De Waterschans nr. 1 2002 De Waterschans nr. l 2002 38 39 zijn zus Marietje legt hij verantwoor ding af van de verkoop van alle ma chines uit de smederij van hun vader. De machines worden verkocht aan allerlei bedrijven in Nederland. De Bèchéhamer wordt voor fl 800,- ver kocht aan Tiggelaar in Bovensmilde, de pons en schaar voor fl 600,- aan Minderhoud in Westkapelle. De ver koop van alle machines leverde fl 4811,95 op. (66) Zie vorige noot. (67) Zie noot 12. (68) Het eerste blad ontbreekt. Door de navolgende opmerking echter kan de datum worden achterhaald: "Myn vrouw maakt het goed, ze durft niet te schryven, ze schaamt zich over my. Ik kan het niet helpen. Morgen wordt ze 44 jaar. Een beroerd getal, dat kan je niet omkeeren". (69) De brief is niet gedateerd maar be gint met een felicitatie voor het beha len door Dingemans van zijn Akte Middelbaar Onderwijs in het rechtlij nig, smids- en werktuigkundig teeke nen. Dingemans deed examen voor deze akte op 26 tot en met 31 mei, I juni en 1 juli 1921. Hoe Dingemans het examen en zijn examinatoren heeft ervaren vertelt hij in geuren en kleuren in zijn brief aan Johan en Ja nus Disco van 10 juli 1921. Zie ook noot 26. (70) Op 31 december 1923 schrijft Dinge mans onder meen "Wat nu mezelf betreft, och ik wordt alleen een beetje ouder maar volstrekt niet verstandi ger, als ik myn vrouw moet gelooven ga ik zelfs achteruit. Ik heb 23 kip pen, een haan, 2 woerden drie par kieten en vier papagaaien, een vrouw een dochter en een zoon. daarby heb ik nog een meid en verder geen werk. Met het werk is het gewoon ellendig, er is niets te krygen en wat er aan de markt komt gaat voor belachelyk lage pryzen weg. Werklui zyn er niet meer, ze zyn allemaal werkluier of werke loos. Maar we zullen er de moed maar inhouden". (71) In 1919 was J.W.C. Tellegen burge meestervan Amsterdam. Dr. Florenti- nus Marinus ("Floor") Wibaut (Vliss- ingen 1859-Amsterdam 1936). lid van de SDAP, zat van 1907 tot 1931 in de gemeenteraad van Amsterdam. Meer dere malen was hij wethouder gedu rende deze periode. (72) De Machinefabriek Rogier-Nerincx- Richter wordt in 1882 in Bergen op Zoom opgericht. In 1905 wordt de zaak omgezet in een NV waarbij FW. Richter als directeur en Ch.P. en E.L. Rogier als adjunct-directeuren optre den. Wanneer Richter in 1914 met pensioen gaat, wordt Ch.P. Rogier di recteur. (73) Met "Bol" duidt Disco de ijzergieterij Hagenaars en Bol aan. In het RHC berusten twee bouwvergunningen, één uit 1903 voor de bouw van een ij zer- en metaalgieterij, en één uit 1906 voor de bouw van een gieterij. Ijzer gieterij Beckers wordt in 1858 opge richt. In 1916 ondergaal deze fabriek een uitbreiding op grote schaal onder leiding van Hubert C. Beckers en krijgt dan de naam 'Ijzergieterij en kachelfabriek "Sint Jozef". De firma legt zich toe op de vervaardiging van kachels en gasapparaten. In 1841 stichten de compagnons Adr. van der Hoeven en Arn. Asselbergs een fa briek die de voorloper is van de latere ijzergieterij. In 1850 heeft het bedrijf 30 arbeiders in dienst en is hiermee het grootste in Bergen op Zoom. In 1976 fuseert Asselbergs met Machi nefabriek Holland en deze nieuwe fa briek - Asselbergs-Holland- wordt na financiële moeilijkheden in 1981 overgenomen door Ripton Midlands Industries, die in 2000 failliet gaat. Met "Geers en Goosen" duidt Disco de in 1834 door Comelis Geers opgerichte koperslagerij, smederij en slotenmakerij aan. Dit bedrijf wordt als Geers Zoon overgenomen door J.H.H. Goossens. In 1924 wordt dit bedrijf een NV met de naam "Haar- denfabriek "De Schelde"'. De direc teuren zijn dan HJJ. en EMJ. Goos