NEDERLANDEN;
$1. lototis ©uitmröfjn/
De Waterschans nr. 4 2002
neder-dvytslandt.
De Waterschans nr. 4 2002
JSefcJjpbinglje
VAN ALLE DE
.ïtiöerflïus atjcnormc
«CDtlman ban f lojcncen
Owrft'en cnt>e wrmeerfcett meer ban be f;elft bi;
bet; frism Sinjeur:
flu toe&crom met üerfthttiben Wtftotien cnöe atnmcrclunglieu
Ufrmtertert tnDe totrctat 6oo?
<©&eö2uc&t bp aéillent Sianfj. moonmöe op bet
iSatetv ttibenceguibc^ounetopfa'. Sinno is«.
Afb.3. Afdruk van de titelpagina van de in 1612 verschenen Nederlandse editie van
de Beschrijving (Lodovico Guicciardini, a.w., facsimile Amsterdam 1968, titelpagina).
liever ter ghewoonlijcker marckt
t'Antwerpen, dan elders ter onghe-
woonlijcker komt. Ende hoe wel de
Marckgrave van Berghen groote
neersticheydt heeft ghedaen ende
noch doet, ende de treffelijcke Eng-
helsche Natie hem gunstich ende be-
hulpich is, en can nochtans dese stadt
tot heuren voorleden voorspoedt
gheenssins ghebrenghen, soo qualijck
kan men wederom oprichten dat
eens af ghebroken is. Dit Marckgra-
efschap heeft veel landts met veel
schoone dorpen, ende een vrucht-
baer Eylandeken in de Schelde daer
by7
In de tweede helft van de 15e eeuw
tot de eerste decennia van de 16e
eeuw beleefde Bergen op Zoom
zijn bloeiperiode als jaarmarktstad.
In combinatie met de jaarmarkten
van Antwerpen, waardoor er een
cyclus was van vier jaarmarkten,
ontstond er zodoende een han
delscentrum van internationale al
lure. Tot omstreeks 1530 heeft Ber
gen op Zoom mee kunnen profite
ren van de aantrekkingskracht van
Antwerpen op de internationale
koopman. Door een aantal om
standigheden ging het daarna ech
ter snel bergafwaarts. Aanhouden
de overstromingen in 1530, 1532,
1541 en 1552 in combinatie met
het monetaire beleid van de lands
heer, bestaande uit de devaluatie
van het goud, het opschuiven van
betalingstermijnen en het voor
schrift dat betalingen alleen nog
maar te Antwerpen mochten ge
beuren, bezegelden volgens Sloot-
mans onder andere het lot van de
Bergse markten (11).
Markies Jan IV heeft inderdaad al
lerlei initiatieven ondernomen om
de welvaart in Bergen op Zoom te
herstellen. Het initiatief waar Guic
ciardini op doelt, betreft de inspan
ningen van Jan IV in de jaren
1554-1555 om de Compagny of the
Merchant Adventures te bewegen
om de Bergse markten te blijven
bezoeken. Bestaande privileges
werden bevestigd en met nieuwe
gunsten uitgebreid. De opleving
was evenwel van korte duur. Aange
zien de Merchant Adventures om
streeks 1564 weg bleven, werd Ber
gen op Zoom kort daarna beschre
ven als 'decayed and in inner man
ner desolate' (12).
Het door Guicciardini genoemde
fruchtbaer Eylandeken in de
Scheldeis hoogstwaarschijnlijk het
ter hoogte van Woensdrecht en Os-
sendrecht gesitueerde Eiland van
Agger, dat begrensd werd door het
verdronken land van Zuid-Beve
land en de toenmalige Schelde en
Honte (13).
