m
De Waterschans nr. l 2002
De Waterscejans nr. 1 2002
m
VjSJff
dé®?
7 mm
M
AJb.l. Onderschrift: Retabel van de Broederschap van het Sacrament van Niervaert uit
Breda, circa 1535. De voorstellingen hebben betrekking op de miraculeuze hostie die
in de Grote Kerk van Breda werd vereerd. Onderaan leden van de Broederschap. Dit
retabel bevindt zich thans in het Breda's Museum. Het is voor een deel een reconstruc
tie van het oorspronkelijke (Uit: De Oranjeboom" 2001, p. 49).
het 750-jarig bestaan als stad. Het
bestuur van de Kring en de redac
tie van "De Oranjeboom" wilden
daarom van dit 54ste jaarboek iets
bijzonders maken. Niet minder
dan elf deskundigen hebben daar
aan meegewerkt. Zij bieden ons
een rijk gevarieerde en weten
schappelijk verantwoorde feest
bundel, voorzien van een gedegen
notenapparaat dat op uniforme
wijze de artikelen aanvult en de
conclusies ondersteunt.
Hel boek opent met Breda, Breda-
naars en de Onze-Lieve-Vrouwekerk.
Religie, devoties en manifestaties
voor 1590, door Valentijn Paquay
(p. 1-89) Echt de moeite waard.
Alle facetten van het kerkelijk le
ven, en dat waren er in de Middel
eeuwen heel wat, komen aan bod.
Otto van der Meij geeft tekst en
uitleg over DecemviratusDe Bre
dase tienraad, 1541-1794: geschie
denis van een stedelijk college (p.
90-124).
Deze raad is in 1541 ingesteld "om
een meer regulier inspraakorgaan
te creëren voor de Bredase burge
rij". Natuurlijk was het toezicht op
de stadsfinanciën voor deze raad
een belangrijke taak. In de meer
dan 400 jaar dat de raad bestond,
gebeurde er heel wat. Stof genoeg
voor de auteur voor een interes
sant hoofdstuk institutionele histo
rie.
Harry Gerritsen biedt een heel an
der onderwerp: Het Bredase mu
ziekleven in de zestiende eeuw (p.
125-137). De krijgsgeschiedenis
neemt Kees Schuiten voor zijn re
kening in: De strijd om Breda in de
Tachtigjarige Oorlog (1568-1648),
toen de Baroniestad niet minder
dan vier keer werd belegerd en in
genomen (p. 140-164). Weer een
heel ander soort geschiedenis
biedt Ton Kappelhof. Zijn artikel
gaat over De medische markt in een
middelgrote stad: Breda 1545-1625
(p. 165-190). Wint Munier schetst
het verleden van de Waalse ge
meente: Breda als toevluchtsoord
van Franse protestanten in de zeven
tiende eeuw (p.191-200), terwijl
Vroukje Muntjewerff een hoofd
stuk sociale geschiedenis toevoegt:
Armenzorg door kerk of staat? De
strijd om de macht over de Bredase
gereformeerde weeshuizen 1795-
1854 (p. 201-215). Voor de kunstge
schiedenis tekenen Wilma van
Giersbergen met: Een portret van
Constant Huijsmans (1810-1886) op
24-jarige leeftijd (p.216-213) en
Pierre van der Pol en A. Volz met
hun: Johannes Bosboom. Inventari
satie en achtergronden van zijn wer
ken met Bredase onderwerpen (p.
224-255) De landschapsgeschiede
nis is het domein van Gerard Ot-
ten. Dat bewijst hij hier met zijn ar
tikel: Het villalandschap rond het
Markdal te Ginneken 1840-1940 (p.
256-337). Tenslotte een brok con
temporaine geschiedschrijving van
Joop Bakker. Hij besluit de bundel
met: De Tweede Wereldoorlog en
Breda. Geschiedschrijving en beeld
vorming (p. 338-378). De bundel is
een indrukwekkend, rijk geïllu
streerd monument ter herinnering
aan het 750-jarig jubileum. Van de
Bredase Kring kwam ook binnen:
Engelbrecht van Nassau, Jrg. 20,
2001-4.
Genealogie
Het Jaarboek van het Centraal Bu
reau voor Genealogie 2001, deel 55
(Den Haag 2001) is eveneens een
eervolle vermelding waard. Het is
een themanummer, op één bij
drage na geheel gewijd aan perso
nen-, familie- en erfrecht. Zeer ter
zake kundigen behandelen een
onderdeel van het genoemde recht
in een of andere periode en/of
vestigen de aandacht op een be
paald gebied. De titel van het arti
kel maakt dit meestal al duidelijk.
