Deze Waterschans:
Kroonleden
De Waterschans nr. 3 2002
1^]lpARV1 bn f T%1)
1 O 7
De Waterschans
Archeologische waarnemingen op
de Grote Markt
De vorming van de Markt
Onze stadsarcheoloog Marco Ver
munt maakt lange dagen. In deze
bijdrage richt hij zijn aandacht
vooral op de Grote Markt. De tot
op heden verrichte verkenningen
en opgravingen, ook die op plaat
sen elders in de stad, geven het
beeld van een voorstedelijke agrari
sche nederzetting in de llde en
12de eeuw. Voor zover we nu ar
cheologische gegevens hebben,
kan gesteld worden dat de Markt
van begin af aan een centrale open
plek tussen de verschillende akkers
was. De vraag is, of er toen ook al
huizen omheen stonden. Een tip
van de sluier werd opgelicht bij het
onderzoek in de Sint Annastraat en
onder Fortuinstraat 12. Hier wer
den op redelijke diepte sporen van
leemvloeren gevonden, die tenmin
ste uit het begin van de 13de eeuw
moeten dateren. Op die plaats was
destijds bebouwing aanwezig, al zal
die in hout zijn geweest. Of dat ook
geldt voor de westzijde van de
Markt is bij gebrek aan onderzoek
niet bekend, hoewel boringen on
der de keldervloer van Fortuin
straat 1 ook op oude leemvloertjes
stuitten.
Heeft er dan misschien bebou
wing op de Grote Markt zelf ge
staan, zoals het geval was op de
Vismarkt? Deze vraag kan snel be
antwoord worden, want tijdens het
graven van de rioolsleuven kwa
men nergens resten van funderin
gen, leemvloeren of paalsporen te
voorschijn. Wel is er midden op
het plein waarchijnlijk een water
put of gemetselde bak geweest,
misschien een soort drenk, verge
lijkbaar met de Zeeuwse 'vate' op
dorpspleinen. Dus blijft het beeld
over van een open plek in een
dorps-achtige situatie, met waar
schijnlijk aan de noord- en west
zijde bebouwing en aan de oost
kant een klein kerkje. Helaas is
van die kerk nooit iets opgegraven,
maar omdat de pastoor van Ber
gen al in 1219 genoemd wordt,
mogen we aannemen dat er sinds
de late 12de eeuw op deze plaats
al een kerkgebouwtje stond.
De Markt als open plek is nooit
kleiner geweest, en naar alle waar
schijnlijkheid ook nooit groter dan
nu. De west- en oostkant zijn al
vroeg bepaald door de ligging van
de Hoogstraat, Kremerstraat en
Fortuinstraat. De noordzijde werd
gevormd door een van de oudste
bouwblokken, maar de relatieve
ouderdom van de Zuivelstraat is
nog onzeker, aangezien de akkers
ook onder die straat lijken door te
lopen. De vorming van de zuid
zijde van de Markt, met de door-
.is Nwf
De uitgaven van de Geschiedkundige Kring kunnen mede tot stand
komen dankzij het speciale lidmaatschap van de volgende bedrijven:
ABN-AMRO
GOLDEN TULIP Bergen op Zoom
HDW Kantoormachines
P. JANSEN Installatie Techniek BV
Taxi- en toeringcarbedrijf DE KOCK
NTatuursteenbedrijf DE KORF
Boekhandel VAN DER KREEK BV
Tapperij DE KROON
VAN LOON SMITS Installatiebedrijf BV
Hotel MERCURE DE DRAAK
RABO BANK Bergen op Zoom
GEBR VOETS Weg - en Waterbouw BV, Rosmalen
Woningstichting SOOMLAND
Woningstichting SPECTRUM
De Waterschans nr. 3 2002
gang naar de Bosstraat, blijft een
intrigerend onderwerp voor toe
komstig onderzoek.
Geschiedenis van
Bergen op Zoom, XIV
Drs. G. Huijbregts vervolgt de chro
nologische geschiedenisbeschrij
ving van Bergen op Zoom en vat
de draad op bij 1588. Bergen op
Zoom had zich kranig gehouden
tijdens het beleg door Panna,
maar de oorlog ging door. Het be
leg van Parma had duidelijk ge
maakt dat er aan de vestingwerken
veel mankeerde. Het was belang
rijk om de haven beter te beveili
gen, want zo lang men de stad
over het water kon bevoorraden,
was het moeilijk om haar door uit
hongering tot overgave te dwingen.
