De WaTERSCHANS NR. 4 2002
De Waterschans NR. 4 2002
2. 'Bergen op Zoom, Hout u
vroom'.
Spinola wilde met een huzarenstuk
beginnen. Een verovering van Ber
gen op Zoom zou een schitterende
ouverture zijn. 'Even de tegenpartij
op het verkeerde been zetten', moet
hij gedacht hebben en daarom
stuurde hij in juli 1622 een aan
zienlijke legermacht naar Kleef.
Maurits ging er achteraan en dat
was nou juist waar Spinola op
hoopte. Bergen op Zoom kon hij
toen vrij gemakkelijk omsingelen.
Louis de Kethulle, heer van Ry-
hove, was sinds 1619 de militaire
gouverneur van de stad en als zo
danig belast met de verdediging er
van. Zijn garnizoen telde twaalf
vendels voetvolk en circa vierhon
derd ruiters, veel te weinig om de
stad met succes te kunnen verdedi
gen. Om zijn manschappen wat te
verlichten riep De Kethulle de bur
gercompagnieën op om te helpen
bij het wachtlopen. Daar hadden
de heren helemaal geen zin in en
ze lieten dat duidelijk blijken. Zelfs
als de compagnie in het gelid
stond voor een inspectie zagen de
gildebroeders nog kans om de
dichtstbijzijnde kroeg in te duiken
of zich drank te laten bezorgen. De
Bergse gouverneur kreeg de schrik
van zijn leven, toen Maurits hem
bevel gaf om zich met zijn ruiters
bij hem aan te sluiten. Te zelfder
tijd marcheerde Paulo Baglioni met
6 a 7.000 soldaten van Kalmthout
via Huijbergen naar Bergen op
Zoom. Hij had de stad als het ware
voor het pakken, maar juist die dag,
het was 18 juli, maakte Spinola een
fout. Hij wilde eerst Steenbergen
innemen om een eventuele tegen
aanval vanuit het noorden te be
moeilijken. De volgende dag ver
toonden de Spanjaarden zich in
Oud-Borgvliet en op de Raaijberg.
Op schepen arriveerden tegelijker
tijd hulptroepen voor Bergen op
Zoom. Die namen op de terugreis
een aantal vrouwen en kinderen
mee naar veiliger oorden. De Ket
hulle hoorde in Breda, wat er zich
achter zijn rug afspeelde. Hij liet
zijn manschappen meteen rechts
omkeer maken en haalde net op
tijd de stadspoorten. Met de troe
pen in de buitenwerken meegeteld
had hij 8.000 man tot zijn beschik
king, maar Spinola had er 20.000.
De weiden rond de Hoge en de
Lage Meren werden onder water
gezet en dat bleef zo tot 1648. Spi-
Grote vreugde natuurlijk in het
hele land. De zege inspireerde me
nig schrijver en dichter. Er zijn
minstens vijftien trotse verhalen en
jubeldichten uit die tijd bekend.
Wie kent niet het Merck toch hoe
sterek? De dichter van dit triomf
lied is Adriaen Valerius 1575-
1625), notaris en schepen in Veere.
Op de melodie van een comedian-
tendans schreef hij dit vers en gaf
het een plaats in zijn grote bundel
Nederlantsche Gedenckclanck. Dat
boek gaat over de opstand tegen
Spanje tot 1625 en verscheen een
jaar na de dood van Valerius in
druk (1626).
Een ander voorbeeld van de be
wondering voor Maurits en de ver
dedigers van de stad is het in 1983
herontdekte gedicht Baladen op het
outset van Bergen op Soom van
Dingman Willem Beens (1595-
1639). De dichter was slager en lid
van de Bredase rederijkerskamer 't
Vreugdedal. Zijn jubelzang telt 28
strofen van elk acht regels. Voor de
Bredase 'vleeschouer' is Maurits de
grote held die als werktuig in Gods
hand de hoogmoed van de Span
jaarden en van de paus heeft afge
straft.
3. Het beleg van Breda 1624/25.
Maurits vond al die heuvels rond
de stad strategisch gezien zo maar
niets. Het waren te gunstige staan
plaatsen voor kanonnen. Hij liet
daarom de Raaijberg, de Rijsselber-
gen en de heuvels in het Bergse
Bos (nu Bergen op Zoom Oost) af
graven. De vesting zelf was na de
beschietingen aan een opknap
beurt toe.
De behaalde zege op Spinola prik
kelde Maurits niet tot verdere ac
ties. Het leek wel of de prins de
moed wat kwijt was. Zijn gezond
heid ging achteruit en de herinne
ring aan de gerechtelijke moord op
Oldenbarnevelt achtervolgde hem.
In 1623 werd er een aanslag op
hem gepleegd en twee zoons van
de onthoofde landsadvocaat waren
daarbij betrokken. Eén van hen,
Willem van Oldenbarnevelt, heer
van Stoutenburg (1590-1634), was
in 1617 gouverneur van Bergen op
Zoom, maar na de onthoofding
van zijn vader, werd hij afgezet.