Een drietal voorbeelden: Manon
van der Heijden: Huwelijk, straf
recht en kerkelijke tucht in vroegmo
dern Holland (p.5-330); J.TAnema:
Het erfrecht in Friesland (p. 45-72);
B.C.M. Jacobs: Ruzie om de erfenis.
Erfrechtelijke geschillen voorgelegd
aan de Raad van Brabant in Den
Haag (p.73-84).
Huijbergen
Den Iechtetrekker Jaarboek 2001
van Heemkundekring "De Wilhel-
miet" met o.m. Jaaroverzichten
1900 en 2000 door R. van Buuren.
C.P.J. Hoeckx wijdt een artikel aan
Steenbakkerijen rond en in Huijber
gen met veel aandacht voor de
Huijbergse fabriek AGICO (p. 33-
62). Kleine veldovens waren eraan
voorafgegaan. In het gebouw van
het Wilhelmietenmuseum en in
een enkele oude boerderij treft
men de stenen van die primitieve
oventjes nog aan. Mevrouw A.
Hoogeveen-van Doom geeft blijk
van haar belangstelling voor bid
prentjes en devotieprentjes in Ge
denkwaardig (p. 68-100). Het boek
maakt een verzorgde indruk.
Nispen
Jaarboek 2001 van heemkunde
kring De Heerlijckheijd Nispen.
Een kroniek 1900 en een kroniek
2000, respectievelijk van J. Ker-
stens en M. Verbraak-van Eekelen.
C.MAJ. Uijtdewilligen gaat terug
naar de 18de eeuw met
66
Inkwartieringen en vernielingen te
Nispen tijdens de Oostenrijkse Suc
cessieoorlog in de jaren 1740-1748
(p. 76-94). Het is de tijd waarin Ber
gen op Zoom het zo wreed moest
ontgelden, maar ook het platteland
werd zwaar door de oorlog getrof
fen.
M. Verbraak-van Eekelen werpt
een blik op De gezondheiszorg in
de vorige eeuw (p. 13-36). Tussen
1900 en 2000 hebben er heel wat
ontwikkelingen op het terrein van
de zorg voor de gezondheid plaats
gevonden, ook in Nispen. Vroed
vrouwen, verloskundigen, kruisver
enigingen, wijkgebouw, introductie
van een huisarts en van de AWBZ,
dat alles passeert de revu. M.C.J.
Broos schrijft deze keer over Nis
pen en Roosendaal met elkaar "in
teleplionische verbinding" (p. 37-75).
Oud Gastel
Jaarboek 2001 van heemkunde
kring Het Land van Gastel. In dit
nummer eveneens twee kronieken:
Het gebeurde vijftig jaar geleden
1951 en Het gebeurde honderd jaar
geleden 1901, allebei verzorgd
door W. van den Broek en R Pee-
ters. (p. 36-48). Van E van Merrien-
boer een biografie over Adriaan de
Graaf (1846-1930) een zoeaaf uit
Oud Gastel, (p. 49-56) Hij vocht
mee in de slag bij Mentana in no
vember 1867. Verder voltooit J.W.
Wagemakers in dit nummer zijn
dagboek over 1947-1950 toen hij
als soldaat in het voormalige Ne
derlands Oost-Indië veerbleef. (p.
57-78). Het dagboek van Nijrnan is
nog niet uitgeput. Deze keer deel
11: Uit "Herinneringen van Broeder
Theophile Nijman". Het gaat over
de periode 18 september 1950-27
juni 1951.
Sprundel
Jaarboek 2001 van heemkunde
kring Sprundel "Onder Baronie en
Markiezaat", november 2001, jaar
gang 16, nr. 29. In dit nummer deel
3 van De pastoors van Sprundel en
hun vervangers (p. 12-21). De au
teur heeft gegevens bijeengesprok
keld over parochieherders uit de
zestiende eeuw. Verder o.m. een ar
tikel over De Branden, het oudste
moergebied onder Sprundel, door
M. van den Maagdenberg; en een
over Sieraden en streeksieraden in
Brabant door Toos Elst-de Bont,
met fraaie foto's.
Van de ingekomen periodieken
vermelden we nog: Tijding 2001-3,
Kroniek van de heemkundekring
Het Zuidkwartier. In dit nummer
een aantal groepsfoto's; voorts
krantenberichten uit 1901, verza
meld door D. Adriaansen en P. van
Meir, alsmede een opgave van De
graanvoorraad in Woensdrecht in
1698, door René Jacobs opgediept
in het archief van de schepenbank
van Woensdrecht. De voorraad
werd bij elke boer opgenomen
vanwege de snel stijgende graan
prijzen als gevolg van een drei
gende hongersnood.
