Deze Waterschans:
Kroonleden
De Waterschans nr. 4 2 OO 2
De Waterschans
De dubbelster Anton van
Duinkerken en Antoon Coolen
Het Anton van Duinkerkenjaar
staat voor de deur. In iedere afle
vering van De Waterschans in
2003 zal er aandacht aan deze
schrijver besteed worden. We ope
nen het jaar met een waardevolle
bijdrage van dr. Cees Siegers
waarin de relatie belicht wordt tus
sen Van Duinkerken met Antoon
Coolen. Aan de orde komen vra
gen als waarom ze zich zo tot el
kaar aangetrokken voelden. Wat
was de waarde van hun vriend
schap? Zat daar ook niet iets van
wederkerig dienstbetoon in? Was
de relatie van beide zijden gelijk
waardig?
De wildemannen van
Bergen op Zoom
De wildeman was onlangs in het
nieuws. Het gemeentebestuur
meende dat de tijd was gekomen
om de zogenaamde 'huisstijl' te
vernieuwen. In plaats van het
aloude stadswapen als blikvanger
moest een zogenaamd 'logo' ko
men. Dit plaatje stelt een eenzame
wildeman voor, die wat verloren
naar rechts staart, met een halfaf-
geknotte linkerarm en in de rech
ter nog steeds een knots. De ber
gen uit het verdwenen wapen
schild zij schematisch aangegeven.
Al snel ging het lezend publiek
over het nieuwe logo vragen stel
len, vooral over de betekenis van
de wildeman. Een goede aanlei
ding om hem onderwerp te laten
zijn van een korte, maar zeer des
kundige beschouwing door dr.
W.A. van Ham.
Dopen, duivels en kosters
in Halsteren
Adriaan G. van Roode kwam op
het spoor van diverse duivelbe
zweringen in Halsteren. Dit leidde
er toe dat hij een diepgaande stu
die van dit fenomeen in het alge
meen verrichtte. Op een deskun
dige wijze besluit de schrijver met
talrijke interessante voorbeelden
van exorcisnten die hij in het
doopboek van Halsteren aange-
trof.
Het Latijnse onderschrift
bij het portret van
Jan Metten Lippen (Jan ID
Drs. J. Dekker biedt ons een voor
treffelijk artikel over het Latijnse
onderschrift en de Nederlandse
bewerking daarvan, bij het schilde
rijtje van Jan Metten Lippen dat in
de Blauwe zaal van het Markie
zenhof hangt. Had deze Jan nu
wel of geen 50 kinderen? Op des-
vviro? VAT /y/
De uitgaven van de Geschiedkundige Kring kunnen mede tot stand
komen dankzij het speciale lidmaatschap van de volgende bedrijven:
V yGh
ABN-AMKO
DA RVI BV
GOLDEN TULIP Bergen op Zoom
HDW Kantoormachines
P. JANSEN Installatie Techniek BV
Taxi- en toeringcarbedrijf DE KOCK
Natuursteenbedrijf DE KORT
Boekhandel VAN DER KREEK BV
Tapperij DE KROON
VAN LOON SMITS Installatiebedrijf BV
Hotel MERCURE DE DRAAK
RABO BANK Bergen op Zoom
GEBR VOETS Weg - en Waterbouw BV, Rosmalen
Woningstichting SOOMLAND
Woningstichting SPECTRUM
De Waterschans nr. 4 2002
kundige wijze geeft de auteur
hierop een antwoord.
Het laat gelezen voorwoord
Over het verslag van het beleg van
Bergen op Zoom in 1747, geschre
ven door Eggers, heeft de heer J.
Sinke al meerdere malen bericht.
Het verschijnen ervan in 1750
moest de wereld 'verbazen'. Tot nu
toe is het effect ervan nogal be
perkt gebleven en dat is jammer,
want het is uiterst waardevol ge
bleken voor de West-Brabantse
Waterlinie. Het heeft de forten
Pinssen en De Roovere immers
bewaard voor ernstige beschadi
gingen. Er blijken in Nederland
een klein aantal van deze 'Jour-
naux' te bestaan in verschillende
bibliotheken en verzamelingen.
