De Geschiedenis van Bergen op Zoom XTV
De Waterschans nr. 3 2002
De Waterschans nr. 3 2002
'i^WAVRiTivi'ixctykiHC-. avr: com: nas*..marc. ykr,y k s.ivnov pma
C V LONA tXcs, «r JUt "T" fl
o~rrr.-£V::
m. ti d 3 li
1 1 4
Van het beleg van Parma tot het beleg van Spinola 1588-1622
115
Markt, met de doorgang naar de
Bosstraat, blijft een intrigerend
onderwerp voor toekomstig onder
zoek.
Droge voeten
Het terrein van de Markt is in de
loop van de eeuwen gemiddeld
1.50 meter hoger komen te liggen.
Dit is veroorzaakt door kunstma
tige ophogingen gedurende de
13de en 14de eeuw. De oudste op
hogingen zijn meestal dunne la
gen, de latere zijn dikker. Onder
een groot deel van de Markt, op
ongeveer 80 centimeter diepte, be
vindt zich een dikke laag van
zwarte grond en afval (zie afbeel
ding 4). Opvallend is het vele or
ganische materiaal in de sterk rui
kende venige grond, zoals stukjes
schoenleer en hout. De scherven
dateren de laag in het begin van
de 14de eeuw. Het vormde de on
dergrond voor een bestrating van
brokken witte natuursteen (lede
steen) en grote kiezels. Dit oudste
harde wegdek lag in een bed van
schoon zand, dat was uitgestrooid
op de zwarte onderlaag.
Niet alleen op de Markt, maar vrij
wel overal in de binnenstad is een
dergelijk 14de eeuwse ophogings
pakket teruggevonden. De stad
groeide in korte tijd omhoog in
zijn eigen vuil, dat niet werd afge
voerd, maar werd uitgereden in de
eigen leefomgeving. Dat verklaart
de grote concentraties van scher
ven, dierenbotten en ander afval.
Het moet haast wel planmatig zijn
gebeurd en kan verband houden
met de bouw van de stenen stads
muur omstreeks 1330. Dit reus
achtige werk ging wellicht gepaard
met een nieuw systeem van water
beheersing. De verdichting van de
bebouwing maakte een goed afwa
teringssysteem immers noodzake
lijk. Hemelwater van de daken
werd afgevoerd via de 'osendrop-
pen', ruimtes tussen de huizen,
naar de straat. Van daaruit
stroomde het via open of over
dekte riolen naar de Grebbe. He
laas zijn de meeste van die oude
riolen verdwenen door vernieu
wingen in later tijden. Op het
Beursplein werd onlangs nog een
15de eeuws stukje riool gevonden
en ook in de Grebbe zijn nog tal
van oude uitstroomopeningen te
zien, de meeste nu dichtgemet
seld. Een mooie verwijzing naar
oud rioolwerk is te vinden in de
resoluties van de Raad uit 1625,
waarbij goed gevonden is, dat men
de verstopte goten omtrent en langs
de westzijde van de Merct sonde
openen en open leggen, d'welck niet
heeft connen geschieden, oft men
heeft een groot deel van de Merct
moeten openen ende van nieuws
wederomme calcijen (bestraten),
d'welck de stad een merckelijke
somme heeft gecost; omme de stad
daar inne eenichssints te subleveren
(tegemoet te komen) is geresolveert,
dat men alle de gebueren sal aan-
seggen dat se zullen betalen den ar-
beijt van tgene voor ieders deure is
gevrocht (uitgevoerd) ende voorders
noch een roede lengte stekende van
de gote off, ter merct waerts inne(4).
Vanaf de 15de eeuw werd er nau
welijks meer opgehoogd. Onder
veel straten is nog wegdek uit die
tijd aanwezig, vaak een combina
tie van natuursteen en baksteen
puin. Op de Markt ontbrak het,
wat zoals eerder gezegd verband
houdt met de vele herstellingswer
ken in de laatste paar honderd
jaar. De bovengrond is daarbij
meerdere malen op de schop ge
gaan. De kans dat de huidige be
strating ooit door archeologen zal
worden opgegraven, is dan ook ui
terst klein te noemen.
Noten
1. M.Vermunt, 'Van modderpad tot win
kelstraat. Archeologisch onderzoek tij
dens de herinrichting van de Lievevrou
westraat en de Potterstraat', De Water
schans XXV-3 (1995) 106-108.
2. G.Groeneweg, 'Bergen op Zoom: een
kleine profielschets van de Grote Markt'.
Brabants Heem XLI-4 (1989) 170-175.
3. M.Vermunt, 'Stad tussen zand en
veen. Archeologisch onderzoek naar
middeleeuws Bergen op Zoom', Bra
bants Heem IL-1 (1997) 9-18.
4. RHC Bergen op Zoom, SA 39, 27-
11-1625. Met dank aan Rochus van
den Bergh.
1 p)j 1 S7J 45?' r V
Stadspomp op de Grote
Markt. Getekend in 1939
door Disco naar een
origineel van N. Greive.
drs. GA. Huijbregts
1. Maurits van Nassau. Hij had het Markiezaat van Bergen op Zoom in bezit van
1585 tot 1609 en daarna van 1621 tot aan zijn dood in 1625. Op de achtergrond de
Slag bij Nieuwpoort (1600).
1. Een slag gewonnen, maar nog
niet de oorlog 1588-1594
Bergen op Zoom had zich kranig
gehouden tijdens het beleg door
Parma, maar de oorlog ging door.
De vijand bleef in de buurt. In
Steenbergen en Wouw lagen
Spaanse soldaten. Op 17 januari
1587 was het kasteel van Wouw
door verraad in handen van de
Spanjaarden gevallen. De com
mandant van het kasteel, de
Fransman Marchant, leverde de
vesting voor tienduizend gulden
uit aan Parma. Buiten de wallen
van Bergen op Zoom bleef het on
veilig en door het wegtrekken van
de bevolking uit de dorpen
maakte de streek een onheilspel
lende indruk. Met de vijand zo
dichtbij was het voor Bergen op
Zoom een kwestie van opletten.
Een poging van Marcelis en Pau-
lus Backx om Steenbergen te her
overen mislukte.
Het beleg van Parma had duidelijk
gemaakt, dat er aan de vestingwer
ken veel mankeerde. Gelukkig
stuurde Filips II de hoofdmacht
van zijn leger onder Parma naar
Frankrijk. Daardoor was de druk
even van de ketel en kon een be
gin worden gemaakt met de verbe
tering van de verdedigingswerken.
Het was belangrijk om de haven
beter te beveiligen, want zo lang
men de stad over het water kon
bevoorraden, was het moeilijk om
haar door uithongering tot over
gave te dwingen. De haveningang
kreeg daarom de meeste aandacht.
De noordzijde werd versterkt on
der meer met een ravelijn bij de
Begijnenpoort. Na vier jaar was
het klaar.
Het wegtrekken van Panna naar
Frankrijk gaf Prins Maurits (1585-
1625) de kans om tot de aanval
U Dj, Mr-,JÖCU1AKt^
-I-
flu'Atfiai A VS,'/ R IAf' O nft» t\ CJMnrjtfr «.«At
vCV'As^OVfA Je xrr/fe ftrtm J.'jOtiC ATXliPMVM i*..**.-
iLHEUTYS xfJp itf Mtraaap '-*• - *1
- Mxnrrtvs***,.Z V
jivnXKTVH AV«frR|AC%> fUl 2,r.<"i.XW
f fZJ.. J-'-. - A-A. 'm II 1>»~ li V.