De Waterschans nr. 1 2002
De Waterschans nr. l 2002
38
39
zijn zus Marietje legt hij verantwoor
ding af van de verkoop van alle ma
chines uit de smederij van hun vader.
De machines worden verkocht aan
allerlei bedrijven in Nederland. De
Bèchéhamer wordt voor fl 800,- ver
kocht aan Tiggelaar in Bovensmilde,
de pons en schaar voor fl 600,- aan
Minderhoud in Westkapelle. De ver
koop van alle machines leverde fl
4811,95 op.
(66) Zie vorige noot.
(67) Zie noot 12.
(68) Het eerste blad ontbreekt. Door de
navolgende opmerking echter kan de
datum worden achterhaald: "Myn
vrouw maakt het goed, ze durft niet
te schryven, ze schaamt zich over my.
Ik kan het niet helpen. Morgen wordt
ze 44 jaar. Een beroerd getal, dat kan
je niet omkeeren".
(69) De brief is niet gedateerd maar be
gint met een felicitatie voor het beha
len door Dingemans van zijn Akte
Middelbaar Onderwijs in het rechtlij
nig, smids- en werktuigkundig teeke
nen. Dingemans deed examen voor
deze akte op 26 tot en met 31 mei, I
juni en 1 juli 1921. Hoe Dingemans
het examen en zijn examinatoren
heeft ervaren vertelt hij in geuren en
kleuren in zijn brief aan Johan en Ja
nus Disco van 10 juli 1921. Zie ook
noot 26.
(70) Op 31 december 1923 schrijft Dinge
mans onder meen "Wat nu mezelf
betreft, och ik wordt alleen een beetje
ouder maar volstrekt niet verstandi
ger, als ik myn vrouw moet gelooven
ga ik zelfs achteruit. Ik heb 23 kip
pen, een haan, 2 woerden drie par
kieten en vier papagaaien, een vrouw
een dochter en een zoon. daarby heb
ik nog een meid en verder geen werk.
Met het werk is het gewoon ellendig,
er is niets te krygen en wat er aan de
markt komt gaat voor belachelyk lage
pryzen weg. Werklui zyn er niet meer,
ze zyn allemaal werkluier of werke
loos. Maar we zullen er de moed
maar inhouden".
(71) In 1919 was J.W.C. Tellegen burge
meestervan Amsterdam. Dr. Florenti-
nus Marinus ("Floor") Wibaut (Vliss-
ingen 1859-Amsterdam 1936). lid van
de SDAP, zat van 1907 tot 1931 in de
gemeenteraad van Amsterdam. Meer
dere malen was hij wethouder gedu
rende deze periode.
(72) De Machinefabriek Rogier-Nerincx-
Richter wordt in 1882 in Bergen op
Zoom opgericht. In 1905 wordt de
zaak omgezet in een NV waarbij FW.
Richter als directeur en Ch.P. en E.L.
Rogier als adjunct-directeuren optre
den. Wanneer Richter in 1914 met
pensioen gaat, wordt Ch.P. Rogier di
recteur.
(73) Met "Bol" duidt Disco de ijzergieterij
Hagenaars en Bol aan. In het RHC
berusten twee bouwvergunningen,
één uit 1903 voor de bouw van een ij
zer- en metaalgieterij, en één uit 1906
voor de bouw van een gieterij. Ijzer
gieterij Beckers wordt in 1858 opge
richt. In 1916 ondergaal deze fabriek
een uitbreiding op grote schaal onder
leiding van Hubert C. Beckers en
krijgt dan de naam 'Ijzergieterij en
kachelfabriek "Sint Jozef". De firma
legt zich toe op de vervaardiging van
kachels en gasapparaten. In 1841
stichten de compagnons Adr. van der
Hoeven en Arn. Asselbergs een fa
briek die de voorloper is van de latere
ijzergieterij. In 1850 heeft het bedrijf
30 arbeiders in dienst en is hiermee
het grootste in Bergen op Zoom. In
1976 fuseert Asselbergs met Machi
nefabriek Holland en deze nieuwe fa
briek - Asselbergs-Holland- wordt na
financiële moeilijkheden in 1981
overgenomen door Ripton Midlands
Industries, die in 2000 failliet gaat.
