Leesportefeuille
Uit en over verwante tijdschriften
De Waterschans nr. 3 2002
Jan A.EM. Luijten: Canada en Noord-Brabant: Een band voor
altijd. Soesterberg 2002. 76 blz. ISBN 90 5911 061 7
De Waterschans nr. 3 2002
'Van een kleinschalig centrum met
een hulp- en adviesfunctie voor de
jeugd, maakte de instelling in Ber
gen op Zoom een enorme groei
door. Opvang voor dak- en thuislo
zen, pleegzorg, hulpverlening aan
drugsverslaafden, kamertraining,
arbeidshulpverlening, ambulante
jeugdhulpverlening, begeleid wo
nen en een kindertelefoon zijn
slechts enkele voorbeelden van de
vele activiteiten die werden georga
niseerd naar aanleiding van vragen
en problemen waarmee jongeren
intussen bij de Zuidwester terecht
kunnen' (p. 7). Daar moet een inte
ressante brok eigentijdse geschiede
nis in zitten, denk je dan. Bestuur
en auteur hebben toch voor een an
dere opzet gekozen. Men mag ook
niet te licht denken over eigentijdse
geschiedschrijving. Je schrijft voor
tijdgenoten over tijdgenoten. Een
geordend archief is er dikwijls nog
niet en interviews zijn zeer subjec
tief en kosten veel tijd.
Wat biedt dit boek dan wel? Dat
tracht de ondertitel aan te geven:
Jongeren in Bergen op Zoom 1600 -
1975. Dat is even verbaasd opzien.
Heb ik werkelijk een boek in han
den met daarin het wel en wee van
de Bergse jongeren gedurende een
periode van bijna vier eeuwen?
Dekt de vlag de lading? Het onder
werp past aardig in de moderne
geschiedschrijving, want die heeft
veel belangstelling voor thema's als
gezin, mentaliteit, criminaliteit,
opvoeding en onderwijs, het kind
enz. Het zou wel een studie van ja
ren vergen om de tweede titel waar
te kunnen maken. Er komen in dit
toch vrij beknopte boek dan ook
slechts enkele aspecten van de
jongerengeschiedenis aan de orde.
Dat betreft de volgende thema's:
'normen en waarden', 'zelfred
zaamheid', 'verliefd, verloofd, ge
trouwd', 'van rangen en standen',
'vrije tijd' en 'een eigen wereld van
de jeugd'. Over elk van deze the
ma's, uitgesmeerd over 375 jaar en
toegepast op de jeugd, is een uit
gebreid werk denkbaar.
Welke perioden en aspecten in dit
boek wel en welke niet aan de orde
komen, is wellicht bepaald door
wat er in (te?) korte tijd kon wor
den geraadpleegd. Zo krijgen de
Bergse weeskinderen ongewoon
veel aandacht, maar daarvoor zijn
dan weer alleen de desbetreffende
archieven in het Regionaal Histo
risch Centrum Bergen op Zoom
1. Kinderen helpen
mee in het hoveniers
bedrijf. De opname is
van 1908. (Herkomst:
Regionaal Historisch
Centrum Bergen op
Zoom).
geraadpleegd. Naar de vrij recente
literatuur over bijvoorbeeld de
Bergse weeshuizen en over de St.-
Vincentiusvereniging wordt geen
enkele keer verwezen.
Het wangedrag van de jeugd komt
aan bod, maar dan in hoofdzaak in
de onrustige tijden zoals de refor
matie, de jaren na de Franse Revo
lutie en de jaren zestig van de vo
rige eeuw. Van het bekende boek
van Ch.C.M. de Mooij: Geloof kan
bergen verzetten. Reformatie en ka
tholieke herleving te Bergen op
Zoom 1577-1597 (Hilversum 1998)
is terecht een dankbaar gebruik ge
maakt, ook voor het thema 'Ver
liefd, verloofd, getrouwd', maar er
Dit boekje bundelt drie artikelen:
Het gevecht van de Lost Patrol. Ber
gen op Zoom, 1944 (p. 7-31): De Ro-
zenkransparachutist: waardoor Ber
gen op Zoom werd gespaard (p. 33-
51en Kapelsche Veer: waar prestige
toe kan leiden.