Die zullen ongetwijfeld gelezen
zijn. Buiten een enkele blijk van
waardering voor de kwaliteit van de
studie valt nergens te constateren
dat men zich ook echt in de be
doelingen van de schrijver heeft ver
diept. Die zijn in het 'Avant-Propos'
of voorwoord terug te vinden. In
deze bijdrage geeft de heer Sinke
een zo goed mogelijke vertaling er
van, gevolgd door een poging van
zijn kant om Eggers visie op de ge
beurtenissen te verwoorden. Wie
zou dat beter kunnen dan deze op
dit gebied zo deskundige auteur.
Bergen op Zoom, een stad
als een h(sl)uis
Dr. E Wierckx heeft in dit interes
sante artikel gepoogd aan de hand
van een aantal voorbeelden en ge
baseerd op genealogisch onder
zoek, te laten zien welke verschil
len er bestaan in het migratie
patroon tussen groepen binnen de
stad Bergen op Zoom. Het is dui
delijk dat voor een eindconclusie
nader en uitgebreider bronnenon
derzoek noodzakelijk is, maar toch
tekenen zich enige contouren af
die hij hier in enige stellingen kort
kon samenvatten. De handels- en
nijverheidsfamilies onderhielden
vooral verbindingen met de steden
in Brabant, Holland en Zeeland
en emigreerden derhalve over rela
tief grote afstanden. De families
van landbouwers migreerden voor
al over korte afstanden en onder
hielden hoofdzakelijk contacten
met de omliggende dorpen in het
Markiezaat en de Noorderkem
pen. De geleidelijke verschuiving
in de verdeling katholiek/protes
tant in Bergen op Zoom was het
gevolg van een sluipend proces,
waarbij protestanten vooral emi
greerden en de vrijkomende ruimte
vooral door katholieken werd op
gevuld.
Bergen op Zoom en Guicciardini's
Beschrijvinghe van alle de Neder
landen
Guicciardini's Beschrijving is een
van de succesvolste beschrijvingen
van de Nederlanden. In de pe
riode tussen 1567-1662 versche
nen er diverse geïllustreerde edi
ties in verschillende formaten in
het Italiaans, Latijn, Frans, Duits
en Nederlands bij de verschil
lende grote Zuid- en Noord-Ne
derlandse uitgevers. De populari
teit van dit werk is voornamelijk te
danken aan de schitterende hout
sneden en kopergravures van kaar
ten, stadsplattegronden en stads
gezichten. Aan de auteur en de
tekst van de Beschrijving wordt
doorgaans minder aandacht be
steed dan aan de illustraties. Hier
door wordt de auteur en zijn werk
onrecht aangedaan. Alle reden dus
voor C. hiks om in het eerste deel
van dit artikel op een deskundige
en boeiende wijze aandacht te be
steden aan de auteur en zijn Be
schrijving in het algemeen en die
van Bergen op Zoom in het bijzon
der.
In het tweede deel van dit artikel,
dat in de volgende uitgave van De
Waterschans zal worden gepubli
ceerd, zullen met name de prenten
van Bergen op Zoom en de edities
van de Beschrijving waarin zij voor
komen, aan de orde komen.
Geschiedenis van
Bergen op Zoom XV
Alweer de 15de aflevering van drs.