Met "Geers en Goosen" duidt Disco
de in 1834 door Comelis Geers
opgerichte koperslagerij, smederij en
slotenmakerij aan. Dit bedrijf wordt
als Geers Zoon overgenomen door
J.H.H. Goossens. In 1924 wordt dit
bedrijf een NV met de naam "Haar-
denfabriek "De Schelde"'. De direc
teuren zijn dan HJJ. en EMJ. Goos
sens. Inmiddels hebben alle ijzerver-
werkende bedrijven in Bergen op
Zoom opgehouden te bestaan.
(74) Volgens inlichtingen van het Stadsar
chief te Antwerpen is er in de jaren
twintig van deze eeuw slechts één
firma Verstreepen geregistreerd. Het
is een loodgietersbedrijf gevestigd in
de Delinstraat aldaar.
(75) D.J.L. ("Lambert") de Ram (Bergen
op Zoom, 29 oktober 1842-'s-Graven-
hage, 4 juli 1917), van beroep indus
trieel, was van 10 april 1885 tot 3 sep
tember 1901 gemeenteraadslid te
Bergen op Zoom. In 1888 wordt hij
tot lid van de Tweede Kamer voor de
RK Staatspartij gekozen. Zie voor
een komische beschrijving van de
persoon van De Ram: "Portretten uit
den Bergen-op-Zoomschen gemeen
teraad, door den verslaggever van de
Nieuwe Bredasche Courant.", z.p., z.j.,
dat in het RHC berust. Diverse na
speuringen hebben geen gegevens
opgeleverd over Willekens.
(76) ln het "Feestnummer ter gelegenheid
van de onthulling en intronisatie van
het H. Hart monument", in: De
Avondster. Dagblad voor Nederland, 23
juli 1922, derde blad, staat de ge
schiedenis van genoemd monument
opgetekend. "Op advies van twee des
kundigen, dr. Xav. Smits en A. Disco,
werd aan de meest bekende
beeldhouwers van ons land de op
dracht voor een ontwerp gegeven.
Slechts drie kunstenaars namen het
aan: de heer C. Smout te Amsterdam,
de heer Oostennan te Blaricum en
de heer J. Geelen Jr. te Roermond".
Het contract "Tusschen den
ondergeteekende Jean Geelen Jr.
beeldhouwer, wonende te Roer
mond, partij ter eenre EN I.
J.PJAsselbergs 2. Mr. H.CJ.Groot 3.
H.Beckers 4. ASloven 5. G.Konings
allen wonende te Bergen op Zoom
en tezamen vormende het Uitvoe-
rend-Comité voor stichting van een
monument van het H.Hart aldaar,
partij ter andere dateert van 30
juli 1921 en bevindt zich in het Ar
chief te Roermond. "De prijs voor het
ontwerpen, maken, opstellen en ge
heel gereed afleveren van het monu
ment, echter zonder tuin-aanleg,
maar wel met de fundeeringen, be
draagt twaalf duizend zes honderd
gulden (f. 12.600.-)". Voor Smout, zie
noot 77; voor Oosterman, zie noot 78.
Voor een beschrijving van het beeld
zie: Drs. Willem Blok en Puck van
Eenennaam, Beeldig Bergen,
Gemeentemuseum Bergen op Zoom
[1987], p. 72 en 73.
(77) Comelis Aloysius ("Kees") Smout
(Bergen op Zoom 30 april 1876-
Breda 24 augustus 1961). Voor een
korte introductie betreffende zijn op
leiding en werkzaamheden, zie: Pie-
ter A Scheen, Nederlandse Beeldende
Kunstenaars 1750-1950, M-Z, 's-Gra-
venhage 1970. p. 364.
