Maurice Pasques de Chavonnes, gouverneur van de Kaapkolonie
Van Bergen op Zooom naar Kaap de Goede Hoop
De Waterschans nr. 3 2002
1714-1725
Agnes van Loon
1. Portret van Maurice Pasques de Chavonnes. Het hangt in
de Chavonneszaal van 'Het Kasteel De Goede Hoop' te
Kaapstad. De schilder is onbekend.
2. Portret van Balthasarina Pasques de Chavonnes-Kien.
Ook dit siert de Chavonneszaal van 'Het Kasteel De Goede
Hoop'. Schilder is onbekend.
1. Wie was Maurice Pasques de
Chavonnes?
Zijn naam verwijst naar Frankrijk,
maar hij is op 23 juli 1654 gebo
ren in 's-Gravenhage. Een groot
deel van zijn leven woonde en
werkte hij echter in Bergen op
Zoom. Zijn grootvader was in 1572
met zijn gezin na het bloedbad
onder de hugenoten in de St-Bar-
tholomeusnacht (24/25 augustus)
naar de Republiek gevlucht en
had daar een toevlucht gevonden
in Utrecht. Het meest bekende
slachtoffer van die beruchte nacht
was admiraal Gaspard de Coligny,
de leider van de Franse hugeno
ten. Diens dochter Louise was de
vierde echtgenote van prins Wil
lem van Oranje, de 'Vader des Va
derlands'. Zij was familie van De
Chavonnes. Als soldaat van het
Staatse leger kwam Maurice in
Bergen op Zoom terecht. In 1689
trouwde hij met Balthasarina
Kien, een dochter van de
Utrechtse advocaat Rochus Kien.
Het was in Bergen op Zoom dat
Maurice zijn militaire loopbaan
doorliep en opklom tot luitenant
kolonel, kolonel, brigadier en ten
slotte gouverneur van de stad. In
de doopboeken van de Grote Kerk
te Bergen op Zoom treffen we zijn
naam zes keer aan als vader van
een dopeling, drie dochters en
drie zonen.
In april 1713 tekende de Repu
bliek de Vrede van Utrecht. Die
maakte een einde aan de Spaanse
Successieoorlog (1701-1713). Het
land haalde verlicht adem, want
de strijd was zwaar geweest. Aan
de Franse veroveringszucht was
weliswaar een halt toegeroepen,
maar vraag niet wat het gekost
had. Bezuinigingen waren hard en
hard nodig. Wat lag er in zo'n situ
atie meer voor de hand dan het le
ger inkrimpen? Veel huursoldaten
moesten ander werk gaan zoeken.
De Chavonnes verliet het Staatse
leger en meldde zich aan bij de
Heren XVII, het bestuur van de
Verenigde Oostindische Compag
nie. De VOC zocht een opvolger
voor de overleden gouverneur van
de Kaapkolonie Willem Helot. Ze
zagen in de gouverneur van Ber
gen op Zoom een geschikte opvol
ger. Blijkbaar heeft Maurice er niet
lang over nagedacht. Hij zal wel
een en ander gehoord hebben
over die verre post, want zijn broer
Dominique woonde al vanaf 1687
in Zuid-Afrika. Hij was daar kapi
tein van het garnizoen. Ook de
oudste zoon van De Chavonnes,
Pieter Rokkis, trad in dienst van de
1 30
De Waterschans nr. 3 2002
VOC. Kort voor zijn vader vertrok
hij naar Oost-Indië, waar hij al
gauw de hiërarchische ladder be
klom en eindigde als generaal.
2. Naar Kaap de Goede Hoop
1713/1714
In oktober 1713 scheepte vader
Pasques de Chavonnes zich met
vrouw, vijf kinderen, een schoon
zus en drie dienstboden in op de
Indiëvaarder Kockingo. Het gezel
schap van elf personen kreeg één
kajuit toegewezen. De reis was
lang en gevaarlijk. De Golf van
Biskaje is van ouds berucht om
zijn vele stormen en dat hebben
de opvarenden van de Kockingo
geweten. Drie dagen lang ging de
wind vreselijk tekeer. Weken later
maakten de reizigers kennis met
het andere uiterste, namelijk wind
stilte. Dat was ter hoogte van de
kust van Guinee. Roerloos dob
berde het schip rond op de Atlan
tische Oceaan. Er kwam gebrek
aan vers water en gezond voedsel.
Ook aan deze beproeving kwam
een einde en na een reis van vijf
maanden voer de Kockingo op
een mooie herfstdag in maart de
Tafelbaai binnen. Daar wachtte de
nieuwe gouverneur een feestelijk
onthaal. Een stoet van vooraan
staande heren, vergezeld van hun
dames, trok langs de kade om de
familie Pasques de Chavonnes op
waardige wijze te ontvangen. Het
gebulder van kanonnen maakte
alle Kaapbewoners duidelijk dat
de nieuwe baas was gearriveerd en
van alle kanten stroomde een fees
telijk uitgedoste menigte toe. We
weten dit uit het ooggetuigeverslag
van Frangois Valentyn die vast
stelde dat vanuit het kasteel 21
schoten weerklonken. Het voor an
ker liggende schip van de admiraal
vuurde negentien en dat van de
vice-admiraal zeventien keer. Ook
andere schepen lieten zich niet
onbetuigd. De burgerinfanterie en
de cavalerie gaven elk drie salvo's
met hun musketten. Er wachtte de
niet meer zo jonge gouverneur -
hij was inmiddels zestig jaar - een
zware taak in Zuid-Afrika. Hij
mocht vooral niet vergeten dat hij
in dienst was van de VOC, een
handelscompagnie, en dat de He
ren XVII zijn beleid controleer
den. Uitgebreide rapporten en ver
slagen in de archieven van Kaap
stad en van de VOC in Den Haag
getuigen daarvan.
3. Maurice Pasques de Chavonnes
aan het werk
Het doel van de VOC was aller
eerst het maken van winst. De
aandeelhouders interesseerden
zich 't meest voor de dividenden.
Goedkoop inkopen in Oost-Indië
en duur verkopen in het vaderland
of elders, dat leverde de aandeel
houders aantrekkelijke en gemak
kelijk verdiende inkomsten op.
Jammer dat de Kaapkolonie een
verliespost was. Deze 'herberg van
twee oceanen" was gesticht als een
verversingsstation op de lange
route van en naar Oost-Indië, voor
de zeevaarders een dankbare aan
legplaats, maar de VOC gaf er geld
op toe. Al gauw bleek dat voor het
kweken van verse groenten, fruit
en ander voedsel vakmensen uit
Europa nodig waren, omdat de
plaatselijke bevolking, de Bosjes
mannen, nog in het stadium van
verzamelaars leefde. Meer naar
het westen woonden de Hotten-
totten. Die deden aan veeteelt en
voorzagen de VOC van vlees. Voor
land- en tuinbouw was de Com
pagnie aangewezen op de eigen
dienaren. De Heren XVII stonden
al gauw toe dat kolonisten zich als
kleine zelfstandigen vestigden, dus
3. Gezicht op de Waterbatterij, gebouwd door De Chavonnes. De tekening is van Johannes Rach (1762).
1 31