sens. Inmiddels hebben alle ijzerver- werkende bedrijven in Bergen op Zoom opgehouden te bestaan. (74) Volgens inlichtingen van het Stadsar chief te Antwerpen is er in de jaren twintig van deze eeuw slechts één firma Verstreepen geregistreerd. Het is een loodgietersbedrijf gevestigd in de Delinstraat aldaar. (75) D.J.L. ("Lambert") de Ram (Bergen op Zoom, 29 oktober 1842-'s-Graven- hage, 4 juli 1917), van beroep indus trieel, was van 10 april 1885 tot 3 sep tember 1901 gemeenteraadslid te Bergen op Zoom. In 1888 wordt hij tot lid van de Tweede Kamer voor de RK Staatspartij gekozen. Zie voor een komische beschrijving van de persoon van De Ram: "Portretten uit den Bergen-op-Zoomschen gemeen teraad, door den verslaggever van de Nieuwe Bredasche Courant.", z.p., z.j., dat in het RHC berust. Diverse na speuringen hebben geen gegevens opgeleverd over Willekens. (76) ln het "Feestnummer ter gelegenheid van de onthulling en intronisatie van het H. Hart monument", in: De Avondster. Dagblad voor Nederland, 23 juli 1922, derde blad, staat de ge schiedenis van genoemd monument opgetekend. "Op advies van twee des kundigen, dr. Xav. Smits en A. Disco, werd aan de meest bekende beeldhouwers van ons land de op dracht voor een ontwerp gegeven. Slechts drie kunstenaars namen het aan: de heer C. Smout te Amsterdam, de heer Oostennan te Blaricum en de heer J. Geelen Jr. te Roermond". Het contract "Tusschen den ondergeteekende Jean Geelen Jr. beeldhouwer, wonende te Roer mond, partij ter eenre EN I. J.PJAsselbergs 2. Mr. H.CJ.Groot 3. H.Beckers 4. ASloven 5. G.Konings allen wonende te Bergen op Zoom en tezamen vormende het Uitvoe- rend-Comité voor stichting van een monument van het H.Hart aldaar, partij ter andere dateert van 30 juli 1921 en bevindt zich in het Ar chief te Roermond. "De prijs voor het ontwerpen, maken, opstellen en ge heel gereed afleveren van het monu ment, echter zonder tuin-aanleg, maar wel met de fundeeringen, be draagt twaalf duizend zes honderd gulden (f. 12.600.-)". Voor Smout, zie noot 77; voor Oosterman, zie noot 78. Voor een beschrijving van het beeld zie: Drs. Willem Blok en Puck van Eenennaam, Beeldig Bergen, Gemeentemuseum Bergen op Zoom [1987], p. 72 en 73. (77) Comelis Aloysius ("Kees") Smout (Bergen op Zoom 30 april 1876- Breda 24 augustus 1961). Voor een korte introductie betreffende zijn op leiding en werkzaamheden, zie: Pie- ter A Scheen, Nederlandse Beeldende Kunstenaars 1750-1950, M-Z, 's-Gra- venhage 1970. p. 364. (78) Disco schrijft over deze kwestie op 9 mei 1922 aan Dingemans: "Nu zal het derde monument het H Hart spoedig komen en ik geniet al van mijn juryaanschap. 't Is natuurlijk mijn schuld dat Kees [Smout, JJ] het niet gemaakt heeft. Falise. Sio. Lint. Kreek, mochten niet meedoen. Oos-; tennan. Hermans, en Bourgonjon vielen af. Bleef alleen Kees en Gee len. Wat ik ook gedaan heb om Kees er door heen te helpen, 't baatte niet, tot ook mijn uitspraak moest volgen, Geelen den voorkeur, de technische Commissie kon nog doen wat moge lijk was, doch met alle politiek heb ben ze hem den nek omgedraaid. Nu zal hij uitkomen met een H Hart in haat of liefde gemaakt en dat met de onthulling uitstellen". Niet te achter halen viel welke beeldhouwer Her mans wordt bedoeld; ook navraag bij het Rijksbureau voor Kunst historische Documentatie in 's-Gra- venhage leverde niets op. Augustinus Franciscus Henri ("August") Falise (Wageningen 1875-Wageningen 7 ja nuari 1936) was leraar MTS, beeld houwer en medailleur. Adrianus ("Ja nus") Sio (Bergen op Zoom 1892- Bergen op Zoom 1965) was schilder maar vooral tekenaar. Hij is als te