fBcfritnhnitgljc ban bet fHarclt
Bergen op Zoom en Guicciardini's
"Beschrijvinghe van alle de Neder-landen'
De Waterschans nr. 4 2002
De Waterschans nr. 4 2002
(deel 1
gjacffcïjap ban 2pcrgtjcti.
1 8 O
181
C.P. Xriks
Bergen is een oude Banerye
'Bergen is een oude Banerye, opge
recht tot een Marckgraefschap door
Kevser Karei den vijfsten in het jaer
1533, welcke plaetse is gheleghen op
een berghsken aen den kleynen wa-
tenloedt Zoom, waer af zij, om het
onderscheyt van ander steden des
landes oock Berghen gheheeten, in
Nederduytsch Berghen op Zoom
ghenoemt wort' 0).
Zo begint Guicciardini's beschrij
ving van het 'Marckgraefschap van
Berghen' in de in 1612 door Willem
Jansz., die zich vanaf 1621 Blaeu
zou gaan noemen, uitgegeven eer
ste Nederlandse editie van de voor
het eerst in 1567 verschenen Des-
crittione di tutti i Paesi Bassi, altri-
menti detti Germania inferiore.
Guicciardini's Beschrijving is een
van de succesvolste beschrijvingen
van de Nederlanden.
In de periode tussen 1567- 1662
verschenen er - nog afgezien van
uittreksels en uitgaven met een ver
korte of alwijkende inhoud - 26
geïllustreerde edities in verschil
lende formaten (van folio tot duo
decimo) in het Italiaans, Latijn,
Frans, Duits en Nederlands bij de
grote Zuid- en Noord-Nederlandse
uitgevers zoals Willem Silvius,
Christoffel Plantijn, Comelis Claesz.,
Willem Blaeu en Johannes Janss-
sonius (2).
De populariteit van dit werk is
voornamelijk te danken aan de
schitterende houtsneden en koper
gravures van kaarten, stadsplatte
gronden en stadsgezichten.
Aan de auteur en de tekst van de
Beschrijving wordt doorgaans min
der aandacht besteed dan aan de
illustraties. Hierdoor wordt aan de
auteur en zijn werk onrecht aange
daan. Alle reden dus om in het eer
ste deel van dit artikel aandacht te
besteden aan de auteur en zijn Be
schrijving in het algemeen en die
van Bergen op Zoom in het bijzon
der.
In het tweede deel van dit artikel,
Afb.l. Afdruk van pagina 110 van de in 1612 door Willem Blaeu uitgegeven
Nederlandse editie van de Beschriping. Hier begint de beschrijving van het
Marckgraefschap van Berghen. Let ook op het Byv. van Montanus (Lodovico
Guicciardini, a.w., facsimile Amsterdam 1968, pag. 110).
Ajb.2 Portret voorstel
lende Lodovico
Guicciardini getekend
naar een portret van
Lodovico's oom Luigi
door Guiseppe Zochhi
(H.H. Zwager, a.w.
pag 4).
'mdm
- O O O IC O
Ct JCC/ARDlN'l
POIVVAJSTORICO,
n.r/o 7wS A-fOXXHl.
D A C O P O
LET TB RATO.
C GO AM O C RATO.
dat in de volgende uitgave van De
Waterschans zal worden gepubli
ceerd, zullen met name de prenten
van Bergen op Zoom en de edities
van de Beschrijving waarin zij voor
komen, aan de orde komen.
Lodovico Guicciardini, Antwerpen
en de Opstand
Lodovico Guicciardini is geboren
te Florence op 19 augustus 1521
(3). Hij was de telg van een oud
adellijk geslacht van grootgrondbe
zitters, dat van de veertiende tot de
zestiende eeuw hoge ambten be
kleedde in de stadstaat Florence.
Lodovico was het tiende kind en
de zevende zoon van Jacopo Guic
ciardini. Over zijn jeugd zijn geen
gegevens bekend.