G. Huijbregts over de chronologi
sche geschiedenis van Bergen op
Zoom. In deze Waterschans wordt
op de bekende deskundige wijze
over een bepaalde periode weer
heel veel naar voren gebracht. In
teressant is met name de kwestie
van de fortenlinie Bergen op
Zooni-Steenbergen van 1628. Ook
Bergen op Zoom ging door met
het verbeteren van de verdedi
gingswerken. Toen Isabella forten
liet bouwen bij Zandvliet, stelde
Frederik Hendrik aan de Staten-
Generaal voor om de markiezen-
stad extra te beveiligen met een
waterlinie van Bergen tot Steen
bergen en zo de haventoegang -
en ook Zeeland - nog meer te be
schermen. Het was een vrij laag
gebied ('t Laag!) en men hoefde
maar de sluis bij Steenbergen
open te zetten om het onder water
te laten lopen. Op drie plaatsen
was de 'Zoom' Brabantse Wal)
echter een spelbreker, want daar
zou bij inundatie een droge door
gang blijven. Daarom lieten de
Staten-Generaal drie forten bou
wen: fort Moermont, fort Pinssen
en fort De Roovere. Eerstgenoemd
fort lag dicht bij de stad en ver
dween bij een latere stadsuitbrei
ding. Zeeland had alle belang bij
de nieuwe fortenlinie, want het
bood een betere bescherming tegen
aanvallen vanuit Brabant. Dicht bij
het naar Pinssen genoemde fort
kwam een groot barakkenkamp
voor maar liefst 38 vendels, het
'Quartier van Pinssen'. Op volle
sterkte telde het kamp op papier
3400 manschappen, maar in werke
lijkheid kwam dat niet voor. Frede
rik Hendrik kwam nog in 1628 de
forten inspecteren. De stadhouder
bleef enkele dagen op Pinssen en
ontving daar de Bergse burgemees
ters Turcq en Bemaige en de sche
penen Willem Adams Bollaert en
Franchoys Vroetschap. Zij brach
ten onder meer de kwestie van de
accijns op het bier ter sprake en
vertelden dat de stad door dat
Zeeuwse privilege heel wat inkom
sten moest derven. Frederik Hen
drik beloofde het probleem voor te
leggen aan de Raad van State. De
Bergse magistraat mocht rekenen
op zijn medewerking. Of de stad
houder in deze kwestie nog wat
voor de stad heeft bereikt, vermel
den de bewaard gebleven stukken
niet.
En verder uw aandacht
voor:
Mededelingen
Bergs Diep
Boekbespreking
Leesportefeuille
Zo is dit een aflevering geworden
over diverse aspecten van de rijke
geschiedenis van onze stad. Wilde
mannen, dubelsterren, exorcismen,
wel of geen 50 kinderen, alles pas
seert de sluis, maar hoe ook be
schreven: Bergen bleef overeind als
een huis.
Drs. B. Daeter, hoofdredacteur.
FAUSTO NUMINE
BERG A VICTRIX
32ste jaargang nr. 4, december 2002
ISSN 0926-3918
Verschijnt viermaal per jaar
De Geschiedkundige Kring van Stad
en Land van Bergen op Zoom
www.geschiedkundigekringboz.nl
Postbus 280
4600 AG Bergen op Zoom
Erevoorzitter
Dr. E.G.H. Hartel
Ereleden
J.W.A. van Gastel
Dr. WA van Ham
Bestuur
Voorzitter:
Drs. Johanna Jacobs
Secretaris:
F. Wakkee
Halsterseweg 256
4613 BD Bergen op Zoom
Tel. 0164-237901
Penningmeester:
L.JA Vriends
Ariëlstraat 13
4624 VN Bergen op Zoom
Tel. 236663
Postrekening 24 05 922 en
Bankrekening 52 50 45 244
Ten name van:
Penningmeester Geschiedkundige Kring
Van Stad en Land van Bergen op Zoom
Contributie 22 euro (minimaal) per jaar.
Ledenadministratie
Mevrouw B. Mast
Tel. 0164-244291
e-mail BM.Mast@home.nl
Overige bestuursleden:
J. Backx
A Evers
B. Grosfeld-Asselbergs
B. Schot
Tijdschrift van de Kring
De Waterschans
Redactieleden:
drs. J. Backx
R. van den Bergh
drs. B. Daeter (hoofdredacteur)
drs. N. Grosfeld
drs. G. Huijbregts
Redactie-secretariaat:
drs. B. Daeter
Oudland 8
4617 ME Bergen op Zoom.
Tel. 0164-210209
Fax. 0164-210922
e-mail: bda@home.nl
Toezicht distributie:
drs. J. Backx Schiethoek 5
4614 CF Bergen op Zoom
Tel. 0164-240614
Vormgeving en druk
Drukkerij Vis Offset
Alphen aan den Rijn
Omslag: P. Versijp