Vervolgens pakt Montanus de
draad van Guiciardini op en geeft
aan de hand van een aantal jaartal
len een opsomming van belang
rijke gebeurtenissen. In de volgorde
van Montanus: 1577: de overgang
naar de kant van de Opstand, 1588:
de belegering door Parrna, waarbij
hij uitdrukkelijk het geveinsde ver
raad van Grimston en Readhead
vermeldt, 1574: de zeeslag voor
Bergen op Zoom en 1587 de over
gave van het kasteel te Wouw aan
Parma. Over het kasteel te Wouw
zegt hij nog het volgende: Niet
verre van Berghen leyt in een moe-
rasch het sterck Gasteel van Wouwe,
daer de Heeren van Berghen eertijdts
haer wooninghe plegen te houden,
overmidts de lustighe plaetse, goede
locht, gherief van de jacht ende
stercke gheleghentheydt.'
Vervolgens is Guicciardini weer
aan het woord: 'De Heeren van 't
Huys van Berghen zijn van ouden
stamme ende seer edelen bloede,
184
g
waer uyt veel treffelijcke mannen
ghesproten zijn, ghelijck nu tegen-
woordichlijck Marckgraef Jan, die
overmidts zyne deuchden eertijds
van Keyzer Karei den vijfsten, ende
nu van den Catholijcken Koninck
Philips is seer bemint, ende is Ridder
van d'orden des gulden Vlies, ende
Gouverneur des landts van Hene-
gouwe, Oppeijaglier van Brabandt,
seer rijck van inkomende goeden
Tot 1560 was de verhouding tussen
Filips II en Jan IV zeker nog zeer
goed, hetgeen blijkt uit de ambten,
die Jan IV bekleedde. Tijdens het
in 1555 te Antwerpen gehouden
22e kapittel werd Jan IV, evenals
Willem van Oranje overigens, op
genomen in de Orde van het Gul
den Vlies (14). In 1559 benoemde
Filips II hem tot stadhouder en
grootbaljuw van Henegouwen, gou
verneur van Valenciennes, com
mandant van de citadel van Kame-
rijk en het kasteel van Binche. Bo
vendien had hij zitting in de Raad
van State (15). Jan IV was inder
daad 'seer rijck van inkomende goe
den.Veruit de rijkste man in de
Nederlanden was in die tijd Wil
lem van Oranje. Zijn bruto-inkom-
sten bedroegen in 1569 152.785,-
gulden. De bruto-inkomsten van
de graaf van Egmond 62.944,- en
die van Jan IV 50.872,-. Montigny
en Home moesten het met veel
minder doen: 11.250,- respectieve
lijk 8.437,- (16). Ook valt hier dui
delijk op, dat Guicciardini zich bij
zijn aanvulling van de Beschrijving
in 1581 heeft gehouden aan het
jaar 1560 als eindjaar van zijn be
schrijving. Tevens is duidelijk, dat
Montanus geen wijziging heeft
aangebracht in Guicciardini's tekst,
maar zich uitdrukkelijk heeft be
perkt tot het aanvullen van de tekst
van Guicciardini.
Na 1560 uitte zich de oppositie
van Jan IV tegen de centralisatie-
en kerkelijke politiek en met name
de fervente bestrijding van de 'ket
terij'van Filips II steeds duidelijker,
hetgeen uiteindelijk resulteerde in
zijn verzet daartegen en zijn overlij
den op 21 mei 1567 in Spanje (17).
Montanus vermeldt hierover het
volgende: Dese Marckgrave van
Berghen wert ghesonden in Spangien
met den Heere van Montigny als
Ghecommitteerde van de Regente
om den Koninck van Spangien aen
te bieden de gheleghentheydt der sa-
ecken van de Nederlanden ende het
versoeck der Edelen op de moderatie
der Placcaten, abolitie des Inquisi-
tien, pardoen generael ende over-
komste van zyne Majesteyt, de
welcke den 22 Mey 1567 gestorven
is, ende zijn lichaem uyt Spangien
neder gesonden, in zijn Marckgraef-
scltap ghevoert ende begraven werdt.