De haveningang kreeg daarom de
meeste aandacht. De noordzijde
werd versterkt onder meer met een
ravelijn bij de Begijnenpoort.
Na veel verwikkelingen werd Ber
gen op Zoom een echte vesting
stad aan de grens met een garni
zoen. De eens zo bloeiende paas-
en koudemarkten met handelslie
den uit bijna geheel Europa waren
echter verleden tijd. Het garnizoen
bracht wel wat leven in de brouwe
rij. Soldaten geven gemakkelijk geld
uit en een groot garnizoen, mits
goed gedisciplineerd, was daardoor
voor Bergen op Zoom aantrekkelijk.
Ook de vestingbouw bezorgde me
nige Bergenaar werk en inkomen.
Aan de havenkant heerste enige
bedrijvigheid. In de stad zorgden
pottenbakkerijen en brouwerijen
voor werkgelegenheid. Er waren
ambachtsgilden, lakenhandelaars,
brouwers, schippers en vissers
maar van een bloeiende economie
was geen sprake.
Zowel in Noord- als in Zuid-Ne
derland gingen stemmen op om
een einde aan de oorlog te maken.
Dat leidde tot onderhandelingen
en de diplomaten troffen elkaar in
Bergen op Zoom, waarschijnlijk in
het Markiezenhof. De stad was
niet voorbereid op zulk hoog be
zoek, vandaar dat de meer ge
goede poorters opdracht kregen
om ledikanten met toebehoren
beschikbaar te stellen. De onder
handelingen mislukten en de ledi
kanten konden terug naar de eige
naars. De oorlog ging dus voort.
Het was ook in 1605 dat de Span
jaarden opnieuw probeerden om
Bergen op Zoom te verrassen. In
augustus drongen ze met 1400
man bij laag water het havenkwar
tier binnen. De verdedigers hiel
den hen tegen en met het opko
men van de vloed verdwenen de
indringers weer. Precies een
maand later waagden ze het op
nieuw, maar toen met 5.000 solda
ten. Gelukkig brachten spionnen
de gouverneur bijtijds op de
hoogte en stuitte de vijand op een
garnizoen dat op de aanval was
voorbereid. Dat nam niet weg dat
de Spanjaarden toch enkele poor
ten wisten te bemachtigen, zij het
slechts voor korte tijd. De Staten-
Generaal kwamen daarop met een
flink bedrag over de brug om de
vestingwerken uit te bouwen. Het
jaar daarop werden maar liefst
drie grote ravelijnen aanbesteed
plus een wat kleiner en een redoute.
'Kijk in de Pof dateert van die tijd.
Al bij al weer een boeiende afleve
ring.
Over een schat in Edingen
In het Arenberg archief in het Bel
gische Edingen trof drs. N. Gros
feld een akte aan van Anna van
Bergen, de oudste zus van Jan IV.
In die acte wordt een beschrijving
gegeven van haar bezit aan juwe
len. Het is niet alleen alleraardigst
te lezen om wat voor een kostbaar
bezit het hier ging, maar ook hoe
deze omschreven werd, bijvoor
beeld: 'een groote platte peerle
achter met goude gedeckt we
gende mitten goude ende peerle
drye ingelschen geestimeert op
twee ende eenen halve rinsgulden
maakt; 2 ond, 10 schellingen'.
Van Bergen op Zoom naar Kaap
de Goede Hoop
Bergen op Zoom heeft iets met
Kaap de Goede Hoop. Mevrouw
A van Loon schrijft over Maurice
Pasques de Chavonnes die in Ber
gen op Zoom zijn militaire loop
baan doorliep en opklom tot lui
tenant-kolonel, kolonel, brigadier
en tenslotte gouverneur van de
stad. In de doopboeken van de
Grote Kerk te Bergen op Zoom
treffen we zijn naam zes keer aan
als vader van een dopeling, drie
dochters en drie zonen.
Op een bepaald moment verliet
De Chavonnes het Staatse leger
en meldde zich aan bij de Heren
XVII, het bestuur van de Ver
enigde Oostindische Compagnie.