Louis de Kethulle volgde hem toen
op. Willem vluchtte naar Brussel,
waar Isabella hem een jaargeld toe
kende. Zijn oudere broer Reinier
(1583-1623) had minder geluk. Hij
belandde in de gevangenis en stierf
net als zijn vader op het schavot in
Den Haag. Wie niet stil bleef zitten,
dat was Spinola, ondanks de mis
lukte belegering van Bergen op
Zoom. Zijn oog viel nu op Breda,
de 'sleutel van Holland'. Die stad
had de naam een niet in te nemen
vesting te zijn, maar Spinola zocht
juist een moeilijke uitdaging; hij
had tenslotte iets goed te maken na
Bergen op Zoom. De situatie was
gunstig. Maurits worstelde met zijn
gezondheid en de Republiek met
haar financiën. De handel stag
neerde door de oorlog. Vooral de
Duinkerker kapers - Duinkerken
was nog altijd in Spaanse handen -
maakten veel schepen buit. De Ge
westelijke Staten van Holland za
gen zich genoodzaakt om de belas
tingen te verhogen en daartegen
kwam in Amsterdam en andere ste
den het volk in opstand. In Haar
lem vielen zelfs doden. De Repu
bliek had in die jaren geen bond
genoten en moest dus alleen de
strijd aanbinden met het machtige
Spaanse wereldrijk
In augustus 1624 legde Spinola een
grote linie aan rond heel Breda,
een linie die was berekend op aan
vallen niet alleen vanuit de stad,
maar ook van buitenaf. Na negen
maanden raakten de belegerden
door hun voorraden heen. Toen
zag Justinus van Nassau, de gou
verneur van de stad, geen andere
uitweg meer dan onderhandelen
met Spinola. De Spaanse bevelheb
ber was schappelijk De stad zou
niet geplunderd worden en het gar
nizoen mocht 'met slaande trom
Afb.4. De overgave van Breda door Justinus van Nassau aan Spinola (1625) zoals
het door Velazquez is vereeuwigd op het schilderij Las Lanzas. De naam verwijst
naar de 29 lansen rechts boven. Het origineel hangt in het Prado te Madrid.
nola rekende op een lange belege
ring. Geen probleem voor hem, de
verovering van Oostende had meer
dan twee jaar geduurd. Hij richtte
twee versterkte kampen op, één ten
noorden van de stad op de Rijssel-
bergen en één ten zuiden ervan op
de Raaijberg. Hij plaatste dus
kanonnen op de huidige Staakberg,
aan de Groenewoudseweg, in Mei-
lust, bij de Augustalaan, de Stalen
Bmg, de Valeriusstraat en de Roose-
veltlaan. Vanaf die plaatsen vlogen
de projectielen de stad in en richt
ten daar veel schade aan. Er werd
niet alleen boven de grond gevoch
ten, maar ook ondergronds. Spaan
se sappeurs groeven gangen tot on
der de verdedigingswerken van de
stad en mineurs brachten daar dan
een berg kruit tot ontploffing in de
hoop op die manier een bres te
slaan in de vestingwerken. De te
genpartij probeerde dat te beletten
door gangen te graven in de rich
ting van de vijand. De stad bleef
over water in verbinding met de
buitenwereld en kon zo worden
voorzien van drank, voedsel, wa
pens en manschappen.
De troepen waren een allegaartje
van nationaliteiten. Walen en Fran
sen verdedigden de noordkant on
der leiding van kolonel Willem de
Levin, beter bekend als Famars. Hij
had zijn militaire opleiding genoten
bij de ritmeesters Bakx (ook wel Bax
of Bacs) en was gehuwd met de we
duwe van Marcelis Bakx. De zuid
zijde was toevertrouwd aan een En
gelsman, kolonel sir Robert Hen
derson. Die voerde het bevel over
Engelse, Schotse en ook Franse
troepen. Onder de kanonniers be
vond zich een jongen van vijftien
jaar. Hij kwam uit Vlissingen en zou
later bekend worden als admiraal
Afb.3. Maurits verdrijft Spinola (1622) en verlost zo Bergen op Zoom van het beleg.
Uit: R.JA. van Gils e.a.: Bergen op Zoom als militaire stad.
Afb.2. Het beleg van Bergen op Zoom
door Spinola in 1622. Tekening van
Claesz Jansz. Visscher. Overgenomen
uit Korneel Slootmans: Een stad als
een huis.
Michiel Adriaanszn de Ruyter. Zijn
grootouders woonden in Bergen op
Zoom. Michiel kocht een paard en
mocht daannee deelnemen aan de
altijd spannende uitvallen tegen de
belegeraars.
Na ruim twee maanden was Maurits
klaar om in te grijpen. Eind septem
ber trok hij met zijn leger naar West-
Brabant en stelde Spinola voor de
keuze: een veldslag riskeren of het
beleg afbreken. Die koos het laatste.
Op 2 oktober was het inpakken en
wegwezen. Alleen enige zieken,
vrouwen en kinderen bleven achter.
188
189
gBPstSafe '"der water
N\ H tt.lt i\e ijJT
[n room,
-com -
roor
