Deze Waterschans: Kroonleden De Waterschans nr. 3 2002 1^]lpARV1 bn f T%1) 1 O 7 De Waterschans Archeologische waarnemingen op de Grote Markt De vorming van de Markt Onze stadsarcheoloog Marco Ver munt maakt lange dagen. In deze bijdrage richt hij zijn aandacht vooral op de Grote Markt. De tot op heden verrichte verkenningen en opgravingen, ook die op plaat sen elders in de stad, geven het beeld van een voorstedelijke agrari sche nederzetting in de llde en 12de eeuw. Voor zover we nu ar cheologische gegevens hebben, kan gesteld worden dat de Markt van begin af aan een centrale open plek tussen de verschillende akkers was. De vraag is, of er toen ook al huizen omheen stonden. Een tip van de sluier werd opgelicht bij het onderzoek in de Sint Annastraat en onder Fortuinstraat 12. Hier wer den op redelijke diepte sporen van leemvloeren gevonden, die tenmin ste uit het begin van de 13de eeuw moeten dateren. Op die plaats was destijds bebouwing aanwezig, al zal die in hout zijn geweest. Of dat ook geldt voor de westzijde van de Markt is bij gebrek aan onderzoek niet bekend, hoewel boringen on der de keldervloer van Fortuin straat 1 ook op oude leemvloertjes stuitten. Heeft er dan misschien bebou wing op de Grote Markt zelf ge staan, zoals het geval was op de Vismarkt? Deze vraag kan snel be antwoord worden, want tijdens het graven van de rioolsleuven kwa men nergens resten van funderin gen, leemvloeren of paalsporen te voorschijn. Wel is er midden op het plein waarchijnlijk een water put of gemetselde bak geweest, misschien een soort drenk, verge lijkbaar met de Zeeuwse 'vate' op dorpspleinen. Dus blijft het beeld over van een open plek in een dorps-achtige situatie, met waar schijnlijk aan de noord- en west zijde bebouwing en aan de oost kant een klein kerkje. Helaas is van die kerk nooit iets opgegraven, maar omdat de pastoor van Ber gen al in 1219 genoemd wordt, mogen we aannemen dat er sinds de late 12de eeuw op deze plaats al een kerkgebouwtje stond. De Markt als open plek is nooit kleiner geweest, en naar alle waar schijnlijkheid ook nooit groter dan nu. De west- en oostkant zijn al vroeg bepaald door de ligging van de Hoogstraat, Kremerstraat en Fortuinstraat. De noordzijde werd gevormd door een van de oudste bouwblokken, maar de relatieve ouderdom van de Zuivelstraat is nog onzeker, aangezien de akkers ook onder die straat lijken door te lopen. De vorming van de zuid zijde van de Markt, met de door- .is Nwf De uitgaven van de Geschiedkundige Kring kunnen mede tot stand komen dankzij het speciale lidmaatschap van de volgende bedrijven: ABN-AMRO GOLDEN TULIP Bergen op Zoom HDW Kantoormachines P. JANSEN Installatie Techniek BV Taxi- en toeringcarbedrijf DE KOCK NTatuursteenbedrijf DE KORF Boekhandel VAN DER KREEK BV Tapperij DE KROON VAN LOON SMITS Installatiebedrijf BV Hotel MERCURE DE DRAAK RABO BANK Bergen op Zoom GEBR VOETS Weg - en Waterbouw BV, Rosmalen Woningstichting SOOMLAND Woningstichting SPECTRUM De Waterschans nr. 3 2002 gang naar de Bosstraat, blijft een intrigerend onderwerp voor toe komstig onderzoek. Geschiedenis van Bergen op Zoom, XIV Drs. G. Huijbregts vervolgt de chro nologische geschiedenisbeschrij ving van Bergen op Zoom en vat de draad op bij 1588. Bergen op Zoom had zich kranig gehouden tijdens het beleg door Panna, maar de oorlog ging door. Het be leg van Parma had duidelijk ge maakt dat er aan de vestingwerken veel