(p. 53-71). De neuroloog-psychia-
ter dr. Jan A.EM. Luijten en hoofd
docent aan de Universiteit van
Utrecht beleefde als jongen van
twaalf jaar de bevrijding van Ber
gen op Zoom. Het gezin Luijten
woonde toen in het huis Bolwerk
Zuid 50 en het was daar dat de
jonge Jan op vrijdag 29 oktober
1944 kennismaakte met sergeant
Charles D. Kipp van het Lincoln
and Welland regiment.
Vader Luijten was leraar Engels en
dat maakte het contact een stuk
gemakkelijker. De volgende dag
bespraken enkele officieren in de
kelder van de familie Luijten een
aanvalsplan om bij de Buitenvest
zijn ook aan dit ondeiwerp zoveel
kanten die onbelicht blijven. Zelfs
de school, toch wel een belangrijk
aspect in het leven van de jonge
ren, komt er zo maar mager af.
Hetzelfde geldt voor kinderarbeid.
Enkele interviews met niet meer zo
jonge Bergenaren illustreren eni-
gennate de recente ontwikkelingen.
Het boek is zoals we reeds op
merkten, keurig verzorgd, verlucht
door grappige tekeningen van
Janke de Vries, aangevuld met illu
straties van het Regionaal Histo
risch Centrum Bergen op Zoom.
Een lijst van geraadpleegde bron
nen en boeken en een notenappa
raat ontbreken evenmin.
(toen Moerstraatsebaan geheten)
de Zoom over te steken en post te
vatten in de wasserij De Zoom van
Asselbergs, de likeurstokerij van
Becht en de haardenfabriek van
Beckers. Op zaterdagavond vertrok
Kipp met zijn korporaal. Op zon
dag, 31 oktober kwam de sergeant
alleen terug. Op 1 november verliet
hij weer de familie Luijten. In 1984
bezocht de toen 89-jarige Kipp
Bergen op Zoom en ontmoette
daar vader Luijten. In 1986 be
zocht Kipp de stad andermaal en
pas toen vernam de auteur wat er
zich in die nacht van 29-30 okto
ber 1944 in de genoemde fabrie
ken aan de Zoom precies had af
gespeeld. Dat inspireerde hem tot
een uitgebreid onderzoek, niet al
leen in boeken, maar ook ter
plaatse. Dat alles resulteerde in
een artikel: Het gevecht van de Lost
Patrol. Bergen op Zoom 1944, eer
der verschenen in Derde Bulletin
1 38
van de Tweede Wereldoorlog (Soes
terberg 2001, p.9-27). Het is dit ar
tikel dat we nu aantreffen in Ca
nada en Noord-Brabant. Een band
voor altijd.
Het tweede artikel in Luijtens bun
del draagt de merkwaardige naam
De Rozenkransparachutist. Zo
noemde maarschalk Göring de
zeer katholieke Oberstleutnant
Friedrich August Freiherr von der
Heydte. Het was deze Duitse leger
leider die op 26 oktober 1944 de
burgemeester van Bergen op
Zoom mr. dr. H.A.F Lijnkamp naar
zijn hoofdkwartier Grote Markt 27
liet komen en de evacuatie van de
stad eiste. Lijnkamp weigerde tot
tweemaal toe en daarna drong Von
der Heydte niet verder aan. Met de
woorden 'Ich wünsche Ihnen viel
Glück mit ihrer Stadt' liet hij de
burgemeester gaan. Vanwaar die
plotselinge ommekeer? Luijten
heeft op die vraag een wel zeer bij
zonder antwoord gevonden.
In elke oorlog gebeuren dwaze
dingen, waarvoor elk weldenkend
mens zich schaamt zodra hij weer
met twee benen op de grond staat.
Irrationele factoren spelen dikwijls
een hoofdrol, waar het gezond ver
stand later niets van begrijpt. Iets
dergelijks deed zich voor in de
Tweede Wereldoorlog bij het dorp
2. Dr.Luijten en Charles D. Kipp
toosten in Canada op 28 oktoberl999.