In het begin van de zestiende eeuw
begonnen de Guiciardini's zich toe
te leggen op de internationale han
del. In 1519 ging Girolamo, een
oom van Lodovico, naar Antwer
pen om daar een filiaal van het fa
miliebedrijf te stichten. De zaken
liepen goed en al spoedig verzocht
hij de zoons van zijn broer Jacopo
hem te komen assisteren. Vijf van
hen zijn zeker in Antwerpen ge
weest; van twee staat vast dat zij er
zich daadwerkelijk vestigden, Gio-
van Battista en Lodovico. Van 1538
tot 1541 werkte Lodovico in het fi
liaal van de Guicciardini's te Lyon,
in 1541 arriveerde hij in Antwerpen
waar hij tot zijn dood in 1589 zou
blijven wonen. In de zestiende
eeuw beleefde Antwerpen zijn
Gouden Eeuw. De Scheldestad
had zich van jaarmarkt-stad, met
zijn aan vaste tijden gebonden han
del, ontwikkeld tot de belangrijkste
stapelmarkt van West-Europa. Het
was hét commerciële en financiële
centrum waar kooplieden 'van alle
natiën en talen', zoals het opschrift
luidde van de Nieuwe Beurs uit
1531, elkaar troffen en hun kanto
ren en vertegenwoordigers hadden
(4).
Welke positie Lodovico in het Ant
werpse filiaal (handel in graan, wij
nen en verfwaren) innam, is niet
duidelijk; evenmin is duidelijk of
hij na het faillissement van de han
delsfirma in 1543 nog lang in de
handel werkzaam was. Wel is uit
brieven aan zijn broers in Italië be
kend dat hij al in 1552 begon te
schrijven en dat hij verwachtte
meer geld te verdienen als schrijver
dan als koopman. Lodovico moet
in die tijd in Antwerpen zeer gezien
zijn geweest. Meer dan eens trad
hij op als consul van de daar ge
vestigde Florentijnen. Sinds 1576
en hoogstwaarschijnlijk al veel lan
ger genoot hij een jaarlijks salaris
van vijftig gulden uit de stadskas,
vermoedelijk als beloning voor po
litieke diensten. Hoewel Lodovico
in zijn Antwerpse tijd perioden van
betrekkelijke welstand gekend moet
hebben - in 1564 kocht hij twee
'hoven van plaisancie', in 1577 een
huis aan de Markgravenstraat - ein
digde Lodovico zijn leven in ar
moede. In 1584-1585 hoefde hij de
hem opgelegde Vijfde Penning van
twintig gulden niet te betalen om
dat hij geen middelen had. In 1586
moest hij zijn huis aan de Mark
gravenstraat verkopen. In elk geval
moet hem een tot driemaal her
haalde gift van tweehonderd gul
den in de jaren 1581 tot 1588 (de
eerste en de laatste maal bij een
aangeboden herdruk van de Be
schrijving) zeer welkom zijn ge
weest. Men moet wel bedenken dat
er in die jaren wel meer mensen,
op z'n zachtst gezegd, geldzorgen
hadden in Antwerpen.
De herovering van het Zuiden in
1579-1585 door Alexander Famese,
hertog van Parma en landvoogd
der Spaanse Nederlanden van 1578
tot 1592, leidde tot een massale
emigratie vanuit de Zuidelijke Ne
derlanden. De ene na de andere
grote stad viel in Spaanse handen:
Maastricht in 1579, Kortrijk in
1580, Doornik in 1581, Ouden
aarde in 1582 en Diksmuide in
1583. Mensen trokken naar nog
vrije steden, maar ook die werden
ingenomen: leper, Brugge, Diest,
Duinkerken en Gent in 1584. Me-
chelen en Antwerpen capituleer
den tenslotte in 1585. Tienduizen
den verlieten in deze periode om
religieuze en/of economische re
denen het land. Om de ontvolking
tegen te gaan gunde Parma aan de
protestante inwoners vaak een ter
mijn van 4 jaar, zoals te Antwerpen,
om te kiezen of te delen: teaigke-
ren naar het oude geloof of ver
trekken. Voor Antwerpen waren de
gevolgen desastreus. Het aantal in
woners daalde van circa 100.000
omstreeks 1560 naar 80.000 in
1585 tot 42.000 in 1589. Plantijn
meldde op 14 mei 1586, dat velen
van de honger stierven en dat
daarom velen de stad verlieten. Tus
sen 1578 en 1589 vertrokken er in
totaal zo'n 46.000 mensen (5). Ber
gen op Zoom was vanuit Antwer
pen, in gereformeerd opzicht wel te
verstaan, de dichtstbijzijnde vrije
stad. De Engelse diplomaat, Sir
Thomas Bodley, trof tot zijn verba
zing in 1589 in Bergen op Zoom
ongeveer 5.000 inwoners aan, waar
van een groot deel recente immi-
no
Brabandt,
Urn ©cnt/ftati StnlüKrpf met jtmcii Uatibtf;
«Mwtiingc Jjtccc/alfoo ilicc Dooi gljcfcgtft te3,n fultitcc
RVtram DoeghcnDatöefcilccrciiIjmc ffiafTaltncube
Sioramai mctm mogfjcu beftoarc» met
a' bcDcn fcljattuirjijfn oft aiibcrffino/ (jet en jji
fatrfsc Sat 5D't frlbc btrhiifligljm met beg
itomntlto oft lauDtfllccrcii toclatinge: baec-
om motten ;p met f;euc ttffclifcii cnDe gfjt;
Vuooiili)cti tnftonicn Deniocgtft cnOt te bie;
ben jijn.
