De Waterschans nr. 2 2002
De Waterschans nr. 2 2002
Afb.3. De witte Ruyter. Lente 2002 (Foto.
Kerk en huwelijken op Fort De
Roovere
Het verhaal, dat er van meet af aan
(1628) een kerkgebouw was op
Fort De Roovere, moet eveneens
bijgesteld worden. Kerkdiensten
werden er wel gehouden maar
hoogstwaarschijnlijk in een geïm
proviseerde ruimte. Eerst in 1635
is er sprake van een kredietaan
vraag van kapitein Willem de
Vries, commandeur van het fort,
voor het bouwen van fortificatie-
werken. In deze werken is ver
moedelijk ook de realisering van
een kerkruimte opgenomen. Een
apart gebouwtje met een torentje,
te zien op een tekening van Jean
Denis Lepage is er in de aanvang
niet geweest. In de trouwboeken
van de Nederlands Hervormde
kerk van Bergen op Zoom is ge
durende de jaren 1636-1648 een
aantal huwelijken op Fort De
Roovere opgetekend.
Toch een vijandelijke-aanval
Nog een laatste bijzondere vondst
is een kaart, handgetekend, van Ja
cob Vleugels (Algemeen Rijks
archief te 's-Gravenhage; 1636) die
veel duidelijk maakt. In 1636 lukte
het Spaanse troepen met meege
brachte schuiten de inundatiege-
bieden in de omgeving van de
Dassenberg over te steken. Zij na
men soldaten en burgers gevangen
en veroorzaakten een heleboel on
rust. Kolonel Morgan, gouverneur
van Bergen op Zoom berichtte dit
aan de Raad van State.
Jacob Vleugels tekende de situatie
en hij verzorgde de aanvraag voor
aanvullende versterkingen. De tekst
op de kaart is moeilijk te lezen. De
stippellijntjes op de kaart zijn wat
dun. Het is in feite heel eenvoudig.
De aanval startte vanaf de plaats
in de omgeving van de enige wo
ning die aan het dijkje staat. Geland
wordt dan aan de rechterzijde van
de plaats waar het huis Dassen
berg nu staat (2). Vleugels wil vrij
zicht over de inundatie vanaf de
Witte Ruiter (8) naar De Roovere,
waar de redoute getekend is. De
vooruit geschoven punt met de
begroeiing belemmert het over
zicht. Vandaar het plan om daar
een schans te bouwen (3).
De tekst op de kaart is niet lees
baar. De heer Bosters geeft in
eerste instantie alleen de aanhef
van de transcriptie weer (literatuur
vermelding, noot 62).
Naderhand heeft hij mij de gehele
tekst gezonden. In feite is dit een
aanvulling op het geschrevene. In
combinatie met de geschetste
fragmenten van de kaart ontstaat
er een opmerkelijk duidelijk geheel.
Men ziet de Spaanse schuiten haast
varen. Aanvullend heb ik op
gelijke wijze de regio om fort Hen-
ricus genummerd. De weergave
volgt hierna.
Een eeuwenlang gesloten boek gaf
eindelijk haar geheim prijs. Dat
deze bron zo weinig geraadpleegd
werd is niet verwonderlijk. Nie
mand wist ervan. De stukken waren
totaal in de vergetelheid geraakt.
Waarschijnlijk is er nog meer te
vinden. Helaas heeft deze bijzon
dere vondst voorlopig een rode
stip gekregen, wat betekent, dat de
stukken voorlopig niet ter inzage
worden gegeven.
Het Algemeen Rijksarchief te 's-Gra
venhage gaat eerst zelf deze geschie
denis bestuderen.
Tekst op de kaart van de linie
tussen Fort De Roovere en Steen
bergen
(Rv. S t/ 605 III) getekend door
Jacob Vleugels, ingenieur in Staatse
dienst.
'Afteeckeninge van de situatie
ende gelegenheyt tussen Bergen
op Zoom ende Steenbergen. Daer-
bij aangewesen wort waer dat een
viant met cleene partijen in eenige
reijsen met mede gebrachte schui-
jten over het ingelaeten water is
overgecomen ende wech tussen
de voorgeschreven plaetsen onveijl
maeckt ende verscheijden gevan
gen borgers als soldaten heeft
gehaelt ende can tselve met het
leggen van een steenen redoute
gerepareert ende ongelucken
gepreventeert werden.
1. Is de plaets op den Ouden-
lantsendijck daer den viant
sijn schuijten brengt ende al
daar over dijck sleept ende
mede over compt.