Het was die dag precies 55 jaar geleden
dat ze dat voor de eerste keer deden.
Capelle aan de Maas. Iets ten
noorden van dit dorp ligt een ei
land, omgeven door de Bergsche
Maas en de Oude Maas. Een veer
boot over de Bergsche Maas voert
je in het Land van Heusden en Al-
tena en staat te boek als Kapel
sche Veer. De Duitsers beten zich
aanvankelijk vast in dit stuk grond
als een vooruitgeschoven post bij
een gedroomd tegenolfensief ge
richt op Antwerpen. Na de mis
lukking van het Ardennenoffensief
had dit bruggenhoofd geen enkele
zin meer, maar de Duitsers wei
gerden het prijs te geven en de ge
allieerden wilden het per se vero
veren. Waarom? Ja, waarom? Het
stuk grond had geen strategische
betekenis. Het werd voor beide
partijen gewoon een prestigezaak.
Heel de maand januari, toevallig
een koude, gure maand met vorst
en sneeuw, duurde de dwaze slag
voort. Pas op de 31ste gaven de
Duitsers het eiland prijs.
Een van de vele regimenten die in
de strijd werden geworpen, was dat
van Lincoln and Welland. Vele jaren
later kon Charles Kipp het navertel
len aan Luijten. Dat was menig sol
daat niet gegeven. De verliezen aan
beide zijden waren hoog en nog
onlangs vond men bij grondwerk
zaamheden stoffelijke overschotten
van gesneuvelde Canadezen. Zij
zijn herbegraven op het oorlogs
kerkhof te Bergen op Zoom. Na af
loop van de operatie Elephant tel
den de Canadezen hun verliezen:
67 gesneuveld, 168 gewond en 5
vermist. Bovendien konden 66 mili
tairen niet verder vechten vanwege
bevroren ledematen. Het Lincoln
Welland Regiment was 't zwaarst
getroffen: 183 mannen, onder wie
45 doden.
Meerdere foto's en enkele kaartjes
verrijken dit interessante boekje. Er
is ook een Engelstalige uitgave on
der de titel: Canada and Noord-
Brabant: An Eternal Bond. (ISBN
90-5911-071-4).
Door drs. GA Huijbregts
Het stapeltje ingekomen tijdschrif
ten is klein. Komkommertijd? Wat
kunnen wij U bieden? In Brabants
Heem Jrg. 54, nr. 2, 2002 onder
meer een boeiend artikel van Hein
Vera over Potstallen en esdekken.
Een kritisch onderzoek naar het
Brabantsche landschap (p.52-66).
Het onderzoek levert nieuwe ge
zichtspunten op. De potstalecono
mie blijkt minder algemeen te zijn
geweest dan velen aannemen. Het
onderzoek richtte zich vooral op
Midden-Brabant.
Eveneens interessant is het artikel
van Arnoud-Jan Bijsterveld, geti
teld: Van Texandrië naar de Kem
pen. Het noorden van het bisdom
Luik in de volle Middeleeuwen
(p.67-77). Deze hoogleraar doceert
te Tilburg 'Cultuur in Brabant'.
Texandrië omschrijft hij als 'het
hele gebied tussen de Beneden-
schelde in het westen, de Maas in
het noorden en oosten, en Has-
pengouw in het zuidoosten. Plaat
sen van Hildernisse (bij Bergen op
Zoom) tot Bree (op de grens van
de Kempen en de Haspengouw)
behoorden tot deze streek'. De
naam Kempenland of Kempen
verdrong de naam Texandrië, maar
omvatte een beperkter gebied. Die
naamswijziging houdt verband met
de machtsontwikkeling van de bis
schop van Luik. De geestelijke
macht van deze kerkvorst strekte
zich over heel Texandrië uit, maar
ook zijn wereldlijke macht was
aanzienlijk in deze streek. Na het
Concordaat van Worms (1122) ver
anderde dat. Met name de hertog
van Brabant nam de Prins-bis
schop heel wat gebieden af. In
1559 kwamen er nieuwe bisdom
men zoals Antwerpen en 's-Herto-
genbosch. Dat ging ten koste van
de geestelijke macht van de bis-
1 39
