Deze Waterschans:
Kroonleden
ifi alfaat jffigfig
De Waterschans
De Waeerschans nr. 2 2002
Lakenhal
Vroeger schijnt de uit 1314 date
rende Lakenhal aan de Grote
Markt niet alleen gebruikt te zijn
voor handelsdoeleinden, maar ook
als onderkomen voor het stadsbe
stuur. In de loop der tijd heeft de
hal diverse bestemmingen gehad.
Zo werd hij ook wel eens als paar
denstal, behuizing voor de hoofd
wacht en ook als winkelvoorzie
ning gebruikt. Het gebouw is niet
gespaard gebleven voor brand, be
schadigingen en onzorgvuldige ver
bouwingen. Ingenieur J. Weyts pleit
er voor de 'wond' in de Grote
Markt te herstellen en te komen tot
een zo getrouw mogelijke recon
structie van deze Hal.
Geschiedenis van Bergen op Zoom
In deze 13de aflevering van de
chronologische geschiedenis van
Bergen op Zoom vraagt drs. G.
Huijbregts aandacht voor de pe
riode 1577-1588. De stad viel toen
onder het gezag van Maria van Me-
rode en Jan van Wittem. Meesle
pend is het verhaal over de 'dub
bele beeldenstonn': Het was voor
het stadsbestuur een hele opgave
om geld bijeen te krijgen voor het
onderhoud van het garnizoen. Men
kreeg te maken met muitzieke sol
daten. Uitgerekend op 15 augustus,
de feestdag van Maria Tenhemel
opneming, barstte de bom. leder
jaar vierde de stad het Mariafeest
op grootse wijze. Het rijke Lieve-
vrouwegilde maakte er iets moois
van en van heinde en verre kwa
men de gelovigen naar Bergen op
Zoom. Allemaal afgoderij in de
ogen van de gereformeerden. Op
de 15de augustus van het jaar 1580
drongen soldaten van het garni
zoen de gebouwen van de paters
Franciscanen in de Minderbroe
dersstraat binnen. Ze verdreven de
paters uit het klooster en de stad en
roofden alles van waarde uit hun
kerk en woning. Zelfs het lood op
de daken werd afgerukt. Al gauw
sloten sympathisanten uit de stad
zich bij de plunderaars aan. Op
straat begon een handel in ge
roofde goederen. Wat er overbleef
na deze beeldenstonn was een
zwaar beschadigd complex. Het
stadsbestuur liet wel een onder
zoek instellen, maar durfde niet te
gen de stormers op te treden. Dat
droeg er wellicht toe bij dat de vol
gende uitbarsting niet lang op zich
liet wachten. Op 8 november brak
de tweede beeldenstorm uit. Toen
moest vooral de Grote Kerk het
ontgelden. Weer waren het de sol-
De uitgaven van de Geschiedkundige Kring kunnen mede tot stand
komen dankzij het speciale lidmaatschap van de volgende bedrijven:
ABN-AMRO
DARVI BV
GOLDEN TULIP Bergen op Zoom
HDW Kantoormachines
P. JANSEN Installatie Techniek BV
Taxi- en toeringcarbedrijf DE KOCK
Natuurstccnbedrijf DE KORT
Boekhandel VAN DER KREEK BV
Tapperij DE KROON
VAN LOON SMITS Installatiebedrijf BV
Hotel MERCURE DE DRAAK
RABO BANK Bergen op Zoom
GEBR VOETS Weg - en Waterbouw BV, Rosmalen
Woningstichting SOOMLAND
Woningstichting SPECTRUM
De Waterschans nr. 2 2002
daten van het garnizoen die begon
nen. Beelden en andere kunstwer
ken werden vernield, liturgisch
vaatwerk, fraaie koorboeken en
overige kostbaarheden namen de
plunderaars mee. Zelfs de graven
van de markiezen werden niet ont
zien. De kapel van Petrus en Paulus
in de Hoogstraat, het Margrieten
klooster, het begijnhof en het huis
van de cellezusters in de Huijbergs-
estraat kregen eveneens bezoek van
de losgeslagen menigte. Wat ze
achterlieten waren leeggeroofde,
geruïneerde panden. De Grote
Kerk was tien jaar lang onbruikbaar
voor diensten.
Een merkwaardige brief uit 1747
We schreven het reeds eerder Ber
gen op Zoom heeft iets met Zuid-
Afrika. Mevrouw van Loon is op
het spoor gekomen van nog een
andere gouverneur dan Ryk Tul-
bagh, namelijk Maurice Pasques de
Chavonnes. Deze gouverneur, die
lange tijd in Bergen op Zoom ge
woond heeft, bestuurde de Kaap
kolonie van 1714 tot 1724 en zal in
een volgende aflevering van De
Waterschans nader beschreven
worden. Dit keer vestigt mevrouw
van Loon aandacht op een gevon
den biografie over Ryk Tulbagh,
met daarin een wat merkwaardige
brief.