Wouw is present met nummer 3-
2001 van De Vierschaer, het blad
van de gelijknamige heemkunde
kring. Louis Vercammen vestigt
nog eens de aandacht op het
Doodvonnis in Wouw 1737. Henk
Hellegers trof in het Rijksarchief in
den Bosch gegevens aan van De
Commissaris van de Koningin over
Wouw en enkele van zijn inwoners.
Die commissaris was mr. A.E.J. Ba
ron van Voorst tot Voorst en de be
treffende inwoners waren o.a. wet
houder Luykx, het raadslid J.B.
Raaijmakers, getypeerd als "een
grote schreeuwer" en secretaris Ju
ten ("een stroopop"). Extra span
nend werd het in Wouw na het
overlijden van burgemeester C.A.
Daverveldt. Uit Wouw zelf sollici
teerden toen de zoon van de over
leden burgervader PC. Daverveldt
en de reeds genoemde Raaijma
kers. Prominenten uit de de ge
meente drongen aan op de benoe
ming van Raaijmakers, maar er
kwamen ook brieven binnen met
het verzoek om die man in geen
voor te dragen. Het werd Daver
veldt. Hellegers heeft ook de De
gemeente Wouw in 1901 op zijn
naam staan.
De Koninklijke Kring voor Heem
kunde Merksem geeft om de drie
maanden het Merksems Heemkun
dig Tijdschrift uit,genaamd de Kijk
uit. In nr. 116 (29e jaargang, de
cember 2001) treffen we een Ge
schiedenis van het onderwijs aan (p.
123-133) "vanaf de Middeleeuwen
tot op de dag van vandaag", op
knappe wijze samengevat door
Tom van Tichelen. Ook de school
strijd in België rond de onderwijs-
wet-Collard en de vernieuwing van
het secundair onderwijs (VSO) ko
men aan de orde.
William Simoens grijpt terug naar
de laatste dagen van de Eerste We
reldoorlog. In zijn Rode revolutie te
Antwerpen proeven we iets van de
spanningen in die dagen.
Van de "Brieven van Paulus", or
gaan van de heemkundekring
"Paulus van Daesdonck" ontving
onze Kring de nummers 137 en
138, respectievelijk van 15 oktober
2001 en 15 februari 2002. In num
mer 137 een artikel van Chr. Buiks
over Drie generaties in een huis in
de 16e eeuw Pijp roken zonder ta
bak. Buiks heeft interessante gege
vens bijeengegaard over inwoning
in de zestiende eeuw. Het pro
bleem van "Waar blijven we met de
bejaarden?" is niet nieuw. In dit ar
tikel aardige voorbeelden van "ei
gentijdse oplossingen" in de 16de
eeuw. (Nr. 137, p. 81-86). In nr. 138
komt de geschiedenis van de loca
tie Beekhoek aan bod in een bij
drage van Ad Jansen, getiteld: His
torische huizen in de Beekhoek te
Ulvenhout. (p. 123-144). KAH.W.
Leenders ontdekte dat Strijbeek
ouder is dan menigeen dacht. Hij
getuigt daarvan in zijn: Juridische
strijd aan de Beek maakt Strijbeek
119 jaar ouder.
De plaats wordt reeds vermeld in
een document van 1399. Ook in
dit nummer is Chr. Buiks present,
deze keer met Verhuur van de Prin
senhoeve. Het gaat over een pacht-
boerderij in Ulvenhout. De huur
overeenkomsten leveren merk
waardige gegevens op (p. 165-171).
Verder ontvingen we twee num
mers van De Dongebode, een uit
gave van de Oudheidkundige
Kring "Geertruidenberghe". In
nummer 3, september 2001, een
verslag van Leo Ewals over De In
name van Geertruidenberg, 5 maart
1793 (p. 79-88). Een muntenvondst
inspireerde Ans van Gils en Jozef
Mekke tot het schrijven van Mun
ten uit de Eambertuskerk in Raams-
donk (p. 67-73). Genoemde kerk
komt terug in nummer 138 (de
cember 2001) in De bewogen ge
schiedenis van de Eambertuskerk te
Raamsdonk, geschreven door Ans
van Gils (p. 91-108). De historie
van dit monument begint al rond
1350. Bas Zijlmans vult de tweede
helft van de periodiek met: Een
middeleeuwse versterkte hofstede bij
Geertruidenberg. De schrijver ont
dekte in de polder een oude muur.
De vondst leidde tot een opgra
ving. De verkregen gegevens wijzen
op een versterkte hoeve.
Van de heemkundekring "Die
Overdraghe" van Klundert ontvin-
6 7