(78) Disco schrijft over deze kwestie op 9
mei 1922 aan Dingemans: "Nu zal
het derde monument het H Hart
spoedig komen en ik geniet al van
mijn juryaanschap. 't Is natuurlijk
mijn schuld dat Kees [Smout, JJ] het
niet gemaakt heeft. Falise. Sio. Lint.
Kreek, mochten niet meedoen. Oos-;
tennan. Hermans, en Bourgonjon
vielen af. Bleef alleen Kees en Gee
len. Wat ik ook gedaan heb om Kees
er door heen te helpen, 't baatte niet,
tot ook mijn uitspraak moest volgen,
Geelen den voorkeur, de technische
Commissie kon nog doen wat moge
lijk was, doch met alle politiek heb
ben ze hem den nek omgedraaid. Nu
zal hij uitkomen met een H Hart in
haat of liefde gemaakt en dat met de
onthulling uitstellen". Niet te achter
halen viel welke beeldhouwer Her
mans wordt bedoeld; ook navraag bij
het Rijksbureau voor Kunst
historische Documentatie in 's-Gra-
venhage leverde niets op. Augustinus
Franciscus Henri ("August") Falise
(Wageningen 1875-Wageningen 7 ja
nuari 1936) was leraar MTS, beeld
houwer en medailleur. Adrianus ("Ja
nus") Sio (Bergen op Zoom 1892-
Bergen op Zoom 1965) was schilder
maar vooral tekenaar. Hij is als te
kenleraar werkzaam geweest en
leidde een teruggetrokken leven. Zijn
eerste overzichtstentoonstelling vond
in het gemeentemuseum Het Markie
zenhof te Bergen op Zoom plaats van
11 maart tot 10 april 1978. Genoemd
museum heeft na Sio's overlijden de
collectie tekeningen verworven. Jo
hannes Henricus Lint (Bergen op
Zooml889-Maastricht 1956) was
kunstnijveraar en keramist. In zijn
laatste hoedanigheid heeft hij van
circa 1902 tot eind 1908 gewerkt voor
N.V. Aardewerkfabriek 'De Kaf in
Bergen op Zoom, waarvan G.M. Au
gustijn directeur was. Zie: LJ. Weijs,
"Kunstaardewerkfabriek 'De Kat'", in:
Mededelingenblad Nederlandse Vereni
ging van Vrienden van Ceramiek, 122,
1986, nr. 2, p. 3 tot en met 46. Nico-
laas Adrianus ("Nicolaas") van der
Kreek (Bergen op Zoom 1896-Bus-
sum 1967) was aquarellist, tekenaar,
kunstnijveraar en beeldhouwer. In
het gemeentemuseum Het
Markiezenhof te Bergen op Zoom
bevindt zich een beeld uit circa 1930
dat een schilder voorstelt (inv.nr.
9626) en in het plantsoen aan de
Arnoldus Asselbergsstraat te Bergen
op Zoom slaat een monument ter
herdenking van de bevrijding van
deze stad in 1944 en de gevallenen
tijdens de tweede wereldoorlog. Zie:
Drs. Willem Blok en Puck van Een
ennaam, Beeldig Bergen, Gemeen
temuseum Bergen op Zoom [19871. P-
75. Jan Henricus Antonie Joseph
("Jan") Oosterman (Amsterdam 1876-
Amsterdam 1963) was tekenaar en
schilder van onder meer muurschil
deringen in kerken. Gerardus Prosper
David ("Gerard") Bourgonjon (Gent
1871-Loon op Zand 1963) was beeld
houwer van portretten, figuren en re
liëfs.
