BERGS DIEP
De Waterschans nr. 4 2002
het nietszeggende plaatjes die
soms onderling weinig verschillen
vertonen. De geschiedenis zal leren
hoe ook hierbij het kaf van het ko
ren zal worden gescheiden en al
leen duidelijke en verantwoorde
grafische symbolen gaan overblij
ven. Laten we hopen dat zij het
kenmerk zullen zijn van een welbe
wuste overheid in een democrati
sche samenleving.
Noten
1 5 8
De Waterschans nr. 4 2002
Het stadhuis van Bergen op Zoom
Even een rectificatie, want er is iets
recht te zetten. In het vorige num
mer van De Waterschans (nummer
3 van 2002, 32ste jaargang) staat
een afbeelding van het stadhuis
van Bergen op Zoom,. Het is een
foto van rond 1950, overgenomen
uit een geschrift van Komeel
Slootmans: Bergen op Zoom en z'n
problemen, verschenen als nummer
8 (april 1951) van de 9de jaargang
van BRABANTIA NOSTRA. In het
onderschrift vermeld ik (drs. G.
Huijbregts) dat het bordes van
1612 dateert en dat is niet het ge
val. In de loop der jaren is er aan
de voorgevel heel wat gerestau
reerd en veranderd. Ook het bor
des is meerdere keren vernieuwd
en gewijzigd. Onze oud-archivaris
dr. W.A. van Ham was zo vriende
lijk mij daarop attent te maken,
waarvoor dank. Meer bijzonderhe
den hierover vindt men in een arti
kel van C.J.E Slootmans; De gevel
van het Stadhuis te Bergen op
Zoom, verschenen in Sinte Geer
truydtsbronne nr. 9 (1932) p. 93 en
103; en J.L.C. Weyts: Het stadhuis in
Bergen op Zoom gebouwd en be
schouwd, Bergen op Zoom 1987, p.
119-133, met talrijke afbeeldingen.
Rectificatie
In het artikel van Agnes van Loon:
Van Bergen op Zoom naar Kaap de
Goede Hoop. Maurice Pasques de
Chavonnes, gouverneur van de
Kaapkolonie 1714 - 1725 in het vo
rige nummer van De Waterschans
(nr. 3 van 2002, p. 130 - 135) is
door een misverstand een gedeelte
weggelaten. Het betreft de mening
van Dominique Marius Pasques
de Chavonnes, broer van de gou
verneur, over de vraag, wat voor de
VOC 't voordeligst zou zijn: het
houden van slaven of het werven
van kolonisten voor de Kaapkolo
nie. Juist omdat de visie van deze
ambtenaar uniek is, lijkt ons de
weergave daarvan gewenst.
De gegevens zijn ontleend aan The
Imhoff Reports. Gustaaf Willem,
baron Van Imhoff was gouverneur-
generaal van de VOC-gebieden van
1743 tot 1750.
De mening van Dominique Marius
Pasques de Chavonnes
In grote lijnen komen de rapporten
van de overige ambtenaren over
een met dat van de gouverneur.
Een uitzondering die direct opvalt,
vormt het oordeel van Dominique
Marius Pasques de Chavonnes, de
broer van Maurice, met name over
de kwestie van de slavernij. Als
enige respondent kiest hij voor
meer Europeanen. Hij vindt die
oplossing voordelig voor de VOC,
want er komt dan - zo schrijft hij -
meer variatie in de middelen van
bestaan, de handel groeit daardoor
en daarmee ook de winst van de
VOC. Kaapland kan zijns inziens
veel mensen voeden. Voor 100 tot
150 landarbeiders is er direct vol
doende grond om een bestaan op
te bouwen. Zijn keuze voor meer
kolonisten motiveert hij voorts als
volgt: meer immigratie van Euro
peanen komt de algemene ontwik
keling ten goede, bevordert de han
del en het bedrijfsleven en versterkt
de defensie. Slaven zijn duur. De
overtochten uit Indië, Madagascar,
Mauritius en andere eilanden kos
ten geld. Veel slaven komen onder
weg om en de overlevenden moe
ten hier eerst aansterken. Ze heb
ben nooit geleerd om regelmatig
uren achtereen te werken. Ze vech
ten tegen het systeem en voelen
zich niet thuis. Anderzijds moet hij
toegeven, dat ze in hun eigen land
weinig uitzicht hadden op een ge
lukkig leven. Hun eigen stamhoof
den hebben hen als slaaf verkocht.