2. Langst dit gestepte is den
verengen pas daer hij can
overkomen.
3. Is de plaets inder natueren
bequaem om een steenen
Redoute te connen stellen seer
hoog en een bequaem canael-
ken neffens aen om altijt
schuijten in 't vlot te connen
houden en daer den viant al-
hoog was als vereist, werd deze
eveneens ongewijzigd gelaten.
Voor deze aanpassingen van de
bestaande situatie was niet meer
nodig dan man en paard en wat
materiaal zoals sleden en karren.
Vooral mankracht. Kolonel Pins-
sen werd door Constantijn Huy-
gens zelfs een groot spitter ge
noemd. Het merendeel van de sol
daten (duizenden) mochten bijver
dienen. Samen met werkkrachten
uit de omgeving werd het karwei
geklaard. Als beloning kregen zij
120.000 pond Vlaams en 12.000
pond Vlaams kostgeld.
Jacob Vleugels, de ingenieur van
de Linie, is de schrijver van de
gevonden correspondentie en de
tekenaar van de kaarten.
Naast Jacob Vleugels, de Bergse
archtitect van de Linie, duiken
Bij deze geschriften hoort ook een
door Jacob Vleugels handgete-
kende kaart van De Roovere.
(aanwezig in het Algemeen Rijks
archief te 's-Gravenhage 1628/-
1629).
Dit is de vroegste en fraaist be
kende detailkaart. Een openbaring,
waarmee ook de bibliotheek van
het Koninklijk Huis blij zal zijn.
Pompeius de Roovere, pleitbe
zorger voor de bouw van de
verdedigingslinie
Ook de kennis over 'de Peter' van
ons Fort De Roovere wordt be
hoorlijk bijgesteld. We komen te
weten, dat hij op 4 maart 1571 in
Antwerpen is gedoopt en dat zijn
ouders in de St. Joriskerk te
Antwerpen begraven liggen, onder
een zerk voorzien van het fami-
W.P. van Riemsdijk).
meerdere namen op. In de ver
gadering van de Staten Generaal
op 20 april 1628 over het plan van
aanleg wordt ook de naam Man-
nemacker vermeld. Zijn naam is
ook bekend uit de notulen van de
Zeeuwse Staten.
Jacob Vleugels werd op 1 januari
1629 benoemd tot 'ordinaris inge
nieur' in staatsdienst.
liewapen. Pompeius is in 1628, het
jaar van de aanleg van het fort be
noemd tot gecommitteerde ter ad
miraliteit van Zeeland en gede
puteerde te velde in het leger dat
voor de stad Bergen op Zoom lag.
Pompeius de Roovere was een
zeer welvarend man.
ontdekte materiaal in goede han
den terecht is gekomen. Uitvoerig
en zeer zorgvuldig voegt de auteur
de vrijgekomen gegevens toe aan
hetgeen tot nu toe bekend was.
Ondanks het feit, dat het voor
iedere belangstellende in het ver
haal van de Linie vast staat, dat de
kennis over het Fort De Roovere
zal blijven toenemen en dat dit
zeker niet de laatste gegevens
zullen zijn, is er toch sprake van
een uitzonderlijke en boeiende
aanvulling. De zaken waarover
meer informatie gegeven wordt
zijn zeer divers. Financiën, gebou
wen, een poort, een kerkruimte,
fortificatiewerkzaamheden enz. ko
men hierbij aan de orde.
Het bestuderen van deze nieuwe
gegevens in combinatie met dat
gene wat al bekend is werkt ver
helderend. Het geeft antwoord op
een vraag, die ons al lang bezig
houdt: hoe het toch mogelijk was
om in zo'n korte tijd een der
gelijke linie aan te leggen. In het
voorjaar (april) van 1628 is men
begonnen en op 9 september toen
Frederik Hendrik binnen kwam
varen was de linie klaar en
gevechtsgereed. Het wordt duide
lijk, dat de eerste opzet eenvoudig
is geweest.
Men had alleen de landschap
pelijke situatie aangepast aan de
toen geldende defensie-eisen.
Waar de heuveltjes te veel in
elkaar overliepen werd simpelweg
een gracht gegraven. Was een laag
gedeelte breder dan de vereiste
gracht, dan werd dat ongewijzigd
ingepast.
Ook als de heuvelrug tweemaal zo
4/6.2. Plan van het fort de Roovere. Handgetekende kaart van ing. Jacob Vleugels.
ARA 's Gravenhage 1628-1629.