De Marcktgravinne blij\'ende Gou
vernante van het selve Marckgraef-
schap (alwaer in het afwesen van de
Marckgrave oock mede gheoeffent
hadde gheweest de Ghereformeerde
Religie) alles anders af loopende,
soo heeft sy oock mede onder haer
ghebiedt laten publiceren ende ghe-
bieden allen Leeraers, Predicanten,
Constitorianten ende andere, soo in-
ghesetene als vreemde, binnen drie
daghen na de publicatie te vertrec-
ken uyt de stadt van Bergen ende het
geheele Marckgraefschap, midtsg-
aders uyt de Heerlijckheydt van
Borchvliedt ende haren aenkleven,
sonder daer weder in te komen op
verbeurte van lijf ende goet, uytghe-
zondert die naer behoorlijck ende
sufftsant leetwesen ende voldoeninge,
gratie souden krijghen, welck ghe-
bodt niet lange in krachte ghebleven
is. Want des Marckgraef goederen
werden by den Hertoghe van Alva
gheconfiskeert, beschuldicht nae zijn
doot met de selve crimen, daer de
Graven van Egmont ende Hoorne
mede beticht waren. Maer zijn by de
Pacificatie van Ghent wederomme
aen de erven ghekomen.'
Afgezien van het feit, dat Monta
nus het overlijden van Jan IV da
teert op 22 mei 1567. het kan ove
rigens ook een zetfout zijn, klopt
zijn verhaal wel met de werkelijk
heid.
Gedurende een korte tijd is er in
1566-1567 inderdaad een gods
dienstvrede in Bergen op Zoom.
Gezien de Beeldenstorm elders in
het land, sluiten de markiezin en
het stadsbestuur, zij het met tegen-
A.-1ÏZfjÈPt' nfjj&t
11111
a
IQ 2
h
Li.
A
rW" s-VA so,'w
Afb.4. Detail Zeeland-kaart van Ortelis. Hierop is duidelijk het 'vruchtbaer
Eylandeken in de Schelde' te zien waar Guicciardini hoogstwaarschijnlijk op doelt
(H.A.M. van der Heijden, Kaart en Kunst van de Zeventien Provinciën der
Nederlanden, Alphen aan de Rijn 2001, pag. 101).
185
©oo?
Met alle de Landt-Qterten der njoorfeyde Landen ende <We
Contrefeytfelen der jieden natuerlijckghelrocken.
Overghefet in de NederduytfcKe fpraecke door
CORNELIUM KILIANUM.
Petrvm Montanvm.
jIDet een feet briitloopigfje ^Tafel ban bc gfjei
öentHtneecbiföite Dingi)?n»
T'AMSTERDAM,
c SEPTET' TRIO-
tf.Tff-.iwj CytIP
ffenmai
rf?- SrtieJam
y .-,v
Sjiur
rOoDrnV-jT
'"W
Mk
betten
CKÜrrv.v: f
■SUüklbcmp.
^Doorns.
tMcrPPü
iéih Suihi-
-j£L
Hout? n.A.
Scoim>ttLj> Sjx. MDtmJat
Stmrdtr.
SAnr.cn
-„-r .v::
T: 7 riri
fjfff Ttf/ffi ^Scalteren.
Nyfttn
mfdfr
ZÏULAÏW
«SlfLAHM
TISSiMA ET
ÖE3PÏ8.1PT1IÓ.
TORE ÜL'iikt OJBOIIII
A BAVJENr R 3A--A9
.■-iSjA-fc™
jCstertiiiJ?,
oJH
n,K/rr,y
TWeaturuht
j
Jbi-
Jl.
RxiirJWf S Jearns (-icforr.
'Z&rAZlSrrpMt'f^ t i 'Btj/JrnlUJr
tlanfwjêdyania 3 000 p
5 JirSpé'm J r
'FJan driae M E RIDIE S-p,„nh
