De Waterschans nr. l 2002 de ambachtelijkheid maar ook het gebruik van echte materialen. Hun doelstellingen werden hun ingege ven door de hoge vlucht die de in dustrialisatie na 1870 nam. De men sen trokken van het platteland naar de steden. Daar werden in een ijl tempo overwegend slechte wonin gen gebouwd om de toevloed van mensen te huisvesten. Volgens de aanhangers van de hervormings beweging raakten de mensen in deze uitgegroeide steden ontheemd. Zij werden 'losgerukt' van de oude normen en waarden van hun oor spronkelijke plattelandsleven. Deze ontheemding en daaruit voortvloei ende verloedering in maatschap pelijk en zedelijk opzicht werd bovendien versterkt door de deel name van vrouwen en (jonge) kinde ren aan het arbeidsproces, dat niet alleen geestdodend was, maar bo vendien uitsluitend surrogaat pro ducten voortbracht. De producten werden namelijk machinaal en van inferieure of niet geëigende materia len vervaardigd. In de 'Arts and Crafts'-beweging ont stonden twee richtingen: één die elke hulp van machines weigerde, de andere waarbij de machine als on dersteunend hulpmiddel mocht worden ingezet. In een interview met E Loevestein Aft). 13. Janus en Marietje Dingemans bij de koperen koepel van de Sint-Bavo- kathedraal te Haarlem in de Kunst- en Grofsmederij A.J. Dingemans, 1906. Meermaals laat Dingemans zich ne gatief uit over machinaal vervaardigd - "gestampt ijzerwerk" - smeed werk.43 Met zijn opvattingen over de ambachtelijke kant van zijn vak, be hoorde hij volledig tot de nabloei van de 'Arts and Crafts'-beweging. Deze ontstond op het einde van de negentiende eeuw in Engeland en verbreidde zich van daaaiit over Eu ropa. De aanhangers van genoemde beweging propageerden niet alleen Ajb. 14. Lichtmast gesmeed door Kunst en Grofsmederij AJ. Dingemans voor de Beurs te Amsterdam. gende verslaglegging: "Menig smids- hart ging open, toen op het licht- beeldenschenn zeer mooie afbeel dingen werden vertoond van uit stekend fraaie kunstsmeedstukken, die wel het beste bewijs er voor wa ren, dat het smidsbedrijf ten deele kan gerekend worden tot het kunst ambacht. Het slot-plaatje was een verzameling van rozetjes, hekpunten enz., voorbeelden van de verbazend leelijke dingen, die de massa-pro ductie het aanzijn geeft. Terecht gaf de heer Dingemans dit prentje als een afschrikwekkend voorbeeld. Na 't moois dat men te zien had gekre gen, viel 't leelijke van dergelijke smakelooze dingen nog meer op" 42 22 De Waterschans nr. l 2002 Ajb. 15. Gedreven koperen preekstoel ('nimbarj te Medan op Ajb. 16. Geciseleerde koperen altaarhemel voor de Sint-Seivaas Sumatra, vervaardigd door Kunst- en Grofsmederij te Maastricht, vervaardigd door Kunst- en Grofsmederij AJ. Dingemans. A.J. Dingemans. geeft Dingemans er blijk van tot de tweede richting te behoren: "Wij kwamen met den heer Dingemans óók te spreken over de "ouden" en hoe deze werkten. Het was belang wekkend dezen voorganger in vuur te hooren komen over het ver meende onrecht, het tegenwoordige kunstsmeedvak aangedaan, door dit te vergelijken met wat de ouden kon den, en dat zij het anders deden! Hier botste de meening van den heer Dingemans fél op tegen die van anderen, die maar altijd beweren, dat de machine het vak van kunst smid bedorven heeft - waartegenover de heer Dingemans wel zeer positief zijn stelling volhield, dat, als de ou den dezelfde machines gekend had den, die wij thans kennen, zij zich daarvan natuurlijk ook bediend zou den hebben. Maar daarmede was het vak als kunstvak nu niet veroor deeld. Integendeel - de wegen om nog degelijk werk, in ieder opzicht, en vol kunstvaardigheid te leveren, staat den technischen vakman ook nu nog open, nü, nu het handwerk door de hulp der machine veeleer gebaat dan gehinderd is, en de kunst als zoodanig evenzeer ook nu nog kan gediend worden als voorheen". En in datzelfde interview: "Uit ons gesprek met den directeur dezer kunstzinnige onderneming bleek ons voorts, dat ook hier, gelijk in zoo menig ander vak, het Engelsche werk de concurrentie veilig kan doorstaan, daarenboven 't werk uit België en Frankrijk, zoo chique en licht, prima mag geheeten worden. Doch het Duitsche kunstsmeed werk, dat brengt het niet tot een per soonlijk karakter, tot iets eigens en het is hier ook weer het massa goed (gestampt ijzer werk), dat de markt bederft. Wij hebben natuurlijk gaarne gevolg gegeven aan de uit- noodiging van den directeur om ook een kijkje te nemen in zijn werk plaats. Daar was men daik aan 't ha meren en smeden. Wij zagen nu, wat het was, dat het handwerk voor een deel opzij schuift en verge makkelijkt.... Machines, die het ijzer gemakkelijk zagen, die met geweld een stuk ijzer plat hameren, die het door walsen trekken, enz. enz. De vuren worden thans electrisch aan geblazen, en dikke stukken ijzer wor den met behulp van een acetyleen steekvlammetje afgeknipt als riet. Dit laatste vooral is een uitvinding in het 20e eeuwsch smidsvak van enonne beteekenis".44 Bovendien snijdt het mes van twee kanten: niet alleen worden er door het ambachtelijk werken volleerde vaklui opgeleid die kwalitatief hoog staand werk leveren, maar ook wordt er werk gecreëerd. "Ach wat, non sens, werk zat. Kijk eens naar de in richting van het nieuwe politiebu reau, dat we hier aan het bouwen zijn. Worden tonnen aan besteed. Haast allemaal machinaal werk. Ik zeg: waarom wordt dat niet uitbe steed aan Amsterdamsche meubel makers, timmerlieden? Waarom moet dat allemaal bijna fabricage- werk zijn? Handwerk is duurder, zeg- 23

Periodieken

De Waterschans | 2002 | | pagina 12