kenleraar werkzaam geweest en leidde een teruggetrokken leven. Zijn eerste overzichtstentoonstelling vond in het gemeentemuseum Het Markie zenhof te Bergen op Zoom plaats van 11 maart tot 10 april 1978. Genoemd museum heeft na Sio's overlijden de collectie tekeningen verworven. Jo hannes Henricus Lint (Bergen op Zooml889-Maastricht 1956) was kunstnijveraar en keramist. In zijn laatste hoedanigheid heeft hij van circa 1902 tot eind 1908 gewerkt voor N.V. Aardewerkfabriek 'De Kaf in Bergen op Zoom, waarvan G.M. Au gustijn directeur was. Zie: LJ. Weijs, "Kunstaardewerkfabriek 'De Kat'", in: Mededelingenblad Nederlandse Vereni ging van Vrienden van Ceramiek, 122, 1986, nr. 2, p. 3 tot en met 46. Nico- laas Adrianus ("Nicolaas") van der Kreek (Bergen op Zoom 1896-Bus- sum 1967) was aquarellist, tekenaar, kunstnijveraar en beeldhouwer. In het gemeentemuseum Het Markiezenhof te Bergen op Zoom bevindt zich een beeld uit circa 1930 dat een schilder voorstelt (inv.nr. 9626) en in het plantsoen aan de Arnoldus Asselbergsstraat te Bergen op Zoom slaat een monument ter herdenking van de bevrijding van deze stad in 1944 en de gevallenen tijdens de tweede wereldoorlog. Zie: Drs. Willem Blok en Puck van Een ennaam, Beeldig Bergen, Gemeen temuseum Bergen op Zoom [19871. P- 75. Jan Henricus Antonie Joseph ("Jan") Oosterman (Amsterdam 1876- Amsterdam 1963) was tekenaar en schilder van onder meer muurschil deringen in kerken. Gerardus Prosper David ("Gerard") Bourgonjon (Gent 1871-Loon op Zand 1963) was beeld houwer van portretten, figuren en re liëfs. (79) 'Thalia' was een verenigingsgebouw dat op 27 december 1881 bij acte werd opgericht als Naamlooze Ven nootschap 'Thalia'. De bestuursleden van deze NV waren C.H.P. Klamberg, officier van gezondheid, BA Poulie, ontvanger der Registratie en Domei- nen, J.L. Veraart, koek- en suikerbak ker, G.C. van Dixhoom, graanhande laar en CA de Bruijn, kandidaat-no taris. Reeds op 6 april 1882 werd de naam gewijzigd in Maatschappij tot oprichting en exploitatie van een uit- spannings- of vereenigingslocaal ge naamd 'Thalia' om vervolgens op 1 februari 1909 nogmaals te worden veranderd in: Maatschappij tot in richting eener Sociëteit en het Ex- ploiteeren van haar gebouw en bijbe- hooren als uitspannings- of vereeni gingslocaal genaamd 'Thalia'. Het ge bouw werd ontworpen door de Bergse architect C.P. van Genk, en ge bouwd door C. Bastiaanse, aannemer te Bergen op Zoom, tussen de Kerk straat en de Zuivelstraat, de huidige zogeheten 'Stenen Tuin'. Het gebouw dat ft 35.993,- had gekost, werd op 25 juli 1883 geopend. Talloze festivi teiten en culturele manifestaties heb ben in 'Thalia' plaatsgevonden totdat het gebouw in 1963 werd afgebroken. Jan van der Kreek (Bergen op Zoom 17 februari 1889-Bergen op Zoom 18 december 1954) was huisschilder die zijn bedrijf echter liet runnen door een bedrijfsleider en zich zelf bezig hield met decoratietekenen. Hij maakte en decoreerde wagens voor de Vastenavond-optocht en voor de Maria Ommegang. In zijn vrije tijd maakte hij schilderijen. (80) Augustinus Gerardus van Dijck (Breda 1849-Bergen op Zoom 1920) vestigde zich na zijn huwelijk met Marie Jeanne Joseph Petit, als steen houwer en handelaar in natuursteen in Bergen op Zoom. In 1878 kreeg Van Dijck een vergunning om een steenhouwerij te beginnen aan de Stationsstraat in genoemde stad. (81) In het RHC, in het archief van de Stadstekenschool, bevindt zich een "Afschrift van schrijven aan den Mi nister" van 23 juli 1921. Daarin stelt Disco dat hij tijdens de algemene vergadering van de 'Vereeniging De Ambachtsschool voor Bergen op Zoom en