het voordeel, op eigen terrein te 157 VU F.DF.RIC HENRI 'ËW1 PR INCH 1O RANG F. "V A.

Periodieken

De Waterschans | 2001 | | pagina 7