De Waterschans nr. l 2002 Jos van Loon (t) In Bergen op Zoom kwamen in de jaren twintig verschillende malversaties aan het licht, waarbij het openbaar bestuur van de gemeente was betrokken. De Belgische kunstenaar George van Raem- donk, woonachtig in Halsteren, heeft er als landelijk gerenommeerd illustrator verscheidene spot prenten aan gewijd. De tekening De spotprent is een karikaturale weergave van de politieke verwikke lingen in Bergen op Zoom gepubli ceerd in de Avondster in 1925. Als burgemeester H. Stulemeijer op 28 juni 1924 in Bergen op Zoom in functie treedt, heeft hij nog het idee in een rustige werkomgeving te komen in een stad van ongeveer 20.000 inwoners. Bergen op Zoom wordt echter in een kwaad daglicht gesteld, waarbij de toenmalige ge meentesecretaris CJA. van Liempt in negatieve zin de hoofdrol vervult. Bij de vorige burgemeester Hulshof lag de secretaris nog bijzonder goed. Anderhalfjaar later blijkt het tegen deel naar aanleiding van een ac countantsrapport, aanvankelijk over een deel van de administratie van de gemeenteontvanger. Daarin 40 De Waterschans nr. l 2002 wordt een hoge mate van slordig heid geconstateerd en tevens onre gelmatigheden betreffende de hoofdelijke omslag, de honden- en rioolbelasting. Hangende het onderzoek wordt de gemeenteontvanger op non-actief gesteld. De flamboyante levens wijze van de ontvanger en de hoge kastekorten doen het vermoeden ontstaan 'dat hij het slachtoffer is geworden van zijn al te grote goed hartigheid die men wel als sukke ligheid mag betitelen en dat ande ren van zijn zwakheid van karakter hebben geprofiteerd'. Uiteindelijk komt de aap uit de mouw. De gemeentesecretaris heeft de legesgelden over 1921-1924 niet aan de ontvanger overgedragen, maar wel in de gemeenterekening verantwoord. Het college komt al snel tot het be sluit dat de secretaris niet te hand haven is en adviseert hem zijn ont slag aan te bieden. Omdat inmid dels de geruchtenstroom op gang is gekomen, besluit het college in een openbare raadsvergadering open heid van zaken te geven. Het ver weer van de secretaris wordt schrif telijk aan de raad meegedeeld. Hij probeert daarin de aantijgingen te ontkennen en legt tegenstrijdige verklaringen af. Het college en de raad vinden het verweer onvol doende en tijdens de raadsvergade ring van 22 mei 1925 valt het be sluit tot oneervol ontslag als ge meentesecretaris en ambtenaar van de burgerlijke stand. Tevens wordt een commissie ingesteld die de malversaties vanaf 1921 aan het licht moeten brengen. De gemeen tesecretaris gaat vervolgens tever geefs in beroep bij Gedeputeerde Staten. De zaak staat inmiddels ook op de rol bij de rechtbank van Breda. Aan het eind van de zitting luidt het vonnis I jaar en 6 maan den gevangenschap. De onder zoekscommissie, bestaande uit vijf leden, neemt in haar conclusie geen blad voor de mond: 'De secretaris heeft op schromelijke wijze de zaken hier in Bergen op Zoom behandeld als zouden we ons in een Russisch dorp bevin den, ver van ieder mogelijkheid tot controle. Hij kon weten dat de za ken niet in orde waren, dat alles eerstdaags bekend kon worden en dat de ontvanger incompetent was.' Ook het dagelijks bestuur uit die ja ren krijgt er flinks van langs. Burge meester Hulshof en wethouder Ver linden worden niet voor kritiek ge spaard. Navrant feit is, dat de op steller van het rapport Juten be halve gemeenteraadslid ook de uit gever van het dagblad 'De Avond ster' is en zijn opponent wethouder Verlinden eigenaar van dagblad 'De Zoom', hetgeen sowieso het nodige gekrakeel oplevert. De tekening van George van Raem donck geeft het politiek gekrakeel weer in de vorm van een poppen kast, waarbij de Bergse burgers hun belasting komen afdragen, waarbij Van Liempt begerig zijn prooi beet pakt en een ziedende Hulshof het geld uitspuwt om de kolen voor de gasfabriek en zijn pensioen veilig te stellen. Op de achtergrond de Pe perbus en rechts de rokende fa brieksschoorstenen. De kunstenaar George Valentinus Augustinus van Raemdonck (1886-1966) werd te Antwerpen geboren. Op 15-jarige leeftijd liet hij zich inschrijven aan de Akademie voor Schone Kunsten in zijn geboorteplaats. Na een korte diensttijd vluchtte hij in 1914 naar Nederland en vestigde zich in Heemstede. In maart 1915 werd zijn werk getoond in de 'Tentoon stelling Belgische Kunst' te Amster dam. In het begin werkte hij vooral voor De AmsterdammerWeekblad voor Nederland. Soms kwamen de prenten te laat op de redactie, zo dat ze zonder controle in de krant verschenen. Heibel was het gevolg, omdat de tekeningen veel te revo lutionair waren voor de strekking van het weekblad. AM. de Jong en gageerde hem hierop als medewer ker aan De Notenkrakerhet spitse spotblad van de SDAP. Zij werden de beste vrienden en hebben tien tallen jaren nauw samengewerkt, getuige de vele door Van Raem donck geïllustreerde romans en de populaire serie Bulletje en Bone- staak. Ook illustreerde hij o.a voor Herman Heijermans. In 1919 verhuisde hij naar Halste ren, hetzelfde jaar waarin deze te kenaar van spotprenten een ere plaats kreeg toegewezen tussen de beroemde karikaturisten Jordaan en Albert Hahn. In 1928 keerde hij terug naar Antwerpen. Twee jaar voor zijn overlijden in zijn Belgi sche woonplaats Boechout werd in 1964 in Bergen op Zoom een retro spectieve tentoonstelling gewijd aan zijn schilderijen, tekeningen en spotprenten. Aantekeningen C.H.J. Peters, Mille periculis super- sum, De Waterschans 1998-4, 2-4; J. Rampart, Een onderzoek naar de re latie tussen A.M. de Jong en George van Raemdonck. Tilburg, 1980. Spotprent George van Raemdonck, Bergen op Zoom, 1925; reproductie, pen in zwart; 32 x 24,5 cm. Signatuur links, titel 'Bergen op Zoom Houd je vroom. Hi. Ha Ho! Verschenen als nr. 10 in de serie Bergse impressies, verkrijgbaar bij het regionaal Historisch Centrum Bergen op Zoom, Blokstallen 2, Bergen op Zoom. Prijs: 5.67 euro. Een abonnement op vier 'Impres sies' per jaar kost 18.15 euro (per post 22.70 euro). Meer werk van George van Raem donck is te zien op de tentoonstel ling van AM. de Jong in het Ge meentemuseum Markiezenhof, we gens overweldigende belangstelling verlengd tot 1 mei 2002. 41 Spotprent George van Raemdonck op ZOOM: Z? ^„HOOID JE VROOM Ax A\, T_rt ua-tsGP

Periodieken

De Waterschans | 2002 | | pagina 21