(79) 'Thalia' was een verenigingsgebouw
dat op 27 december 1881 bij acte
werd opgericht als Naamlooze Ven
nootschap 'Thalia'. De bestuursleden
van deze NV waren C.H.P. Klamberg,
officier van gezondheid, BA Poulie,
ontvanger der Registratie en Domei-
nen, J.L. Veraart, koek- en suikerbak
ker, G.C. van Dixhoom, graanhande
laar en CA de Bruijn, kandidaat-no
taris. Reeds op 6 april 1882 werd de
naam gewijzigd in Maatschappij tot
oprichting en exploitatie van een uit-
spannings- of vereenigingslocaal ge
naamd 'Thalia' om vervolgens op 1
februari 1909 nogmaals te worden
veranderd in: Maatschappij tot in
richting eener Sociëteit en het Ex-
ploiteeren van haar gebouw en bijbe-
hooren als uitspannings- of vereeni
gingslocaal genaamd 'Thalia'. Het ge
bouw werd ontworpen door de
Bergse architect C.P. van Genk, en ge
bouwd door C. Bastiaanse, aannemer
te Bergen op Zoom, tussen de Kerk
straat en de Zuivelstraat, de huidige
zogeheten 'Stenen Tuin'. Het gebouw
dat ft 35.993,- had gekost, werd op 25
juli 1883 geopend. Talloze festivi
teiten en culturele manifestaties heb
ben in 'Thalia' plaatsgevonden totdat
het gebouw in 1963 werd afgebroken.
Jan van der Kreek (Bergen op Zoom
17 februari 1889-Bergen op Zoom 18
december 1954) was huisschilder die
zijn bedrijf echter liet runnen door
een bedrijfsleider en zich zelf bezig
hield met decoratietekenen. Hij
maakte en decoreerde wagens voor
de Vastenavond-optocht en voor de
Maria Ommegang. In zijn vrije tijd
maakte hij schilderijen.
(80) Augustinus Gerardus van Dijck
(Breda 1849-Bergen op Zoom 1920)
vestigde zich na zijn huwelijk met
Marie Jeanne Joseph Petit, als steen
houwer en handelaar in natuursteen
in Bergen op Zoom. In 1878 kreeg
Van Dijck een vergunning om een
steenhouwerij te beginnen aan de
Stationsstraat in genoemde stad.
(81) In het RHC, in het archief van de
Stadstekenschool, bevindt zich een
"Afschrift van schrijven aan den Mi
nister" van 23 juli 1921. Daarin stelt
Disco dat hij tijdens de algemene
vergadering van de 'Vereeniging De
Ambachtsschool voor Bergen op
Zoom en Omstreken', werd benoemd
tot lid van het bestuur en dat hij deze
benoeming heeft aanvaard op 15 juni
1921. Ernest Engelbert Maria Come
lis Laane (1864-1931) was bankier in
Bergen op Zoom. Hij had twee zo
nen: Willem (geboren 1894) en Frans
(geboren 1895). Willem wordt op 15
juni 1927 alsnog in het bestuur van
de 'Vereeniging De Ambachtsschool
voor Bergen op Zoom en Omstreken'
gekozen.
(82) De brieven zijn gedateerd 14 septem
ber 1926, 4 november 1926, 14 janu
ari 1927; voorts zijn er twee afschrif
ten bewaard gebleven van brieven
van Dingemans aan dr. P.J.H. van
Ginnekcn (14 januari 1927) en rnr.
J.H. van der Meulen (18 januari
1927), respectievelijk voorzitter en se
cretaris van het bestuur van de Am
bachtsschool Bergen op Zoom en
Omstreken. De Anbachtsschool voor
Bergen op Zoom en Omstreken werd
opgericht op 9 februari 1906 en de
statuten werden bij Koninklijk Besluit
goedgekeurd op 20 april 1920.
(83) Naspeuringen in de lerarenlijsten van
dc Rijks HBS hebben geen gegevens
opgeleverd omtrent "Ir. v.d. H." die
volgens Disco als leraar aan deze on
derwijsinstelling was verbonden.
