BERGS DIEP De Waterschans nr. 4 2002 het nietszeggende plaatjes die soms onderling weinig verschillen vertonen. De geschiedenis zal leren hoe ook hierbij het kaf van het ko ren zal worden gescheiden en al leen duidelijke en verantwoorde grafische symbolen gaan overblij ven. Laten we hopen dat zij het kenmerk zullen zijn van een welbe wuste overheid in een democrati sche samenleving. Noten 1 5 8 De Waterschans nr. 4 2002 Het stadhuis van Bergen op Zoom Even een rectificatie, want er is iets recht te zetten. In het vorige num mer van De Waterschans (nummer 3 van 2002, 32ste jaargang) staat een afbeelding van het stadhuis van Bergen op Zoom,. Het is een foto van rond 1950, overgenomen uit een geschrift van Komeel Slootmans: Bergen op Zoom en z'n problemen, verschenen als nummer 8 (april 1951) van de 9de jaargang van BRABANTIA NOSTRA. In het onderschrift vermeld ik (drs. G. Huijbregts) dat het bordes van 1612 dateert en dat is niet het ge val. In de loop der jaren is er aan de voorgevel heel wat gerestau reerd en veranderd. Ook het bor des is meerdere keren vernieuwd en gewijzigd. Onze oud-archivaris dr. W.A. van Ham was zo vriende lijk mij daarop attent te maken, waarvoor dank. Meer bijzonderhe den hierover vindt men in een arti kel van C.J.E Slootmans; De gevel van het Stadhuis te Bergen op Zoom, verschenen in Sinte Geer truydtsbronne nr. 9 (1932) p. 93 en 103; en J.L.C. Weyts: Het stadhuis in Bergen op Zoom gebouwd en be schouwd, Bergen op Zoom 1987, p. 119-133, met talrijke afbeeldingen. Rectificatie In het artikel van Agnes van Loon: Van Bergen op Zoom naar Kaap de Goede Hoop. Maurice Pasques de Chavonnes, gouverneur van de Kaapkolonie 1714 - 1725 in het vo rige nummer van De Waterschans (nr. 3 van 2002, p. 130 - 135) is door een misverstand een gedeelte weggelaten. Het betreft de mening van Dominique Marius Pasques de Chavonnes, broer van de gou verneur, over de vraag, wat voor de VOC 't voordeligst zou zijn: het houden van slaven of het werven van kolonisten voor de Kaapkolo nie. Juist omdat de visie van deze ambtenaar uniek is, lijkt ons de weergave daarvan gewenst. De gegevens zijn ontleend aan The Imhoff Reports. Gustaaf Willem, baron Van Imhoff was gouverneur- generaal van de VOC-gebieden van 1743 tot 1750. De mening van Dominique Marius Pasques de Chavonnes In grote lijnen komen de rapporten van de overige ambtenaren over een met dat van de gouverneur. Een uitzondering die direct opvalt, vormt het oordeel van Dominique Marius Pasques de Chavonnes, de broer van Maurice, met name over de kwestie van de slavernij. Als enige respondent kiest hij voor meer Europeanen. Hij vindt die oplossing voordelig voor de VOC, want er komt dan - zo schrijft hij - meer variatie in de middelen van bestaan, de handel groeit daardoor en daarmee ook de winst van de VOC. Kaapland kan zijns inziens veel mensen voeden. Voor 100 tot 150 landarbeiders is er direct vol doende grond om een bestaan op te bouwen. Zijn keuze voor meer kolonisten motiveert hij voorts als volgt: meer immigratie van Euro peanen komt de algemene ontwik keling ten goede, bevordert de han del en het bedrijfsleven en versterkt de defensie. Slaven zijn duur. De overtochten uit Indië, Madagascar, Mauritius en andere eilanden kos ten geld. Veel slaven komen onder weg om en de overlevenden moe ten hier eerst aansterken. Ze heb ben nooit geleerd om regelmatig uren achtereen te werken. Ze vech ten tegen het systeem en voelen zich niet thuis. Anderzijds moet hij toegeven, dat ze in hun eigen land weinig uitzicht hadden op een ge lukkig leven. Hun eigen stamhoof den hebben hen als slaaf verkocht. Dominique wil het invoeren van slaven verbieden. De boeren zullen best wennen aan het in dienst ne men van vrijburgers, al of niet in Zuid-Afrika geboren. Ook de VOC vaart er wel bij, meent hij. Aan de hand van berekeningen toont hij aan dat slaven uiteindelijk duurder zijn dan kolonisten. Als ervoor een slaaf geen werk is, gaan de kosten voor zijn onderhoud, eten, kleding, onderdak en tabak gewoon door; dat zijn vaste posten. Denk ook aan de telkens terugkerende ziekten, epidemieën, ongelukken en sterfge vallen. Dat alles kost geld. Dan is er de zorg voor vrouwen en kinderen. Die zorg alleen al kost de VOC jaarlijks 27.000 gulden. Eigen men sen bevorderen de veiligheid en versterken de economie. De bewo ners op veraf gelegen posten heb ben veel problemen met de slaven. Die spannen gemakkelijk samen, gaan er in groepen vandoor, bij voorkeur juist gedurende de oogst. Ze nemen bij hun vlucht de nodige koeien, schapen en kippen mee. Eén kolonist presteert evenveel als twee slaven. Het geld voor de aan koop van slaven gaat bovendien het land uit. Kolonisten zullen zich meer inspannen en dat komt het land ten goede. Ook dragen ze bij in de belastingen. 