Twee onbekende kaarten van Ber
gen op Zoom
Door archiefonderzoek te Londen
kwam dr. F Westra voor hem twee
onbekende kaarten van Bergen op
Zoom tegen. Hij publiceerde zijn
bevindingen in het tijdschrift Caert-
Thresoor. De redactie van De Wa
terschans vroeg toestemming om
het artikel te mogen overnemen,
juist omdat het om een Bergse
zaak gaat. De besproken kaarten
geven een mooi inzicht in een tus
senstand van het kartografisch ge
schiedbeeld van de verandering
van een ouderwetse Nederlandse
vestingstad tijdens het begin van de
Tachtigjarige Oorlog. Bergen op
Zoom ziet er op de kaarten van Ja
cob van Deventer en Braun en Ho-
genberg nog uit als de traditioneel
ommuurde Middeleeuwse stad
waar zich aan de westzijde bij de
haven een voorstad ontwikkeld
heeft. De kaart van Johan van Rijs-
wijck uit 1586 is de eerste, waarop
moderne forten en ravelijnen wor
den weergegeven en waarmee door
weergave van geologische factoren
de strategische positie wordt ver
kend en geanalyseerd. Op de
schetskaart uit het Engelse leger
wordt de opdrachtgever duidelijk
gemaakt hoe met de aanleg van
nog vier nieuwe bolwerken de stad
beter verdedigbaar wordt gemaakt.
Door de rol die de Engelsen heb
ben gespeeld in de verdediging van
de Nederlanden tijdens de Tachtig
jarige Oorlog, zijn de beide hier be
sproken kaarten overgeleverd in
Engelse archiefcollecties en kun
nen zij nu nog bijdragen tot een
beter inzicht in de historische
gebeurtenissen uit deze periode.
Een opzienbarende vondst
De heer J. Sinke blijft onvermoei
baar speuren naar gegevens over de
waterlinie en fort De Roovere. Dit
keer maakt hij ons deelgenoot van
verrassend nieuws van de vroegste
geschiedenis van de West-Bra
bantse Waterlinie.
Amper een jaar na het bericht over
de inspectietocht van Frederik
Hendrik in 1628 nu opnieuw goed
nieuws voor 'de Vrienden van fort
De Roovere'. De architect van de li
nie blijkt toch een Bergenaar te
zijn. En fort De Roovere krijgt hier
door weer meer glans.
Een nog nimmer geopende map
met ingekomen stukken geeft na
vier eeuwen haar geheimen prijs.
Brieven en kaarten met betrekking
tot de vroegste geschiedenis van de
linie en de bouw van de forten be
richten over de aard en de voort
gang van de werkzaamheden. Een
schets hoe het worden gaat en vra
gen ten aanzien van de financiën
voor verdere verbeteringen en aan
vullingen zijn gegevens, die tot nu
toe ontbraken.
Een verder uw aandacht voor:
Mededelingen
Boekbespreking
Leesportefeuille
In deze aflevering van De Water
schans vragen we aandacht voor di
verse vondsten uit de geschiedenis
van Bergen op Zoom. Sommige za
ken verrijken onze kennis van de
stad, andere vragen bovendien om
een reconstmctie om een stukje
verleden weer zichtbaar te maken.
Ben Daeter, hoofdredacteur
71
FAUSTO NU MINE
BERGA VICTRIX
32ste jaargang nr. 2, Juni 2002
ISSN 0926-3918
Verschijnt viermaal per jaar
De Geschiedkundige Kring van Stad
en Land van Bergen op Zoom
Postbus 2B0
4600 AG Bergen op Zoom
Erevoorzitter:
Dr. E.G.H. Hartel
Ereleden:
J.W.A. van Gastel
Dr. W.A. van Eiam
Bestuur
Voorzitter:
Drs. Johanna Jacobs
Secretaris:
F. Wakkee
Halsterseweg 256
4613 BD Bergen op Zoom
Tel. 0164-237901
Penningmeester:
L.JA Vriends
Ariëlstraat 13
4624 VN Bergen op Zoom
Tel. 236663
Postrekening 24 05 922 en
Bankrekening 52 50 45 244
Ten name van:
Penningmeester Geschiedkundige Kring
Van Stad en Land van Bergen op Zoom
Contributie 22 euro (minimaal) per jaar.
Ledenadministratie
B. Mast
Tel. 0164-244291
e-mail BM.Mast@home.nl
Overige bestuursleden:
J. Backx
A. Evers
B. Grosfeld-Asselbergs
B. Schot
Tijdschrift van de Kring
De Waterschans
Redactieleden:
drs. J. Backx
R. van den Bergh
drs. B. Daeter (hoofdredacteur)
drs. N. Grosfeld
drs. G. Huijbregts
Redactie-secretariaat:
drs. B. Daeter
Oudland 8
4617 ME Bergen op Zoom.
Tel. 0164-210209
Fax. 0164-210922
e-mail: bda@home.nl
Toezicht distributie:
drs. J. Backx Schiethoek 5
4614 CT Bergen op Zoom
Tel. 0164-240614
Vormgeving en druk
Drukkerij Vis Offset
Alphen aan den Rijn
Omslag: P. Versijp