De VOC zocht iemand die het
werk van de overleden gouverneur
van de Kaapkolonie Willem Helot
kon voortzetten. Ze zagen in de
gouverneur van Bergen op Zoom
een geschikte opvolger.
Er wachtte de niet meer zo jonge
gouverneur - hij was inmiddels ze
stig jaar - een zware taak in Zuid-
Afrika. Hij mocht vooral niet ver
geten dat hij in dienst was van de
VOC, een handelscompagnie, en
dat de Heren XVII zijn beleid con
troleerden. Uitgebreide rapporten
en verslagen in de archieven van
Kaapstad en van de VOC in Den
Haag getuigen daarvan.
Elf jaar heeft Maurice P. de Cha
vonnes over de Kaap geregeerd.
Een kortstondige ziekte maakte op
7 september 1725 abrupt een einde
aan zijn leven. Hij was toen een
enzeventig jaar. Op 14 september
vond de begrafenis plaats vanuit
de Grote Kerk van Kaapstad. Zo
wel militairen als burgers bege
leidden hem naar zijn laatste rust
plaats. Op kussens werden zijn
sporen, zwaard, handschoenen,
helm en kuras meegedragen.
Een duik in het Bergs Diep
De rubriek Bergs Diep staat voor
iedereen open om te reageren op
de gepubliceerde artikelen in De
Waterschans. Dit keer een reactie
waarin geprobeerd wordt bepaalde
zaken te verduidelijken of, in een
enkel geval, een deel van het ver
haal te corrigeren naar de laatste
stand van het historisch onder
zoek. Want daar zit, zeker voor wat
de 16e eeuw betreft, een enorme
ontwikkeling in, zowel in binnen-,
als buitenland. Aanvullingen wor
den er gegeven onder andere over
de jeugd en opvoeding van Jan IV,
meer gegevens over zijn reis en
zijn Blijde Inkomst in Bergen op
Zoom.
En verder uw aandacht voor:
Mededelingen
Boekbespreking
Leesportefeuille
Men hoeft geen chauvinistische
Bergenaar te zijn om lid van de
Geschiedkundige Kring te worden,
maar bij het lezen van het kwartaal
tijdschrift De Waterschans loopt
men het gevaar het wel te worden!
Daar draagt deze aflevering weer
toe bij: onze rijke geschiedenis,
onze schatten of Bergenaren over
de gehele wereld bekend.
B. Daeter, hoofdredacteur
FAUSTO NUMINE
BERGA VICTRIX
32ste jaargang nr. 3, september 2002
ISSN 0926-3918
Verschijnt viermaal per jaar
De Geschiedkundige Kring van Stad
en Land van Bergen op Zoom
ww.geschiedkundigekringboz.nl
Postbus 280
4600 AG Bergen op Zoom
Erevoorzitter:
Dr. E.G.H. Hartel
Ereleden
J.WA van Gastel
Dr. WA van Ham
Bestuur
Voorzitter:
Drs. Johanna Jacobs
Secretaris:
F Wakkee
Halsterseweg 256
4613 BD Bergen op Zoom
Tel. 0164-237901
Penningmeester:
L.JA Vriends
Ariëlstraat 13
4624 VN Bergen op Zoom
Tel. 236663
Postrekening 24 05 922 en
Bankrekening 52 50 45 244
Ten name van:
Penningmeester Geschiedkundige Kring
Van Stad en Land van Bergen op Zoom
Contributie 22 euro (minimaal) per jaar.
Ledenadministratie
B. Mast
Tel. 0164-244291
e-mail BM.Mast@home.nl
Overige bestuursleden:
J. Backx
A Evers
B. Grosfeld-Asselbergs
B. Schot
Tijdschrift van de Kring
De Waterschans
Redactieleden:
drs. J. Backx
R. van den Bergh
drs. B. Daeter (hoofdredacteur)
drs. N. Grosfeld
drs. G. Huijbregts
Redactie-secretariaat:
drs. B. Daeter
Oudland 8
4617 ME Bergen op Zoom.
Tel. 0164-210209
Fax. 0164-210922
e-mail: bda@home.nl
Toezicht distributie:
drs. J. Backx Schiethoek 5
4614 CT Bergen op Zoom
Tel. 0164-240614
Vormgeving en druk
Drukkerij Vis Offset
Alphen aan den Rijn
Omslag: P. Versijp