mankeerde. Het was belang rijk om de haven beter te beveili gen, want zo lang men de stad over het water kon bevoorraden, was het moeilijk om haar door uit hongering tot overgave te dwingen. De haveningang kreeg daarom de meeste aandacht. De noordzijde werd versterkt onder meer met een ravelijn bij de Begijnenpoort. Na veel verwikkelingen werd Ber gen op Zoom een echte vesting stad aan de grens met een garni zoen. De eens zo bloeiende paas- en koudemarkten met handelslie den uit bijna geheel Europa waren echter verleden tijd. Het garnizoen bracht wel wat leven in de brouwe rij. Soldaten geven gemakkelijk geld uit en een groot garnizoen, mits goed gedisciplineerd, was daardoor voor Bergen op Zoom aantrekkelijk. Ook de vestingbouw bezorgde me nige Bergenaar werk en inkomen. Aan de havenkant heerste enige bedrijvigheid. In de stad zorgden pottenbakkerijen en brouwerijen voor werkgelegenheid. Er waren ambachtsgilden, lakenhandelaars, brouwers, schippers en vissers maar van een bloeiende economie was geen sprake. Zowel in Noord- als in Zuid-Ne derland gingen stemmen op om een einde aan de oorlog te maken. Dat leidde tot onderhandelingen en de diplomaten troffen elkaar in Bergen op Zoom, waarschijnlijk in het Markiezenhof. De stad was niet voorbereid op zulk hoog be zoek, vandaar dat de meer ge goede poorters opdracht kregen om ledikanten met toebehoren beschikbaar te stellen. De onder handelingen mislukten en de ledi kanten konden terug naar de eige naars. De oorlog ging dus voort. Het was ook in 1605 dat de Span jaarden opnieuw probeerden om Bergen op Zoom te verrassen. In augustus drongen ze met 1400 man bij laag water het havenkwar tier binnen. De verdedigers hiel den hen tegen en met het opko men van de vloed verdwenen de indringers weer. Precies een maand later waagden ze het op nieuw, maar toen met 5.000 solda ten. Gelukkig brachten spionnen de gouverneur bijtijds op de hoogte en stuitte de vijand op een garnizoen dat op de aanval was voorbereid. Dat nam niet weg dat de Spanjaarden toch enkele poor ten wisten te bemachtigen, zij het slechts voor korte tijd. De Staten- Generaal kwamen daarop met een flink bedrag over de brug om de vestingwerken uit te bouwen. Het jaar daarop werden maar liefst drie grote ravelijnen aanbesteed plus een wat kleiner en een redoute. 'Kijk in de Pof dateert van die tijd. Al bij al weer een boeiende afleve ring. Over een schat in Edingen In het Arenberg archief in het Bel gische Edingen trof drs. N. Gros feld een akte aan van Anna van Bergen, de oudste zus van Jan IV. In die acte wordt een beschrijving gegeven van haar bezit aan juwe len. Het is niet alleen alleraardigst te lezen om wat voor een kostbaar bezit het hier ging, maar ook hoe deze omschreven werd, bijvoor beeld: 'een groote platte peerle achter met goude gedeckt we gende mitten goude ende peerle drye ingelschen geestimeert op twee ende eenen halve rinsgulden maakt; 2 ond, 10 schellingen'. Van Bergen op Zoom naar Kaap de Goede Hoop Bergen op Zoom heeft iets met Kaap de Goede Hoop. Mevrouw A van Loon schrijft over Maurice Pasques de Chavonnes die in Ber gen op Zoom zijn militaire loop baan doorliep en opklom tot lui tenant-kolonel, kolonel, brigadier en tenslotte gouverneur van de stad. In de doopboeken van de Grote Kerk te Bergen op Zoom treffen we zijn naam zes keer aan als vader van een dopeling, drie dochters en drie zonen. Op een bepaald moment verliet De Chavonnes