Dominique wil het invoeren van
slaven verbieden. De boeren zullen
best wennen aan het in dienst ne
men van vrijburgers, al of niet in
Zuid-Afrika geboren. Ook de VOC
vaart er wel bij, meent hij. Aan de
hand van berekeningen toont hij
aan dat slaven uiteindelijk duurder
zijn dan kolonisten. Als ervoor een
slaaf geen werk is, gaan de kosten
voor zijn onderhoud, eten, kleding,
onderdak en tabak gewoon door;
dat zijn vaste posten. Denk ook aan
de telkens terugkerende ziekten,
epidemieën, ongelukken en sterfge
vallen. Dat alles kost geld. Dan is er
de zorg voor vrouwen en kinderen.
Die zorg alleen al kost de VOC
jaarlijks 27.000 gulden. Eigen men
sen bevorderen de veiligheid en
versterken de economie. De bewo
ners op veraf gelegen posten heb
ben veel problemen met de slaven.
Die spannen gemakkelijk samen,
gaan er in groepen vandoor, bij
voorkeur juist gedurende de oogst.
Ze nemen bij hun vlucht de nodige
koeien, schapen en kippen mee.
Eén kolonist presteert evenveel als
twee slaven. Het geld voor de aan
koop van slaven gaat bovendien het
land uit. Kolonisten zullen zich
meer inspannen en dat komt het
land ten goede. Ook dragen ze bij
in de belastingen.
159
Afb. 11. Een wildeman en
een wildevrouw als
schildhouders van het
stadswapen van Antwerpen.
Naar een vermoedelijk 19e
eeuwse ajbeeling op de
afleveringen van het
Antwerpsch Archievenblad
(Regionaal Historisch
Centrum Bergen op Zoom).
1. H. van de Waal, Drie eeuwen vaderlandsche
geschied-uitbeelding 1500-1800. Een iconolo
gische studie (2 dln., 's-Gravenhage 1952) 93,
afb. 34.
2. W.E.M. Beijk e.a„ Woordenboek der Neder-
landsche Taal. dl. 26 ('s-Gravenhage 1993)
kol. 661-664, vergelijk kol. 661-613.
3. J. Schewe, 'Wilde Leute', in: E. Kirsch-
baum e.a., Lexikon der Christlichen Ikono-
graphie, dl. 4 (Freiburg i.B., kol. 531.
4. Van de Waal, Drie eeuwen. 84-85 en afb.
32.
5. Van de Waal, Drie eeuwen, 80-94; vergelijk
A. van der Woud, De Bataafse hut. Denken
over het oudste Nederland (1750-1850) pas
sim, vooral 10-20.
6. Van de Waal, Drie eeuwen. 86-87.
7. H. Pleij, 'De late triomf van de regionale
stadscultuur', in; Cultuur in het laatmiddel
eeuwse Noord-Brabant ('s-Hertogenbosch
1998) 21.
8. CJAC. Peeters, 'Wildemannen in den
Bosch'. Bulletin K.N.O.B. 15 (1962) kol 43-72.
9. GA Seyler, Geschichte der Heraldik (Neu
renberg 1885-1889, herdruk Neustadt an der
Asch 1970) 456 afb. 487.
10. WA van Ham, 'De symbolen van Bergen
op Zoom', De Brabantse Leeuw (1987), ook
afzonderlijk herdrukt, afb. 8, 9a en 9b.
11. G.CA. Juten, 'Oud Bergen', Bulletin van
den Oudheidkundigen Bond (Oudheidkundig
jaarboek) (1924) afb. 8.