Omstreken', werd benoemd tot lid van het bestuur en dat hij deze benoeming heeft aanvaard op 15 juni 1921. Ernest Engelbert Maria Come lis Laane (1864-1931) was bankier in Bergen op Zoom. Hij had twee zo nen: Willem (geboren 1894) en Frans (geboren 1895). Willem wordt op 15 juni 1927 alsnog in het bestuur van de 'Vereeniging De Ambachtsschool voor Bergen op Zoom en Omstreken' gekozen. (82) De brieven zijn gedateerd 14 septem ber 1926, 4 november 1926, 14 janu ari 1927; voorts zijn er twee afschrif ten bewaard gebleven van brieven van Dingemans aan dr. P.J.H. van Ginnekcn (14 januari 1927) en rnr. J.H. van der Meulen (18 januari 1927), respectievelijk voorzitter en se cretaris van het bestuur van de Am bachtsschool Bergen op Zoom en Omstreken. De Anbachtsschool voor Bergen op Zoom en Omstreken werd opgericht op 9 februari 1906 en de statuten werden bij Koninklijk Besluit goedgekeurd op 20 april 1920. (83) Naspeuringen in de lerarenlijsten van dc Rijks HBS hebben geen gegevens opgeleverd omtrent "Ir. v.d. H." die volgens Disco als leraar aan deze on derwijsinstelling was verbonden. (84) In het RHC, in het archief van de Stadstekenschool, bevinden zich twee doorslagen van brieven van Disco, beide gedateerd 30 oktober 1926. De eerste is gericht aan HJ. de Groot. Inspecteur Generaal van het Nijverheidsonderwijs. "Onderge teekende, Disco, Adrianus, Jacs, Marss, sedert twintig jaar Directeur der Gemeente Nijverheids Avond school en Leeraar aan de Ambachts school te Bergen op Zoom, heeft bij dezen de eer U kennis te geven, dat hij nogmaals solliciteert naar de vacante betrekking van Directeur der AB.S. aldaar". De tweede is de solli citatiebrief gericht aan het "Bestuur der Anbachtsschool voor Bergen op Zoom en Omstreken". (85) "Wij drieën komen nooit of nimmer op een voordracht. As ik geweten had dat het Uw bedoeling was om eerst op een voordracht te komen en dan te bedanken dan had ik je ge zegd dat we ons zelf niet dwaas moesten aanstellen. Dan lag het toch voor de hand dat ik een volkomen overbodige en bovendien onwaardige viool had te spelen". (86) Op 7 februari 1927 wordt N.C.M. Huijsmans. die sedert I september 1926 de functie van tijdelijk directeur heeft vervuld, tot directeur benoemd. (87) Dingemans overlijdt aan acute leuke mie. In De Telegraaf van 14 juni 1941 wordt medegedeeld dat Dingemans ter observatie is opgenomen in het Aina-paviljoen; hij voelde zich al enige tijd niet goed. De rouwbrief en de dankbetuiging zijn bewaard geble ven. Zie onder meer "A.J. Dingemans overleden. Een man die het ambacht hooghield. Vriend van de jeugd.", in: De Telegraaf, 25 juni 1941AJ. Dinge- manst Bekwaam kunstsmid, die in Amsterdam zeer populair was", in: De Nieuwe Dag, 25 juni 1941, p. [2[; "AJ. Dingemans overleden", in: Nieuwe Amsterdamsche Courant. Algemeen Handelsblad, 25 juni 1941, p. 2; "De heer AJ. Dingemans overleden", in: Het Volk, 25 juni 1941; "AJ. Dinge mans t", in; Nieuwe Rotterdainsche Courant, 25 juni 1941; "AJ. Dinge mans overleden.", in: Oprechte Haar- lemsche Courant, 25 juni 1941; "AJ. Dingemans overleden.", in: Chr. Soci aal Dagblad, 25 juni 1941; "AJ. Din gemans overleden.", in: De Standaard, 25 juni 1941. (88) "AJ. Dingemans naar laatste rust plaats", in: Nieuwe Amsterdamsche Courant. Algemeen Handelsblad. 