het Staatse leger en meldde zich aan bij de Heren XVII, het bestuur van de Ver enigde Oostindische Compagnie. De VOC zocht iemand die het werk van de overleden gouverneur van de Kaapkolonie Willem Helot kon voortzetten. Ze zagen in de gouverneur van Bergen op Zoom een geschikte opvolger. Er wachtte de niet meer zo jonge gouverneur - hij was inmiddels ze stig jaar - een zware taak in Zuid- Afrika. Hij mocht vooral niet ver geten dat hij in dienst was van de VOC, een handelscompagnie, en dat de Heren XVII zijn beleid con troleerden. Uitgebreide rapporten en verslagen in de archieven van Kaapstad en van de VOC in Den Haag getuigen daarvan. Elf jaar heeft Maurice P. de Cha vonnes over de Kaap geregeerd. Een kortstondige ziekte maakte op 7 september 1725 abrupt een einde aan zijn leven. Hij was toen een enzeventig jaar. Op 14 september vond de begrafenis plaats vanuit de Grote Kerk van Kaapstad. Zo wel militairen als burgers bege leidden hem naar zijn laatste rust plaats. Op kussens werden zijn sporen, zwaard, handschoenen, helm en kuras meegedragen. Een duik in het Bergs Diep De rubriek Bergs Diep staat voor iedereen open om te reageren op de gepubliceerde artikelen in De Waterschans. Dit keer een reactie waarin geprobeerd wordt bepaalde zaken te verduidelijken of, in een enkel geval, een deel van het ver haal te corrigeren naar de laatste stand van het historisch onder zoek. Want daar zit, zeker voor wat de 16e eeuw betreft, een enorme ontwikkeling in, zowel in binnen-, als buitenland. Aanvullingen wor den er gegeven onder andere over de jeugd en opvoeding van Jan IV, meer gegevens over zijn reis en zijn Blijde Inkomst in Bergen op Zoom. En verder uw aandacht voor: Mededelingen Boekbespreking Leesportefeuille Men hoeft geen chauvinistische Bergenaar te zijn om lid van de Geschiedkundige Kring te worden, maar bij het lezen van het kwartaal tijdschrift De Waterschans loopt men het gevaar het wel te worden! Daar draagt deze aflevering weer toe bij: onze rijke geschiedenis, onze schatten of Bergenaren over de gehele wereld bekend. B. Daeter, hoofdredacteur FAUSTO NUMINE BERGA VICTRIX 32ste jaargang nr. 3, september 2002 ISSN 0926-3918 Verschijnt viermaal per jaar De Geschiedkundige Kring van Stad en Land van Bergen op Zoom ww.geschiedkundigekringboz.nl Postbus 280 4600 AG Bergen op Zoom Erevoorzitter: Dr. E.G.H. Hartel Ereleden J.WA van Gastel Dr. WA van Ham Bestuur Voorzitter: Drs. Johanna Jacobs Secretaris: F Wakkee Halsterseweg 256 4613 BD Bergen op Zoom Tel. 0164-237901 Penningmeester: L.JA Vriends Ariëlstraat 13 4624 VN Bergen op Zoom Tel. 236663 Postrekening 24 05 922 en Bankrekening 52 50 45 244 Ten name van: Penningmeester Geschiedkundige Kring Van Stad en Land van Bergen op Zoom Contributie 22 euro (minimaal) per jaar. Ledenadministratie B. Mast Tel. 0164-244291 e-mail BM.Mast@home.nl Overige bestuursleden: J. Backx A Evers B. Grosfeld-Asselbergs B. Schot Tijdschrift van de Kring De Waterschans Redactieleden: drs. J. Backx R. van den Bergh drs. B. Daeter (hoofdredacteur) drs. N. Grosfeld drs. G. Huijbregts Redactie-secretariaat: drs. B. Daeter Oudland 8 4617 ME Bergen op Zoom. Tel. 0164-210209 Fax. 0164-210922 e-mail: bda@home.nl Toezicht distributie: drs. J. Backx Schiethoek 5 4614 CT Bergen op Zoom Tel. 0164-240614 Vormgeving en druk Drukkerij Vis Offset Alphen aan den Rijn Omslag: P. Versijp

Periodieken

De Waterschans | 2002 | | pagina 1