12. J.P.WA Smit, De Brabantsche beelden en
teekens van recht ('s-Gravenhage 1957) 103
(afb. 66 en 68), 119-122 (afb. 159), 192 en
196; R. Dennys, The heraldic imagination
(Londen 1975) 186-192.
13. M. Vermunt, 'Stad van bergen en zomen
in: J. Jacobs (ed), Besturen en Bouwen met
Booij dl.l (Bergen op Zoom 1999) 166-169.
14. Beijk e.a., Woordenboek, kol. 151, met ver
wijzing naar oudere literatuur.
15. Van de Waal, Drie eeuwen. 161-162.
16. C. Pama, Rietstaps handboek der Heral
diek (Leiden 1987) 131-132 en 189.
17. Het betreft de gemeenten Anloo, Beilen,
Havelte, Odoorn, Oosterhesselen, Sleen,
Vries en Zuidwolde.
18. KI. Sierksma, De gemeentewapens van Ne
derland (Utrecht 1960) 230.
19. M.W. Snoek, 'Penningen en munten van
de stad en markiezen van Bergen op Zoom.
Taxandria 31 (1924) 116-120, nrs. 26-28. Een
exemplaar van deze penning is onlangs
aangekocht door de Stichting Vrienden van
het Markiezenhorf. Een bespreking hiervan
zal binnenkort in dit tijdschrift verschijnen.
20. J.L.C. Weyts, 'Wederwaardigheden van
kleine en middelgrote monumenten, in het
bijzonder van het stadhuis ur.Bergen op
Zoom gebouwd en beschouwd (Alphen aan
den Rijn 1987) 105-133.
21. WA van Ham, 'De wedergeboorte van
Bataafs Brabant in zinnebeelden herdacht',
Varia Historica Brabantica 5 (1976) 121-182,
afb. 6.
22. De wapensteen verving een eerder, ver
moedelijk in 1833, aangebracht exemplaar
C. Slootnrans, 'De gevel van het stadhuis te
Bergen op Zoom, Sinte Geertruydtsbronne 9,
(1932) 102.
23.0. Neubeckern e.a.. Heraldiek. Bronnen,
symbolen en betekenis (Amsterdam/Brussel
1977) 196-198; D.L. Gabreath en L. Jéquier,
Lehrbuch der Heraldik (München 1978) 197-
198.
24. M. Servais, Armorial des Pronvices et des
Communes de Belgique (zpl. Zj. - Brussel
1955) 236-238, en 377-378; P. Baudouin en
L. Duerloo, Van evers en heiligen. Wapens en
vlaggen van de gemeenten in de provincie Ant
werpen (Artwerpen 1998)40-41 (Antwerpen)
en 158-159 (Vorselaar).
25.J.P. Brooke-Little, BouteU's Heraldry
(Londen 1978) 61; AC. Fox-Davies, A com
plete Guide tot Heraldry, herzien door J.P.
Brooke-Littele (Londen 1985) 328-329).
26. G. Oswald, Lexikon der Heraldik (Man
nheim 1984) 445-446.
27. J.P.WA Smit, 'Het wapen der stad 's- Her
togenbosch', De Brabantse Leeuw 15 (1966)
85; Peeters, 'Wildemannen', kol. 43-72.
28. M. Servais, Armoril, 236-238.
29. Fl. Prims, 'De handen in Antwerpen's ze
gel en wapen', Antwerpiensia 1948 (Antwer
pen 1949) 14-28, vooral 25-26.
30. Vertoog van het college van burgemees
ter en schepenen aan de gemeenteraad van
Antwerpen, 31 oktober 1984, behandeld in
de raadszitting van 13 november daarop vol
gende.
31. Bouwen door de eeuwen heen, inventaris
van het cultuurbezit in België. Architectuur, dl.
3na (Stad Antwerpen, 1976) 84.
32.Bouwen, 54-58.
33.Bouwen 354. Een afbeelding bij G. van
Cauwenbergh, Gids voor Oud Antwerpen
(Artwerpen 1973 39.
34.Bouwen, 51. Q