De Waterschans nr. l 2002
men is, ze worden aan de poort van
de gevangenis opgewacht als ze van
diefstal vry komen, hebben wy ons
de weelde veroorloofd om ze zelf de
deur uit te donderen. Ja, de balda
digheid kent geen grenzen. Stel je
intusschen maar niet voor wat wy
hebben uitgestaan voor het zoover
kwam. Daar kom je een stuk voor
stellingsvermogen voor te kort. Wy
hebben nu 4 dagen in de week een
werkvrouw en uit het feit dat ze een
beetje kreupel is valt af te leiden dat
ze niet gemakkelyk zal wegloopen.
Verder heb ik zes en twintig kippen
en ze leggen geen een ei. Vreten!
geen voorbeeld van. Twee hanen en
twee woerden, die leggen natuurlyk
Ajb. 23. De stand van Kunst- en Grof
smederij AJ. Dingemans op de Midden
stands-Tentoonstelling te Amsterdam
1909.
De Waterschans nr. 1 2002
ook niet, wel liggen. Eerst was het
een eend en een woerd en de eend
wou maar niet leggen, nu na het
alien is het ook een woerd gewor
den. Het kaïlveertje was natuurlyk
uit zyn staart getrokken".70
Ook de maatschappelijke (wantoe
standen worden regelmatig door
Dingemans op een ietwat ironische
wijze beschreven, zoals in de brief
van 16 januari 1919. "Geen kolen,
vuurwerk in smedery stop, in een
week 5 knechts weg, gemeente heeft
als een gevolg van 8 urendag veel
volk noodig en geeft minimum
loonen van 1500 gulden aan putjes
scheppers en betaalt aan geschoolde
vaklui als instrumentmakers 2 cent
per uur meer. Voorloopig kunnen wy
daar niet tegenopbieden. Om 4 uur
moet elk bedryf in Amsterdam stop
pen omdat er dan geen stroom voor
industrieele doeleinden beschikbaar
is. Dat komt omdat men aan de ar-
rebeiders of arnrebeiders electrisch
licht heeft gegeven zonder meter te
gen f 1,50 per maand en nu laten ze
den heelen nacht de lamp branden
en overdag zetten ze er een electri-
sche kachel aan en met een dom
pelelement koken ze hun eten en de
wasch. Daardoor is de spits zoo op-
geloopen dat er nu om 4 uur door
de industrie moet worden gestopt.
Maar daarom niet getreurd, leve ons
rood gemeentebestuur en onze
draaitol van een burgemeester. De
volgende raadsverkiezing zal myn
vriend Wibaut wel barsten van nyd
als hy tenminste voor dien tyd al niet
gepiept wordt. Melk en kolen en
stroom niet medegerekend gaat het
hier nog al. vleesch is tegen dezelfde
piyzen te krygen als in Bergen-op-
Zoom en er is een bloeiende handel
in gestolen broodkaarten en bons en
zelfs in machtigingskaarten voor de
ontvangst van levensmiddelen. Daar
van is gewoon beurs op het Water-
loo-plein en men heeft er officieele
noteeringen".71
Dat het in Bergen op Zoom ook
slecht gesteld is met de ijzerver-
werkende bedrijven, blijkt uit een
brief van Disco aan Dingemans van
9 mei 1922. "In de stad grootte [sic]
misère. Nerinx [sic] is dood weet ge
en die heeft heel wat werk meege
nomen".77 De winkel en het kantoor
van Rogier-Nerincx-Richter zijn
gesloten en van de driehonderd per
soneelsleden worden er 240 ont
slagen. De overige zestig werkne
mers werken allen in de gieterij.
Maar ook met andere Bergse bedrij
ven - Disco noemt Bol, Beckers,
Asselbergs, Geers en Goosen [sic] -
is het slecht gesteld.73
Daarnaast zijn twaalf onderwijzers
op wachtgeld gezet. Maar "De ka
zerne loopt jammer genoeg weer vol.
Vader Dingemans heeft het even
wel nog druk zelfs in Q. Bogers, een
knecht, want hij moest naar Ver-
streepen in Antwerpen om beiteltjes.
Ge weet anders zijn het geen
goede".74
Dingemans geeft er in zijn con'e-
spondentie blijk van de situatie in
Bergen op Zoom goed bij te hou
den. Zo schrijft hij in zijn brief van 8
juni 1919 tweemaal over Bergen op
Ajb. 24. De smeedijzeren hekken van de
Effectenbeurs in Amsterdam vervaardigd
door Kunst- en Grofsmederij A.J. Dinge
mans.
Zoom. "Om te beginnen de verkie
zingen. Ik heb met belangstelling de
billetten en de Zoom gelezen maar
ik moet tot myn leedwezen ervaren
dat ze in Bergen niet zyn vooruitge
gaan.
Waar zyn de schoone verkiezingsda
gen van de Ram en Willekens geble
ven. Het schelden en razen van nu is
toch maar een heel flauwe imitatie
van reusachtige rotzooi van toen".
Wat verderop volgt: "Bergen wordt
anders volgens de couranten een
wereldstad. Een Museum van oud
heden, betrekking hebbend op de
geschiedenis van het Marquisaat en
nog wel in de boterhal. Gaat daar je
lui verzameling heen? Je zult je toch
nog wel eens bedenken hoop ik".75
In de brief van Disco aan Dinge
mans van omstreeks juli 1921 komt
de kwestie van het museum we
derom ter sprake. Disco vermeldt
dat er een nieuwe schouw wordt
aangebracht in een pand in het
Nieuwstraatje dat als museum is ge
dacht. In dezelfde brief maakt Disco
melding van de op handen zijnde
verplaatsing van Dingemans' fontein
ten gunste van een Heilig-Hartbeeld.
Hij doet gewag van het feit dat hij
met dr. Xav. Smits in de jury zit en
dat de uiteindelijke keuze voor de
uitvoering van het Heilig-Hartbeeld
is gevallen op J. Geelen uit Roer
mond.76 Op de tweede plaats komt
de Bergenaar Kees Smout.77 Dat de
voorkeur voor Geelen niet door ie
dereen op prijs wordt gesteld, blijkt
uit de constatering van Disco "Daar
had je de poppen aan "t dansen, het
laatste woord zal er nog wel niet over
gesproken zijn".78
Disco op zijn beurt brieft allerlei
Bergse nieuwtjes over naar Amster
dam. In zijn brief van 19 mei 1922
vertelt hij dat hij een lezing over oud
Bergen op Zoom heeft bijgewoond
in de foyer van Thalia'. Deze was net
"aardig gemoderniseerd", zo schrijft
hij, door Jan van der Kreek.79
Het oprechte karakter van Janus
Dingemans blijkt niet alleen uit zijn
niets verhullende uitspraken maar
ook uit zijn afkeer voor politiek ge
konkel. In zijn brief van 21 decem
ber 1923 vertelt hij aan Disco dat de
RK Middenstandsorganisatie
"waarvan ik het twyfelachtig genoe
gen heb bestuurslid te zyn" naar zijn
mening "voor drie kwart op de
flesch" gaat, om na het aanroeren
van andere kwesties terug te komen
met: "Ik voor niy heb het gevoel of ik
in een moeras zit waar ik steeds die-
2 9
