fBcfritnhnitgljc ban bet fHarclt Bergen op Zoom en Guicciardini's "Beschrijvinghe van alle de Neder-landen' De Waterschans nr. 4 2002 De Waterschans nr. 4 2002 (deel 1 gjacffcïjap ban 2pcrgtjcti. 1 8 O 181 C.P. Xriks Bergen is een oude Banerye 'Bergen is een oude Banerye, opge recht tot een Marckgraefschap door Kevser Karei den vijfsten in het jaer 1533, welcke plaetse is gheleghen op een berghsken aen den kleynen wa- tenloedt Zoom, waer af zij, om het onderscheyt van ander steden des landes oock Berghen gheheeten, in Nederduytsch Berghen op Zoom ghenoemt wort' 0). Zo begint Guicciardini's beschrij ving van het 'Marckgraefschap van Berghen' in de in 1612 door Willem Jansz., die zich vanaf 1621 Blaeu zou gaan noemen, uitgegeven eer ste Nederlandse editie van de voor het eerst in 1567 verschenen Des- crittione di tutti i Paesi Bassi, altri- menti detti Germania inferiore. Guicciardini's Beschrijving is een van de succesvolste beschrijvingen van de Nederlanden. In de periode tussen 1567- 1662 verschenen er - nog afgezien van uittreksels en uitgaven met een ver korte of alwijkende inhoud - 26 geïllustreerde edities in verschil lende formaten (van folio tot duo decimo) in het Italiaans, Latijn, Frans, Duits en Nederlands bij de grote Zuid- en Noord-Nederlandse uitgevers zoals Willem Silvius, Christoffel Plantijn, Comelis Claesz., Willem Blaeu en Johannes Janss- sonius (2). De populariteit van dit werk is voornamelijk te danken aan de schitterende houtsneden en koper gravures van kaarten, stadsplatte gronden en stadsgezichten. Aan de auteur en de tekst van de Beschrijving wordt doorgaans min der aandacht besteed dan aan de illustraties. Hierdoor wordt aan de auteur en zijn werk onrecht aange daan. Alle reden dus om in het eer ste deel van dit artikel aandacht te besteden aan de auteur en zijn Be schrijving in het algemeen en die van Bergen op Zoom in het bijzon der. In het tweede deel van dit artikel, Afb.l. Afdruk van pagina 110 van de in 1612 door Willem Blaeu uitgegeven Nederlandse editie van de Beschriping. Hier begint de beschrijving van het Marckgraefschap van Berghen. Let ook op het Byv. van Montanus (Lodovico Guicciardini, a.w., facsimile Amsterdam 1968, pag. 110). Ajb.2 Portret voorstel lende Lodovico Guicciardini getekend naar een portret van Lodovico's oom Luigi door Guiseppe Zochhi (H.H. Zwager, a.w. pag 4). 'mdm - O O O IC O Ct JCC/ARDlN'l POIVVAJSTORICO, n.r/o 7wS A-fOXXHl. D A C O P O LET TB RATO. C GO AM O C RATO. dat in de volgende uitgave van De Waterschans zal worden gepubli ceerd, zullen met name de prenten van Bergen op Zoom en de edities van de Beschrijving waarin zij voor komen, aan de orde komen. Lodovico Guicciardini, Antwerpen en de Opstand Lodovico Guicciardini is geboren te Florence op 19 augustus 1521 (3). Hij was de telg van een oud adellijk geslacht van grootgrondbe zitters, dat van de veertiende tot de zestiende eeuw hoge ambten be kleedde in de stadstaat Florence. Lodovico was het tiende kind en de zevende zoon van Jacopo Guic ciardini. Over zijn jeugd zijn geen gegevens bekend. In het begin van de zestiende eeuw begonnen de