T&ntmecr
Qöf njcit tot
reu fiwarr
gi.iefldi.ip
OpSQCRfl-r
moe bom
2ftcrgl)eii.
«Cfrgcn ioc-ti otibe 23a-
nerpe/opgettclittot ccn
fBotcltgtaef.cïjap Dooi
tecpfcc instel Den bgfs
ftcti in Ijet jacc i j j 5
tuelchc plaetft 10 glides
ghen op ceil bccgl)flicii/
aen Den hlcpncii uister;
bloest 1£oombiarraf
3p/ om f)ct onBerfcljept ban anscr ftescn Sctf
lanDt0 norit ©crgjcii gbeljcrten/til #ebcrs
Btinticf) ©etglitn op iootn gfictiocnit üioit:
Uitlt&e biatcrblorbr bp Se ftast 5pncn ooi;
fpiontlt netnense Ijcm bctmtngt ontcent een
«sitirgrni ïialbc nmlc be.11 saer met Bcgnljdse. iSefe
tirpw mn plaet'eio'gfjelcgeiiopljet nptnfle Dan 23;,i;
B,istiDtl©rf.Uincrt0/ (00 nact Be Zee bat 50
tuel met rtellte een 2'ttflost glpffeetcii marl)
hioiBcii en Ijeeft oocli een ijfaBtii. ©an 23crs
g[)cn tot aiithietpen 51111 fes nipfen te lanst/
cnsebaii fRibbclbojg 111 Zcelanbt ontrent
actft nwlcn te tuater. ©an ©ergfjeti hios ge
bojen 01. jan BatonuiS/ p'iotu ban J&mt
"Tron bp töiobbtiibonrft met berce ban I its
re/ccit biel gficlecrt ciisc ccrtucerBigli Ibjclact/
feer fraep poter feer InienStlioiiBt en beleeft.
t©e ftast 10 goet niact 1»' ecitpStS Deel bctec
gfjetureft/ Doen Be pipe inarebtcn Dte laligfie
ban ousts Bare 51111 gbchiceft mrrrgfjcfiaii;
teert cube berfoefft tucrBcn. jNt tec tift tuoit
Be boopmanfcljap fjiet luttel gesicbenhiaiit
Be gebuerfebap cube giootc tnarijt ban Ztnr.
hjecpen trerbt Sc omliggljcnBe lanbcn tot
finerfoo batter noch larrmarcbt noefi eenis
g()e aubcre titarebt btiptcn gcniepncn ganclt
111 Ijet lanbt foo gioot en 10 ap en tooibt ban
Be g[)eU)OOiili)clir Jfnttoerpfdjt marcht obers
hionneii/ tnbc te boben gljcgsm in alle bills
gfjenfoo bat bet boltli licbcr ter glictoooiis
liickcr martht t"2timuerpen bail eisers ter
ong(ich)Oonliitfitr bomt. Cube fjoe loei Sc
JBartftgiabc ban ©ergljeit gioote ncerftir
flepbt beeft gfjcbatii cube nocbSoet/cnbcBc
treffcliirbc «Piigfjelftfje jiancfjem giniftiel)
ensc behulpicb is en ran norbtnns sefc flabt
tot beuren boojleScn booifpoebt gbcenfflns
gbebiengben: foo tjiialiirft hnnmen bjeDers
om opnrljrcn Bat eens af glicb/oürn is. 3Dit
JTfarrfigiaefftfjap beeft bcel lansts met bcei
frboone smpeu /enbe een bnitfjtbaet «Epiaiu
Beften 111 De .ticljeioc Bacr bp.
