De Waterschans nr. 3 2002 met Frankrijk en Engeland. Samen zouden de drie landen tegen Spanje vechten. In de praktijk viel het echter tegen. Reeds twee jaar later sloot koning Hendrik IV van Frankrijk vrede. De grote betekenis van dit verbond ligt veel meer in het feit, dat twee grote mogendhe den de jonge Republiek als een volwaardige staat erkenden. Het kleine opstandige landje aan de Noordzee begon internationaal mee te tellen. Bergen op Zoom merkte daar niet veel van, zodat het te betwijfelen valt of de Berge- naren van 1596 de grote betekenis van het verdrag van 1596 hebben doorzien. Intussen hadden de Spaanse Ne derlanden een andere landvoogd gekregen, namelijk aartshertog Al- bertus van Oostenrijk. In 1597 ver trok die vanuit Turnhout met 4.000 man voetvolk en 600 ruiters richting Bergen op Zoom. Solda ten uit de voorhoede waren reeds doorgedrongen tot in de droge gracht van het ravelijn aan de Bos poort, voordat schildwachten hen ontdekten en verdreven. Maurits viel in die tijd het vijandelijk leger bij Turnhout aan, een gevecht dat hem veel roem opleverde. Zo was de situatie toen in 1598 koning Fi- lips II van Spanje overleed. Een laatste poging van hem om de vrede in de Nederlanden te her stellen was het regelen van een huwelijk van Albertus van Oosten rijk met zijn nicht Isabella, de dochter van Filips II. De Spaanse koning stond alle Nederlanden aan het jonge echtpaar af bij wijze van een huwelijksgeschenk. Hij hoopte dat ook de opstandige Ne derlandse gewesten dat zouden aannemen. Ze wilden immers zelf standig zijn en aan die wens kwam de koning tegemoet. Althans, dat beweerde hij. De Republiek had zo haar bedenkingen en weigerde het aartshertogelijk paar als haar soeverein te erkennen. 3. Bergen op Zoom hoofdstad van Brabant? Na het afzweren van de Spaanse koning in 1581 ging de macht over aan de Staten-Generaal. Zonder goedkeuring van de vorst konden de afgevaardigden van de Gewes telijke Staten voortaan bijeenko men en besluiten nemen. Dat gold uiteraard alleen voor die gewesten, die de kant van de Unie van Utrecht 6. Het interieur van de Grote Kerk, geschilderd door D. de Blieck circa 1660. Links het grote zwarte bord met daarop de Tien Geboden. Vanuit een zijbeukkapel aan de noordzijde werpen we een blik in het schip van de kerk. Dit kunstwerk hangt in het Markiezenhof. W.U I 7. Gezicht op de Grote Kerk vanuit de Huijbergsestraat. Duidelijk zien we de restanten van het nimmer voltooide zogenaamde Nieuwe Werk, een grote uitbreiding van de kerk op wat nu de Parade is. Links op de voorgrond het klooster van de Cellezusters (Nu staat daar De Hollandsche Tuin). Tekening van Barnardus Klotz 1671 (Particulier bezit). 118 De Waterschans nr. 3 2002 kozen. Daar hoorden aanvankelijk ook Brabant en Vlaanderen bij. Panna slaagde er evenwel in om langs militaire en/of diplomatieke weg die twee provincies terug te brengen onder het gezag van Spanje. Vlaanderen ging voor 'Utrecht' zelfs helemaal verloren en stuurde daarom geen afgevaar digden meer naar de Staten-Gene raal. Voor Brabant lag het iets an ders. Twee steden bleven trouw aan de Unie van Utrecht: Willem stad en Bergen op Zoom. Willem stad werd echter al gauw tot Hol land gerekend, ofschoon het ei genlijk tot het Markiezaat hoorde. Zo was Bergen op Zoom na de val van Antwerpen in 1585 de enige Brabantse stad die deel uitmaakte van de Unie van Utrecht. De vraag was toen, of die ene stad een heel gewest mocht vertegen woordigen, een stad nota bene die nooit een zetel in het hoogste be stuursorgaan had gehad. Leuven, Brussel, Antwerpen, 's-Hertogen- bosch en Breda hadden dat wel. Het Bergse stadsbestuur gaf zich