Guiciardini's zich toe te leggen op de internationale han del. In 1519 ging Girolamo, een oom van Lodovico, naar Antwer pen om daar een filiaal van het fa miliebedrijf te stichten. De zaken liepen goed en al spoedig verzocht hij de zoons van zijn broer Jacopo hem te komen assisteren. Vijf van hen zijn zeker in Antwerpen ge weest; van twee staat vast dat zij er zich daadwerkelijk vestigden, Gio- van Battista en Lodovico. Van 1538 tot 1541 werkte Lodovico in het fi liaal van de Guicciardini's te Lyon, in 1541 arriveerde hij in Antwerpen waar hij tot zijn dood in 1589 zou blijven wonen. In de zestiende eeuw beleefde Antwerpen zijn Gouden Eeuw. De Scheldestad had zich van jaarmarkt-stad, met zijn aan vaste tijden gebonden han del, ontwikkeld tot de belangrijkste stapelmarkt van West-Europa. Het was hét commerciële en financiële centrum waar kooplieden 'van alle natiën en talen', zoals het opschrift luidde van de Nieuwe Beurs uit 1531, elkaar troffen en hun kanto ren en vertegenwoordigers hadden (4). Welke positie Lodovico in het Ant werpse filiaal (handel in graan, wij nen en verfwaren) innam, is niet duidelijk; evenmin is duidelijk of hij na het faillissement van de han delsfirma in 1543 nog lang in de handel werkzaam was. Wel is uit brieven aan zijn broers in Italië be kend dat hij al in 1552 begon te schrijven en dat hij verwachtte meer geld te verdienen als schrijver dan als koopman. Lodovico moet in die tijd in Antwerpen zeer gezien zijn geweest. Meer dan eens trad hij op als consul van de daar ge vestigde Florentijnen. Sinds 1576 en hoogstwaarschijnlijk al veel lan ger genoot hij een jaarlijks salaris van vijftig gulden uit de stadskas, vermoedelijk als beloning voor po litieke diensten. Hoewel Lodovico in zijn Antwerpse tijd perioden van betrekkelijke welstand gekend moet hebben - in 1564 kocht hij twee 'hoven van plaisancie', in 1577 een huis aan de Markgravenstraat - ein digde Lodovico zijn leven in ar moede. In 1584-1585 hoefde hij de hem opgelegde Vijfde Penning van twintig gulden niet te betalen om dat hij geen middelen had. In 1586 moest hij zijn huis aan de Mark gravenstraat verkopen. In elk geval moet hem een tot driemaal her haalde gift van tweehonderd gul den in de jaren 1581 tot 1588 (de eerste en de laatste maal bij een aangeboden herdruk van de Be schrijving) zeer welkom zijn ge weest. Men moet wel bedenken dat er in die jaren wel meer mensen, op z'n zachtst gezegd, geldzorgen hadden in Antwerpen. De herovering van het Zuiden in 1579-1585 door Alexander Famese, hertog van Parma en landvoogd der Spaanse Nederlanden van 1578 tot 1592, leidde tot een massale emigratie vanuit de Zuidelijke Ne derlanden. De ene na de andere grote stad viel in Spaanse handen: Maastricht in 1579, Kortrijk in 1580, Doornik in 1581, Ouden aarde in 1582 en Diksmuide in 1583. Mensen trokken naar nog vrije steden, maar ook die werden ingenomen: leper, Brugge, Diest, Duinkerken en Gent in 1584. Me- chelen en Antwerpen capituleer den tenslotte in 1585. Tienduizen den verlieten in deze periode om religieuze en/of economische re denen het land. Om de ontvolking tegen