Bw. 'Jn't jncr 1577 belepbe be ©cere ban aarsni
Cljampignp Serge» op Zoom altoacr f otlitr
m lacij met Bpe uaenbelen tjoogljbuptftljen.
©ettoelclt Ijem met appoiiitemcm oüergIjcgIje>
BeiiloeiDt. UiiDc m't jaec 1588 beeft Be Pimtt
ban panna Defe linbt beleghertmaerfienbeS?tKj||"J
battct Ijem een frnatc belcgijetmgljc toilbe Dab
len: Ijeeft Pttfodjt of bp Dool lt|t eetiige bail ijet
gaemtoeii met gljelt Itoiibt omltoopcn/en Ijeeft
fomimgbe gljebonScn; bic 111 jjjti becfoecli Der
ïoillitbbcii naemelpclt tlDccCngljclltije tnet
namen <öntie|Iion cube HcabljcaB /DieonBec
feftcte beloften aeniiamcn Ben Upnce bait pars
ma Se gioote ^nljaiple booi De pabt gljelegljen
ouec te Icueten enSe be|temScn ben tiibt Saer
toc/Bcti i+Citobp» 'fnaelJtB ettöc •©litiefkott
loas (elfs lepStfman enbe boetbe 'tbolth Ban
Uanna tonnbe stljaii||c.iiaacc tomciise Saer ïbj"»
binnen/luao op Ijaet bcrepbt mant Se lepbtp „("tftiSij,
man ueritaeli Ijem (eibm/ cube Sc bpanSé loer- gijnmft.
Ben alle gijé(lagljen ofte gljcbangljcn Die bur
iten obeiiomcii mnren: tDc auserc ontbliitljten
cnDe tnctScn Brrbolght/tiiBe berhonbirJjSen
Panna fjoe Ijet Saer gbcbarni mar/, ©e meltlie
ficnSebat5Piieiincn|lacIjnittBelutfteii tmlSe/
cube gbeenen moest bebbeube fooSanige|taSt
te oberroclbigben foo Ijeeft Ijp 3Ö11 Ucgber op--
gljebiolicn/ enbe jtfti bolelt ijicr enDe Saer 111 Se
SBInrerlagbe BttStclt. Llooi Bcrgljen fatlj se
giootc liommnnSciie Ijetbcrljco öan 31111 3tv>
niaDe/tegen Die ban Eeclanbt/ ala Ijp j®iSbel>
boigltnlse ontfetttn Sen 19 januari) 1774..
jJitt Serre ban ©crgljcn lept 111 een moernfefj
Ijctlterclt vTaftcci ban IBoume Saer Sc pecrcn
Ban ©crgljcn ccctijsw bacrttooimigljf plegen
te lioiiBeu/obciimSto De luihgljc plnetfe/gocbe
locljt/gbeticf ban Sc latljtenBc perthe gljelc-
gljtntljepbt. ©itltiecStSen i73annnrg 1787 Syjag
ban De f raiifopfcn Of ISinite ban lSarma ober- tm> tsmS
gljegljcben.J r/mi pnmit;
5De Zeereu ban t ï)tmö ban fflcrgflcit jijn SSff*11"
ban oustii (lamme enbe feer cbclcn blocbc
Uiaer npt bccl trcffrlifrlic mannen gfjefpiotcn ®e
31111/ gljclpcli 1111 tegenlbooibitljliitfi J®awfc?iï®Kjji
g.'acf Jail/ BicoUcitniBtO ipiiebtnclibciictrsim"1"»'
tijDto ban hepfer iiiarcl Bcii bijfflcn/ otitic nu
ban Stil Catliointlie Lioimitfi fblplips 10 fcre
bemint/ enSe 10 Kibbcr Ban b'oïsen Beo gul;
ben ffilieo- enbe «Soitbrriienr Beo lanBto ban
l^cnegoiitbc ©pprrpigfjcr ban ©jabanbt
feer rpfft ban inliomeiiBe goeben.
By v. ©cft iBactliginbc ban Bcrgljen tóert
gljefotiSen 111 SP>angicn met ben Jiccre ban
iüontignp aio ©IjetommirtccrBc bail Defies
genteom Sen Cloumrli ban Spangicn oen te
Dienen Se gbelcgljentbep&t Der factlirn ban De
jJeSerlanBen/eiiBe perbevioetb Stt<?Se(cn/op
Se 1110-
.v«7/>i WSSMM/JfAWX