(84) In het RHC, in het archief van de
Stadstekenschool, bevinden zich
twee doorslagen van brieven van
Disco, beide gedateerd 30 oktober
1926. De eerste is gericht aan HJ. de
Groot. Inspecteur Generaal van het
Nijverheidsonderwijs. "Onderge
teekende, Disco, Adrianus, Jacs,
Marss, sedert twintig jaar Directeur
der Gemeente Nijverheids Avond
school en Leeraar aan de Ambachts
school te Bergen op Zoom, heeft bij
dezen de eer U kennis te geven, dat
hij nogmaals solliciteert naar de
vacante betrekking van Directeur der
AB.S. aldaar". De tweede is de solli
citatiebrief gericht aan het "Bestuur
der Anbachtsschool voor Bergen op
Zoom en Omstreken".
(85) "Wij drieën komen nooit of nimmer
op een voordracht. As ik geweten
had dat het Uw bedoeling was om
eerst op een voordracht te komen en
dan te bedanken dan had ik je ge
zegd dat we ons zelf niet dwaas
moesten aanstellen. Dan lag het toch
voor de hand dat ik een volkomen
overbodige en bovendien onwaardige
viool had te spelen".
(86) Op 7 februari 1927 wordt N.C.M.
Huijsmans. die sedert I september
1926 de functie van tijdelijk directeur
heeft vervuld, tot directeur benoemd.
(87) Dingemans overlijdt aan acute leuke
mie. In De Telegraaf van 14 juni 1941
wordt medegedeeld dat Dingemans
ter observatie is opgenomen in het
Aina-paviljoen; hij voelde zich al
enige tijd niet goed. De rouwbrief en
de dankbetuiging zijn bewaard geble
ven. Zie onder meer "A.J. Dingemans
overleden. Een man die het ambacht
hooghield. Vriend van de jeugd.", in:
De Telegraaf, 25 juni 1941AJ. Dinge-
manst Bekwaam kunstsmid, die in
Amsterdam zeer populair was", in: De
Nieuwe Dag, 25 juni 1941, p. [2[; "AJ.
Dingemans overleden", in: Nieuwe
Amsterdamsche Courant. Algemeen
Handelsblad, 25 juni 1941, p. 2; "De
heer AJ. Dingemans overleden", in:
Het Volk, 25 juni 1941; "AJ. Dinge
mans t", in; Nieuwe Rotterdainsche
Courant, 25 juni 1941; "AJ. Dinge
mans overleden.", in: Oprechte Haar-
lemsche Courant, 25 juni 1941; "AJ.
Dingemans overleden.", in: Chr. Soci
aal Dagblad, 25 juni 1941; "AJ. Din
gemans overleden.", in: De Standaard,
25 juni 1941.
(88) "AJ. Dingemans naar laatste rust
plaats", in: Nieuwe Amsterdamsche
Courant. Algemeen Handelsblad. 28
juni 1941, p. 3. Zie ook: "Uitvaart en
begrafenis AJ. Dingemans", in: De
Tijd, 28 juni 1941; "Begrafenis van
den heer AJ. Dingemans.", in: De
Courant - Het Nieuws van den Dag, 28
juni 1941; "Begrafenis AJ. Dinge
mans", in: Nieuwe Rotterdamsche
Courant, 29 juni 1941.
(89) "AJ. Dingemans overleden. Een man
die het ambacht hooghield. Vriend
van de jeugd.", in: De Telegraaf, 25
juni 1941, p. [1|.
(90) Zie vorige noot.
(91) ""Jonge werkloozen worden onvol
doende geschoold" aldus de heer AJ.
Dingemans. Centrale Werkplaats te
Amsterdam biedt te weinig. Eenige
oplossing: neem de jongens op in het
gewone bedrijf.", in: De Courant - Het
Nieuws van den Dag, 10 februari 1939,
p. 3.
(92) ""Geschoolde menschen hebben
werk" aldus raadslid Dingemans.
Leer vooral een vak! Bestrijdt eerst de
werkloosheid zelf, dan pas de gevol
gen.", in: De Telegraaf, 26 mei 1939, p.