28 juni 1941, p. 3. Zie ook: "Uitvaart en begrafenis AJ. Dingemans", in: De Tijd, 28 juni 1941; "Begrafenis van den heer AJ. Dingemans.", in: De Courant - Het Nieuws van den Dag, 28 juni 1941; "Begrafenis AJ. Dinge mans", in: Nieuwe Rotterdamsche Courant, 29 juni 1941. (89) "AJ. Dingemans overleden. Een man die het ambacht hooghield. Vriend van de jeugd.", in: De Telegraaf, 25 juni 1941, p. [1|. (90) Zie vorige noot. (91) ""Jonge werkloozen worden onvol doende geschoold" aldus de heer AJ. Dingemans. Centrale Werkplaats te Amsterdam biedt te weinig. Eenige oplossing: neem de jongens op in het gewone bedrijf.", in: De Courant - Het Nieuws van den Dag, 10 februari 1939, p. 3. (92) ""Geschoolde menschen hebben werk" aldus raadslid Dingemans. Leer vooral een vak! Bestrijdt eerst de werkloosheid zelf, dan pas de gevol gen.", in: De Telegraaf, 26 mei 1939, p. 6. In het "Verslag van de Afd. HAAR LEM van den B.S.RN.", in: Vakblad voor Smeden. Weekblad gewijd aan de belangen van het smidsvak, de ijzer-, staal- en rijwielindustrie, enz. Officieel orgaan van den Bond van Smedenpa troons in Nederland, 2de jaargang, nr. 37, 25 maart 1910, p. 591, staat onder andere: "Jammer maar, dat de heer Dingemans wat te vlug spreekt, waar door niet alles zoo tot zijn recht komt, als men wel zou wenschen" maar ook "zijn vaak door kwinksla gen veraangenaamd betoog". (93) AJ. Dingemans, "Wat doen wij in den raad? De welvaart van onze stad bevorderen. Van Amsterdam, en niet van een Groep Amsterdammers.", in: De Tijd. 23 juni 1931. (94) "AJ. Dingemans t Bekwaam kunst smid, die in Amsterdam zeer popu lair was", in: De Nieuwe Dag, 25 juni 1941, p. [2[. (95) "AJ. Dingemans overleden. Een man die het ambacht hooghield. Vriend van de jeugd.", in: De Telegraaf, 25 juni 1941, p. [Ij. Zijn humor en zijn welbespraaktheid zette hij in 1932 in toen hij een geestige variant van een nota van Publieke Werken indiende, zie: "Zand over den kunstberg. Nota van een geestig raadslid. Wat archae- ologen later zullen vinden.", in: De Telegraaf, 20 juni 1932. p. 2. (96) "AJ. Dingemans overleden. Een man die het ambacht hooghield. Vriend van de jeugd.", in: De Telegraaf, 25 juni 1941, p. [I[. (97) Onder andere condoleances gericht aan mevrouw FC. Dingemans-van Eerdewijk van de Wethouder der ge meente Amsterdam, 26 juni 1941; van prof. mr. C.P.M. Romme, 28 juni 1941; van waarschijnlijk de directeur - de briefis alleen ondertekend zonder vennelding van functie of naam - van het Gemeentelijk Bouw- en Woning toezicht van Amsterdam, 5 juli 1941. (98) Condoleance gericht aan mevrouw Dingemans van het Gemeentelijk Bouw- en Woningtoezicht van Am- sterdam, 26 juni 1941, ondertekend door twee hoofdingenieurs en de se cretaris. (99) Interview met mevrouw Marietje Jimkes-Dingemans, afgenomen door Johanna Jacobs, op 19 maart 1992 te Bergen op Zoom. Marietje Jimkes- Dingemans (Bergen op Zoom, 28 ja nuari 1907-Bergen op Zoom. 9 maart 1993) was de dochter van Jan Dinge mans. (100) Gaarne wil ik mijn dank uitspreken aan de medewerkers van het Regio naal Historisch Centrum te Bergen op Zoom, met name Arthur Suyker- buyk die mij bij het speurwerk heb ben geholpen en mij met verschil lende tips van dienst zijn geweest. Voorts aan Wout Dingemans van wie ik enkele foto's ter illustratie mocht gebruiken, en aan Ella Jimkes. Zij is als achternicht de grote stimulans ge weest voor het organiseren van de tentoonstelling in het gemeentemu seum Het Markiezenhof te Bergen op Zoom ter gelegenheid van de her plaatsing van de fontein in 1992; zij is het ook die het archief van haar oud oom Janus Dingemans ter beschik king stelde en loyaal de draak, de adelaar en de vaas in pennanente bruikleen afstond aan genoemd mu seum. Last but not least wil ik prof. dr. Peter Nissen en prof. dr. Arnout Jan Bijsterveld van harte danken voor het kritisch lezen van de tekst en het geven van waardevolle adviezen.

Periodieken

De Waterschans | 2002 | | pagina 20