zelf dan ook weinig kans, dat het voor een zetel in aanmerking zou komen. Wat stelde Staats-Brabant immers nog voor? En wat stelde Bergen op Zoom voor? Prins Mau rits, heer van de stad, dacht er ech ter anders over. Hij wilde Bergen op Zoom namens Brabant een ze tel in de Staten-Generaal bezor gen. Dat deed hij uit eigenbelang. Als heer van de stad benoemde Maurits de leden van het stadsbe stuur en langs die weg zou hij kunnen uitmaken, welke mede stander van hem zitting zou krij gen in de Staten-Generaal. Op die manier hoopte hij zijn invloed in het hoogste bestuursorgaan van de Republiek te vergroten. Het was dan ook op zijn voorstel dat Ber gen op Zoom op 17 januari 1587 een deputatie naar de Staten-Ge neraal stuurde met het verzoek om namens de edelen en steden van Brabant toegelaten te worden tot dit hoge college. Het gezelschap bestond uit vier vrienden van de stadhouder, waaronder burge meester Van Sonsveld. De Staten- Generaal wezen het verzoek af. De Hoogmogende Heren - zo noem de men de leden van de Staten- Generaal - gaven daarbij als reden op dat Brabant zo weinig voor stelde en niets bijdroeg in de ge meenschappelijke oorlogskosten. 8. De terechtstelling van Anneke Utenhove, gravure door Jan Luyken. Priesters proberen vergeefs om Anneke alsnog van mening te doen veranderen (Overgenomen uit: Eddy Put en Craig Harline: Verloren schapen, schurftige herders. De helse dagen van bisschop Mathias Hovius. Nijmegen 2001). 'Zonder contributie geen in spraak', verklaarden de afgevaar digden van Amsterdam. Hun me ning was heel belangrijk, want Holland betaalde meer dan 60 procent van de oorlogskosten en het grootste deel daarvan kwam uit Amsterdam. In 1588 verliet Leicester zwaar te leurgesteld de Nederlanden. De Staten-Generaal besloten toen om niet langer te leuren met hun soe vereiniteit, maar zonder vorst op eigen kracht het land te besturen. Men koos dus voor een republiek, een zeldzaam verschijnsel in die tijd. Dat vroeg wel om een reorga nisatie van het landsbestuur. Mau rits vond dat een mooie gelegen heid voor een tweede poging om Bergen op Zoom in de Staten-Ge neraal te krijgen. De Bergse magis traat werkte mee en diende een nieuw verzoek in. Het stadsbestuur begreep nu dat een erkenning van Staats-Brabant als volwaardig lid van de Unie van Utrecht de status van de eigen stad ten goede zou komen. Zelfs zagen de heren op het stadhuis hun Bergen op Zoom al als hoofdstad van Staats-Brabant. In het nieuwe verzoek vroeg het stadsbestuur niet alleen om een zetel in de Staten-Generaal, maar ook om toelating tot de Raad van State. Laatstgenoemd college be heerde als dagelijks bestuur de fi nanciën in Staats-Brabant en Ber gen op Zoom wilde daar graag over meepraten en meebeslissen. De Staten-Generaal stuurden het verzoek naar Maurits om advies. Bergen had zich geen betere raad gever kunnen wensen. De stad houder, tevens heer van Bergen op Zoom, drong natuurlijk aan op in williging van de wens. Zijn opzet werd evenwel doorzien en ook dat droeg ertoe bij, dat de markiezen- stad na een lange omweg van overleg uiteindelijk genoegen moest nemen met enkele vage be loften voor later. Voorlopig be stuurden de Staten-Generaal van uit Den Haag Staats-Brabant als generaliteitsland. Het deelde dat lot met Staats-Vlaanderen Zeeuws-Vlaanderen). Staats-Op- pergelder (Venlo en omgeving) en Westerwolde in Zuidoost-Gronin- gen. Dat zou zo blijven tot 1 maart 1796, alle pogingen om die situ atie eerder te doorbreken ten spijt. 4. Einde van de economische crisis? De verovering van Antwerpen door Panna in 1585 bleek al gauw van 1 1 9 [AG,.

Periodieken

De Waterschans | 2002 | | pagina 7