De Waterschans nr. l 2002
Jos van Loon (t)
In Bergen op Zoom kwamen in de jaren twintig verschillende malversaties aan het licht, waarbij
het openbaar bestuur van de gemeente was betrokken. De Belgische kunstenaar George van Raem-
donk, woonachtig in Halsteren, heeft er als landelijk gerenommeerd illustrator verscheidene spot
prenten aan gewijd.
De tekening
De spotprent is een karikaturale
weergave van de politieke verwikke
lingen in Bergen op Zoom gepubli
ceerd in de Avondster in 1925.
Als burgemeester H. Stulemeijer op
28 juni 1924 in Bergen op Zoom in
functie treedt, heeft hij nog het
idee in een rustige werkomgeving
te komen in een stad van ongeveer
20.000 inwoners. Bergen op Zoom
wordt echter in een kwaad daglicht
gesteld, waarbij de toenmalige ge
meentesecretaris CJA. van Liempt
in negatieve zin de hoofdrol vervult.
Bij de vorige burgemeester Hulshof
lag de secretaris nog bijzonder
goed.
Anderhalfjaar later blijkt het tegen
deel naar aanleiding van een ac
countantsrapport, aanvankelijk
over een deel van de administratie
van de gemeenteontvanger. Daarin
40
De Waterschans nr. l 2002
wordt een hoge mate van slordig
heid geconstateerd en tevens onre
gelmatigheden betreffende de
hoofdelijke omslag, de honden- en
rioolbelasting.
Hangende het onderzoek wordt de
gemeenteontvanger op non-actief
gesteld. De flamboyante levens
wijze van de ontvanger en de hoge
kastekorten doen het vermoeden
ontstaan 'dat hij het slachtoffer is
geworden van zijn al te grote goed
hartigheid die men wel als sukke
ligheid mag betitelen en dat ande
ren van zijn zwakheid van karakter
hebben geprofiteerd'.
Uiteindelijk komt de aap uit de
mouw. De gemeentesecretaris heeft
de legesgelden over 1921-1924 niet
aan de ontvanger overgedragen,
maar wel in de gemeenterekening
verantwoord.
Het college komt al snel tot het be
sluit dat de secretaris niet te hand
haven is en adviseert hem zijn ont
slag aan te bieden. Omdat inmid
dels de geruchtenstroom op gang is
gekomen, besluit het college in een
openbare raadsvergadering open
heid van zaken te geven. Het ver
weer van de secretaris wordt schrif
telijk aan de raad meegedeeld. Hij
probeert daarin de aantijgingen te
ontkennen en legt tegenstrijdige
verklaringen af. Het college en de
raad vinden het verweer onvol
doende en tijdens de raadsvergade
ring van 22 mei 1925 valt het be
sluit tot oneervol ontslag als ge
meentesecretaris en ambtenaar van
de burgerlijke stand. Tevens wordt
een commissie ingesteld die de
malversaties vanaf 1921 aan het
licht moeten brengen. De gemeen
tesecretaris gaat vervolgens tever
geefs in beroep bij Gedeputeerde
Staten. De zaak staat inmiddels ook
op de rol bij de rechtbank van
Breda. Aan het eind van de zitting
luidt het vonnis I jaar en 6 maan
den gevangenschap. De onder
zoekscommissie, bestaande uit vijf
leden, neemt in haar conclusie
geen blad voor de mond: 'De
secretaris heeft op schromelijke
wijze de zaken hier in Bergen op
Zoom behandeld als zouden we
ons in een Russisch dorp bevin
den, ver van ieder mogelijkheid tot
controle. Hij kon weten dat de za
ken niet in orde waren, dat alles
eerstdaags bekend kon worden en
dat de ontvanger incompetent was.'
Ook het dagelijks bestuur uit die ja
ren krijgt er flinks van langs. Burge
meester Hulshof en wethouder Ver
linden worden niet voor kritiek ge
spaard. Navrant feit is, dat de op
steller van het rapport Juten be
halve gemeenteraadslid ook de uit
gever van het dagblad 'De Avond
ster' is en zijn opponent wethouder
Verlinden eigenaar van dagblad
'De Zoom', hetgeen sowieso het
nodige gekrakeel oplevert.
De tekening van George van Raem
donck geeft het politiek gekrakeel
weer in de vorm van een poppen
kast, waarbij de Bergse burgers hun
belasting komen afdragen, waarbij
Van Liempt begerig zijn prooi beet
pakt en een ziedende Hulshof het
geld uitspuwt om de kolen voor de
gasfabriek en zijn pensioen veilig te
stellen. Op de achtergrond de Pe
perbus en rechts de rokende fa
brieksschoorstenen.
De kunstenaar
George Valentinus Augustinus van
Raemdonck (1886-1966) werd te
Antwerpen geboren. Op 15-jarige
leeftijd liet hij zich inschrijven aan
de Akademie voor Schone Kunsten
in zijn geboorteplaats. Na een korte
diensttijd vluchtte hij in 1914 naar
Nederland en vestigde zich in
Heemstede. In maart 1915 werd
zijn werk getoond in de 'Tentoon
stelling Belgische Kunst' te Amster
dam. In het begin werkte hij vooral
voor De AmsterdammerWeekblad
voor Nederland. Soms kwamen de
prenten te laat op de redactie, zo
dat ze zonder controle in de krant
verschenen. Heibel was het gevolg,
omdat de tekeningen veel te revo
lutionair waren voor de strekking
van het weekblad. AM. de Jong en
gageerde hem hierop als medewer
ker aan De Notenkrakerhet spitse
spotblad van de SDAP. Zij werden
de beste vrienden en hebben tien
tallen jaren nauw samengewerkt,
getuige de vele door Van Raem
donck geïllustreerde romans en de
populaire serie Bulletje en Bone-
staak. Ook illustreerde hij o.a voor
Herman Heijermans.
In 1919 verhuisde hij naar Halste
ren, hetzelfde jaar waarin deze te
kenaar van spotprenten een ere
plaats kreeg toegewezen tussen de
beroemde karikaturisten Jordaan
en Albert Hahn. In 1928 keerde hij
terug naar Antwerpen. Twee jaar
voor zijn overlijden in zijn Belgi
sche woonplaats Boechout werd in
1964 in Bergen op Zoom een retro
spectieve tentoonstelling gewijd
aan zijn schilderijen, tekeningen en
spotprenten.
Aantekeningen
C.H.J. Peters, Mille periculis super-
sum, De Waterschans 1998-4, 2-4; J.
Rampart, Een onderzoek naar de re
latie tussen A.M. de Jong en George
van Raemdonck. Tilburg, 1980.
Spotprent
George van Raemdonck, Bergen op
Zoom, 1925; reproductie, pen in
zwart; 32 x 24,5 cm. Signatuur
links, titel 'Bergen op Zoom Houd
je vroom. Hi. Ha Ho!
Verschenen als nr. 10 in de serie
Bergse impressies, verkrijgbaar bij
het regionaal Historisch Centrum
Bergen op Zoom, Blokstallen 2,
Bergen op Zoom. Prijs: 5.67 euro.
Een abonnement op vier 'Impres
sies' per jaar kost 18.15 euro (per
post 22.70 euro).
Meer werk van George van Raem
donck is te zien op de tentoonstel
ling van AM. de Jong in het Ge
meentemuseum Markiezenhof, we
gens overweldigende belangstelling
verlengd tot 1 mei 2002.
41
Spotprent George van Raemdonck
op ZOOM: Z?
^„HOOID JE VROOM Ax
A\, T_rt ua-tsGP