te gaan gunde Parma aan de protestante inwoners vaak een ter mijn van 4 jaar, zoals te Antwerpen, om te kiezen of te delen: teaigke- ren naar het oude geloof of ver trekken. Voor Antwerpen waren de gevolgen desastreus. Het aantal in woners daalde van circa 100.000 omstreeks 1560 naar 80.000 in 1585 tot 42.000 in 1589. Plantijn meldde op 14 mei 1586, dat velen van de honger stierven en dat daarom velen de stad verlieten. Tus sen 1578 en 1589 vertrokken er in totaal zo'n 46.000 mensen (5). Ber gen op Zoom was vanuit Antwer pen, in gereformeerd opzicht wel te verstaan, de dichtstbijzijnde vrije stad. De Engelse diplomaat, Sir Thomas Bodley, trof tot zijn verba zing in 1589 in Bergen op Zoom ongeveer 5.000 inwoners aan, waar van een groot deel recente immi- no Brabandt, Urn ©cnt/ftati StnlüKrpf met jtmcii Uatibtf; «Mwtiingc Jjtccc/alfoo ilicc Dooi gljcfcgtft te3,n fultitcc RVtram DoeghcnDatöefcilccrciiIjmc ffiafTaltncube Sioramai mctm mogfjcu beftoarc» met a' bcDcn fcljattuirjijfn oft aiibcrffino/ (jet en jji fatrfsc Sat 5D't frlbc btrhiifligljm met beg itomntlto oft lauDtfllccrcii toclatinge: baec- om motten ;p met f;euc ttffclifcii cnDe gfjt; Vuooiili)cti tnftonicn Deniocgtft cnOt te bie; ben jijn. T&ntmecr Qöf njcit tot reu fiwarr gi.iefldi.ip OpSQCRfl-r moe bom 2ftcrgl)eii. «Cfrgcn ioc-ti otibe 23a- nerpe/opgettclittot ccn fBotcltgtaef.cïjap Dooi tecpfcc instel Den bgfs ftcti in Ijet jacc i j j 5 tuelchc plaetft 10 glides ghen op ceil bccgl)flicii/ aen Den hlcpncii uister; bloest 1£oombiarraf 3p/ om f)ct onBerfcljept ban anscr ftescn Sctf lanDt0 norit ©crgjcii gbeljcrten/til #ebcrs Btinticf) ©etglitn op iootn gfictiocnit üioit: Uitlt&e biatcrblorbr bp Se ftast 5pncn ooi; fpiontlt netnense Ijcm bctmtngt ontcent een «sitirgrni ïialbc nmlc be.11 saer met Bcgnljdse. iSefe tirpw mn plaet'eio'gfjelcgeiiopljet nptnfle Dan 23;,i; B,istiDtl©rf.Uincrt0/ (00 nact Be Zee bat 50 tuel met rtellte een 2'ttflost glpffeetcii marl) hioiBcii en Ijeeft oocli een ijfaBtii. ©an 23crs g[)cn tot aiithietpen 51111 fes nipfen te lanst/ cnsebaii fRibbclbojg 111 Zcelanbt ontrent actft nwlcn te tuater. ©an ©ergfjeti hios ge bojen 01. jan BatonuiS/ p'iotu ban J&mt "Tron bp töiobbtiibonrft met berce ban I its re/ccit biel gficlecrt ciisc ccrtucerBigli Ibjclact/ feer fraep poter feer InienStlioiiBt en beleeft. t©e ftast 10 goet niact 1»' ecitpStS Deel bctec gfjetureft/ Doen Be pipe inarebtcn Dte laligfie ban ousts Bare 51111 gbchiceft mrrrgfjcfiaii; teert cube berfoefft tucrBcn. jNt tec tift tuoit Be boopmanfcljap fjiet luttel gesicbenhiaiit Be gebuerfebap cube giootc tnarijt ban Ztnr. hjecpen trerbt Sc omliggljcnBe lanbcn tot finerfoo batter noch larrmarcbt noefi eenis g()e aubcre titarebt btiptcn gcniepncn ganclt 111 Ijet lanbt foo gioot en 10 ap en tooibt ban Be g[)eU)OOiili)clir Jfnttoerpfdjt marcht obers hionneii/ tnbc te boben gljcgsm in alle bills gfjenfoo bat bet boltli licbcr ter glictoooiis liickcr martht t"2timuerpen bail eisers ter ong(ich)Oonliitfitr bomt. Cube fjoe loei Sc JBartftgiabc ban ©ergljeit gioote ncerftir flepbt beeft gfjcbatii cube nocbSoet/cnbcBc treffcliirbc «Piigfjelftfje jiancfjem giniftiel) ensc behulpicb is en ran norbtnns sefc flabt tot beuren boojleScn booifpoebt gbcenfflns gbebiengben: foo tjiialiirft hnnmen bjeDers om opnrljrcn Bat eens af glicb/oürn is. 3Dit JTfarrfigiaefftfjap beeft bcel lansts met bcei frboone smpeu /enbe een bnitfjtbaet «Epiaiu Beften 111 De .ticljeioc Bacr bp. Bw. 