6. In het "Verslag van de Afd. HAAR
LEM van den B.S.RN.", in: Vakblad
voor Smeden. Weekblad gewijd aan de
belangen van het smidsvak, de ijzer-,
staal- en rijwielindustrie, enz. Officieel
orgaan van den Bond van Smedenpa
troons in Nederland, 2de jaargang, nr.
37, 25 maart 1910, p. 591, staat onder
andere: "Jammer maar, dat de heer
Dingemans wat te vlug spreekt, waar
door niet alles zoo tot zijn recht
komt, als men wel zou wenschen"
maar ook "zijn vaak door kwinksla
gen veraangenaamd betoog".
(93) AJ. Dingemans, "Wat doen wij in den
raad? De welvaart van onze stad
bevorderen. Van Amsterdam, en niet
van een Groep Amsterdammers.", in:
De Tijd. 23 juni 1931.
(94) "AJ. Dingemans t Bekwaam kunst
smid, die in Amsterdam zeer popu
lair was", in: De Nieuwe Dag, 25 juni
1941, p. [2[.
(95) "AJ. Dingemans overleden. Een man
die het ambacht hooghield. Vriend
van de jeugd.", in: De Telegraaf, 25
juni 1941, p. [Ij. Zijn humor en zijn
welbespraaktheid zette hij in 1932 in
toen hij een geestige variant van een
nota van Publieke Werken indiende,
zie: "Zand over den kunstberg. Nota
van een geestig raadslid. Wat archae-
ologen later zullen vinden.", in: De
Telegraaf, 20 juni 1932. p. 2.
(96) "AJ. Dingemans overleden. Een man
die het ambacht hooghield. Vriend
van de jeugd.", in: De Telegraaf, 25
juni 1941, p. [I[.
(97) Onder andere condoleances gericht
aan mevrouw FC. Dingemans-van
Eerdewijk van de Wethouder der ge
meente Amsterdam, 26 juni 1941; van
prof. mr. C.P.M. Romme, 28 juni
1941; van waarschijnlijk de directeur -
de briefis alleen ondertekend zonder
vennelding van functie of naam - van
het Gemeentelijk Bouw- en Woning
toezicht van Amsterdam, 5 juli 1941.
(98) Condoleance gericht aan mevrouw
Dingemans van het Gemeentelijk
Bouw- en Woningtoezicht van Am-
sterdam, 26 juni 1941, ondertekend
door twee hoofdingenieurs en de se
cretaris.
(99) Interview met mevrouw Marietje
Jimkes-Dingemans, afgenomen door
Johanna Jacobs, op 19 maart 1992 te
Bergen op Zoom. Marietje Jimkes-
Dingemans (Bergen op Zoom, 28 ja
nuari 1907-Bergen op Zoom. 9 maart
1993) was de dochter van Jan Dinge
mans.
(100) Gaarne wil ik mijn dank uitspreken
aan de medewerkers van het Regio
naal Historisch Centrum te Bergen
op Zoom, met name Arthur Suyker-
buyk die mij bij het speurwerk heb
ben geholpen en mij met verschil
lende tips van dienst zijn geweest.
Voorts aan Wout Dingemans van wie
ik enkele foto's ter illustratie mocht
gebruiken, en aan Ella Jimkes. Zij is
als achternicht de grote stimulans ge
weest voor het organiseren van de
tentoonstelling in het gemeentemu
seum Het Markiezenhof te Bergen
op Zoom ter gelegenheid van de her
plaatsing van de fontein in 1992; zij is
het ook die het archief van haar oud
oom Janus Dingemans ter beschik
king stelde en loyaal de draak, de
adelaar en de vaas in pennanente
bruikleen afstond aan genoemd mu
seum. Last but not least wil ik prof.
dr. Peter Nissen en prof. dr. Arnout
Jan Bijsterveld van harte danken voor
het kritisch lezen van de tekst en het
geven van waardevolle adviezen.