159 Afb. 11. Een wildeman en een wildevrouw als schildhouders van het stadswapen van Antwerpen. Naar een vermoedelijk 19e eeuwse ajbeeling op de afleveringen van het Antwerpsch Archievenblad (Regionaal Historisch Centrum Bergen op Zoom). 1. H. van de Waal, Drie eeuwen vaderlandsche geschied-uitbeelding 1500-1800. Een iconolo gische studie (2 dln., 's-Gravenhage 1952) 93, afb. 34. 2. W.E.M. Beijk e.a„ Woordenboek der Neder- landsche Taal. dl. 26 ('s-Gravenhage 1993) kol. 661-664, vergelijk kol. 661-613. 3. J. Schewe, 'Wilde Leute', in: E. Kirsch- baum e.a., Lexikon der Christlichen Ikono- graphie, dl. 4 (Freiburg i.B., kol. 531. 4. Van de Waal, Drie eeuwen. 84-85 en afb. 32. 5. Van de Waal, Drie eeuwen, 80-94; vergelijk A. van der Woud, De Bataafse hut. Denken over het oudste Nederland (1750-1850) pas sim, vooral 10-20. 6. Van de Waal, Drie eeuwen. 86-87. 7. H. Pleij, 'De late triomf van de regionale stadscultuur', in; Cultuur in het laatmiddel eeuwse Noord-Brabant ('s-Hertogenbosch 1998) 21. 8. CJAC. Peeters, 'Wildemannen in den Bosch'. Bulletin K.N.O.B. 15 (1962) kol 43-72. 9. GA Seyler, Geschichte der Heraldik (Neu renberg 1885-1889, herdruk Neustadt an der Asch 1970) 456 afb. 487. 10. WA van Ham, 'De symbolen van Bergen op Zoom', De Brabantse Leeuw (1987), ook afzonderlijk herdrukt, afb. 8, 9a en 9b. 11. G.CA. Juten, 'Oud Bergen', Bulletin van den Oudheidkundigen Bond (Oudheidkundig jaarboek) (1924) afb. 8. 12. J.P.WA Smit, De Brabantsche beelden en teekens van recht ('s-Gravenhage 1957) 103 (afb. 66 en 68), 119-122 (afb. 159), 192 en 196; R. Dennys, The heraldic imagination (Londen 1975) 186-192. 13. M. Vermunt, 'Stad van bergen en zomen in: J. Jacobs (ed), Besturen en Bouwen met Booij dl.l (Bergen op Zoom 1999) 166-169. 14. Beijk e.a., Woordenboek, kol. 151, met ver wijzing naar oudere literatuur. 15. Van de Waal, Drie eeuwen. 161-162. 16. C. Pama, Rietstaps handboek der Heral diek (Leiden 1987) 131-132 en 189. 17. Het betreft de gemeenten Anloo, Beilen, Havelte, Odoorn, Oosterhesselen, Sleen, Vries en Zuidwolde. 18. KI. Sierksma, De gemeentewapens van Ne derland (Utrecht 1960) 230. 19. M.W. Snoek, 'Penningen en munten van de stad en markiezen van Bergen op Zoom. Taxandria 31 (1924) 116-120, nrs. 26-28. Een exemplaar van deze penning is onlangs aangekocht door de Stichting Vrienden van het Markiezenhorf. Een bespreking hiervan zal binnenkort in dit tijdschrift verschijnen. 20. J.L.C. Weyts, 'Wederwaardigheden van kleine en middelgrote monumenten, in het bijzonder van het stadhuis ur.Bergen op Zoom gebouwd en beschouwd (Alphen aan den Rijn 1987) 105-133. 21. WA van Ham, 'De wedergeboorte van Bataafs Brabant in zinnebeelden herdacht', Varia Historica Brabantica 5 (1976) 121-182, afb. 6. 22. De wapensteen verving een eerder, ver moedelijk in 1833, aangebracht exemplaar C. Slootnrans, 'De gevel van het stadhuis te Bergen op Zoom, Sinte Geertruydtsbronne 9, (1932) 102. 23.0. Neubeckern e.a.. Heraldiek. Bronnen, symbolen en betekenis (Amsterdam/Brussel 1977) 196-198; D.L. Gabreath en L. Jéquier, Lehrbuch der Heraldik (München 1978) 197- 198. 24. M. Servais, Armorial des Pronvices et des Communes de Belgique (zpl. Zj. - Brussel 1955) 236-238, en 377-378; P. Baudouin en L. Duerloo, Van evers en heiligen. Wapens en vlaggen van de gemeenten in de provincie Ant werpen (Artwerpen 1998)40-41 (Antwerpen) en 158-159 (Vorselaar). 25.J.P. Brooke-Little, BouteU's Heraldry (Londen 1978) 61; AC. Fox-Davies, A com plete Guide tot Heraldry, herzien door J.P. Brooke-Littele (Londen 1985) 328-329). 26. G. Oswald, Lexikon der Heraldik (Man nheim 1984) 445-446. 27. J.P.WA Smit, 'Het wapen der stad 's- Her togenbosch', De Brabantse Leeuw 15 (1966) 85; Peeters, 'Wildemannen', kol. 43-72. 28. M. Servais, Armoril, 236-238. 29. Fl. Prims, 'De handen in Antwerpen's ze gel en wapen', Antwerpiensia 1948 (Antwer pen 1949) 14-28, vooral 25-26. 30. Vertoog van het college van burgemees ter en schepenen aan de gemeenteraad van Antwerpen, 31 oktober 1984, behandeld in de raadszitting van 13 november daarop vol gende. 31. Bouwen door de eeuwen heen, inventaris van het cultuurbezit in België. Architectuur, dl. 3na (Stad Antwerpen, 1976) 84. 32.Bouwen, 54-58. 33.Bouwen 354. Een afbeelding bij G. van Cauwenbergh, Gids voor Oud Antwerpen (Artwerpen 1973 39. 34.Bouwen, 51. Q

Periodieken

De Waterschans | 2002 | | pagina 10