'Jn't jncr 1577 belepbe be ©cere ban aarsni Cljampignp Serge» op Zoom altoacr f otlitr m lacij met Bpe uaenbelen tjoogljbuptftljen. ©ettoelclt Ijem met appoiiitemcm oüergIjcgIje> BeiiloeiDt. UiiDc m't jaec 1588 beeft Be Pimtt ban panna Defe linbt beleghertmaerfienbeS?tKj||"J battct Ijem een frnatc belcgijetmgljc toilbe Dab len: Ijeeft Pttfodjt of bp Dool lt|t eetiige bail ijet gaemtoeii met gljelt Itoiibt omltoopcn/en Ijeeft fomimgbe gljebonScn; bic 111 jjjti becfoecli Der ïoillitbbcii naemelpclt tlDccCngljclltije tnet namen <öntie|Iion cube HcabljcaB /DieonBec feftcte beloften aeniiamcn Ben Upnce bait pars ma Se gioote ^nljaiple booi De pabt gljelegljen ouec te Icueten enSe be|temScn ben tiibt Saer toc/Bcti i+Citobp» 'fnaelJtB ettöc •©litiefkott loas (elfs lepStfman enbe boetbe 'tbolth Ban Uanna tonnbe stljaii||c.iiaacc tomciise Saer ïbj"» binnen/luao op Ijaet bcrepbt mant Se lepbtp „("tftiSij, man ueritaeli Ijem (eibm/ cube Sc bpanSé loer- gijnmft. Ben alle gijé(lagljen ofte gljcbangljcn Die bur iten obeiiomcii mnren: tDc auserc ontbliitljten cnDe tnctScn Brrbolght/tiiBe berhonbirJjSen Panna fjoe Ijet Saer gbcbarni mar/, ©e meltlie ficnSebat5Piieiincn|lacIjnittBelutfteii tmlSe/ cube gbeenen moest bebbeube fooSanige|taSt te oberroclbigben foo Ijeeft Ijp 3Ö11 Ucgber op-- gljebiolicn/ enbe jtfti bolelt ijicr enDe Saer 111 Se SBInrerlagbe BttStclt. Llooi Bcrgljen fatlj se giootc liommnnSciie Ijetbcrljco öan 31111 3tv> niaDe/tegen Die ban Eeclanbt/ ala Ijp j®iSbel> boigltnlse ontfetttn Sen 19 januari) 1774.. jJitt Serre ban ©crgljcn lept 111 een moernfefj Ijctlterclt vTaftcci ban IBoume Saer Sc pecrcn Ban ©crgljcn ccctijsw bacrttooimigljf plegen te lioiiBeu/obciimSto De luihgljc plnetfe/gocbe locljt/gbeticf ban Sc latljtenBc perthe gljelc- gljtntljepbt. ©itltiecStSen i73annnrg 1787 Syjag ban De f raiifopfcn Of ISinite ban lSarma ober- tm> tsmS gljegljcben.J r/mi pnmit; 5De Zeereu ban t ï)tmö ban fflcrgflcit jijn SSff*11" ban oustii (lamme enbe feer cbclcn blocbc Uiaer npt bccl trcffrlifrlic mannen gfjefpiotcn ®e 31111/ gljclpcli 1111 tegenlbooibitljliitfi J®awfc?iï®Kjji g.'acf Jail/ BicoUcitniBtO ipiiebtnclibciictrsim"1"»' tijDto ban hepfer iiiarcl Bcii bijfflcn/ otitic nu ban Stil Catliointlie Lioimitfi fblplips 10 fcre bemint/ enSe 10 Kibbcr Ban b'oïsen Beo gul; ben ffilieo- enbe «Soitbrriienr Beo lanBto ban l^cnegoiitbc ©pprrpigfjcr ban ©jabanbt feer rpfft ban inliomeiiBe goeben. By v. ©cft iBactliginbc ban Bcrgljen tóert gljefotiSen 111 SP>angicn met ben Jiccre ban iüontignp aio ©IjetommirtccrBc bail Defies genteom Sen Cloumrli ban Spangicn oen te Dienen Se gbelcgljentbep&t Der factlirn ban De jJeSerlanBen/eiiBe perbevioetb Stt<?Se(cn/op Se 1110- .v«7/>i WSSMM/JfAWX

Periodieken

De Waterschans | 2002 | | pagina 21