De Geschiedenis van Bergen op Zoom XIII
De Waterschans nr. 2 2002
De Waterschans nr. 2 2002
Atrecht of Utrecht? 1577-1588
een wond in de Grote Markt is. Als
we samen besluiten die te willen
herstellen en een markant element
terug willen brengen, zijn er voor
alle problemen redelijke oplossin
gen te vinden. Daarna pas is een
discussie zinvol over de vormge
ving ervan. Gekozen kan worden
voor een zo getrouw mogelijke re
constructie, een vrije interpretatie
van het gegeven of een eigentijdse
vorm. Het niet onderzoeken zou
een gemiste kans zijn. Het is te ho
pen, dat betrokkenen daar de
ruimte voor willen geven.
Ajb.5. Archieffoto's van het bestaande gebouw.
teruggevonden. Ook na 1747 was
het gebouw noordwaarts ongeveer
3 meter langer, een situatie die in
1830 nog zo was. Het gebouw bleef
een verdieping lager dan vóór 1747.
Midden 19de eeuw is die meest
noordelijke travee grotendeels weg
gebroken, op een klein restant na
aan de zijde van de Hoogstraat.
Die toestand is bekend van een te
kening, aanwezig in het Algemeen
Rijksarchief in Den Haag (collectie
oorlog, plans van gebouwen, nr.
223). Daarna is het gebouw terug
gebracht tot de huidige omvang,
waarbij een binnenmuur de noor
delijke voorgevel ging vormen. In
de oostmuur (afb. 2) van de Teer-
kamer, Grote Markt 14, is nog in de
versnijding de oude, zware west
muur van de Lakenhal te herken
nen.
In 1934 is het gebouw, na beëindi
ging van de militaire bestemmin
gen door de stad aangekocht. Ja
renlang is de fa. Van Bremen hier
gevestigd geweest. Ten behoeve van
de huisvesting van het VW is er
een verbouwing uitgevoerd, die
veel schade heeft aangericht aan de
18de eeuwse verbouwingen: de ge
velkozijnen werden door pastiche
vervangen en het gevelmetselwerk
werd zwaar beschadigd. Wel is toen
zichtbaar geworden, dat de middel
eeuwse huid van gobertangesteen
of van gobertanger met baksteen-
werk vervangen was door 18de
eeuws metselwerk. Het achter
liggende werk is authentiek. Thans
is er de winkel Rozemarijn geves
tigd. De herbestrating van de Grote
Markt geeft een unieke mogelijk
heid tot onderzoek van de funde
ringen van het verdwenen gedeelte
van de Halle, waarbij vooral het
belfort en de galerij bijzondere
aandacht verdienen. Een ander as
pect is, dat het nu te overwegen
valt, de wonde, die in de zuidwand
van de Grote Markt geslagen is
door de gedeeltelijke afbraak van
de Halle, te herstellen (afb. 3 en 4).
Ook zou herbouw van het belfort
een markant beeld kunnen ople
veren, waarbij de verwantschap met
andere Zuid-Nederlandse steden
geaccentueerd zal worden. In goed
overleg met de huidige eigenaar
lijkt het mogelijk om kostendragers
te vinden om e.e.a. zonder bijzon
dere gemeenschapskosten te reali
seren. Natuurlijk zijn al vele bezwa
ren gehoord: de bereikbaarheid van
de Grote Markt, de traforuimte
naast het voorplein, het feit dat het
belfort na een bestaan van 200 jaar
al 400 jaar weg is en een eventueel
'Pieck'gehalte. Het staat vast, dat er
drs. GA Huijbregts
Het jonge paar trof het niet. De op
stand breidde zich steeds meer uit
en niet alleen het stadsbestuur
stond voor de keuze van wel of niet
meedoen met de opstand tegen
Spanje, ook Jan van Wittem was in
tweestrijd. Eigenlijk was hij tegen
Spanje, maar als overtuigd katho
liek vond hij het erg moeilijk om
zich achter Willem van Oranje te
scharen. Persoonlijk mocht hij de
Zwijger wel, maar in de steden die
zich bij Willem aansloten, namen
de calvinisten het heft in handen
en kregen de katholieken het hard
te verduren. Dat was zeer tegen de
zin van Oranje, maar hij zag geen
kans om de calvinisten, zijn beste
supporters, in toom te houden. Jan
van Wittem wist wat er in Antwer
pen, Gent, Brugge, Middelburg en
andere plaatsen gebeurde en daar
wilde hij zijn geloofsgenoten in
Stad en Land van Bergen op Zoom
voor behoeden. En de Bergenaren?
De burgers waren in meerderheid
tegen het Spaanse bewind en zelfs
de katholieke magistraat voelde
veel voor Oranje. Aan welke kant
Bergen op Zoom uiteindelijk zou
komen, bepaalden evenwel niet de
poorters.
Sinds 9 augustus 1577 was Bergen
op Zoom in handen van Staatse
troepen. In de maand daarvoor had
Jan van Merode, vader van de mar
kiezin, nog enkele hoge ambte
naren benoemd zoals mr. Jaspar
van Kinschot en Cornelis van Eec-
keren, Jaspar tot griffier van de
raad- en rekenkamer en van het
leenhof en Comelis tot drossaard.
In 1578 nam Jan van Wittem het
gezag van zijn schoonvader over.
Hij stond blijkbaar hoog aange
schreven bij de Staten-Generaal,
want die vertrouwden hem in 1578
enkele belangrijke diplomatieke op
drachten toe. Minder goed was de
verhouding tussen Jan en het be
stuur van de stad. In 1578 kregen
de calvinisten in Bergen op Zoom
Afb.l. Portret van Willem van Oranje op latere leeftijd, geschilderd door Thomasz.Key
(Mauritshuis Den Haag).
de Sint-Maartenskapel toegewezen
en daar was de markies het niet
mee eens. In 1579 was er een pro
ces voor de Raad van Brabant tus
sen de markies en het stadsbestuur
over de verdeling van de kosten
voor het herstel van de watermolen.
Naar het oordeel van burgemeester
7 7