m
De WATERSCHANS NR. 4 2002
A
AJb.5. De fortenlinie
tussen Bergen op
Zoom en
Steenbergen.
Tekening van
broeder Alberik van
Rijekevorsel in De
Waterschans 17 de
jrg„ nrs. 1 en 2,
febr. 1981, p.16.
en gestoken trompet' wegtrekken.
Zelfs hun wapens en kruit moch
ten de militairen meenemen even
als de persoonlijke bezittingen van
Frederik Hendrik. De overgave had
plaats op 5 juni 1625. Tijdens het
beleg overleed Maurits en zijn
broer Frederik Hendrik volgde
hem op als stadhouder. Heel wat
protestanten verlieten de Baronie-
stad. De katholieken namen weer
de magistraatszetels in en bezetten
de kerkgebouwen. Op 12 juni hield
aartshertogin Isabella een triomf
tocht in de stad.
Groot was de vreugde in Spanje bij
het horen van het nieuws dat
Breda was heroverd. Twee wereld
beroemde kunstenaars vereeuwig
den het heuglijke feit: de dichter
Calderon de la Barca (1600-1681)
met zijn toneelstuk 'Het beleg van
Breda' en de schilder Velazquez
(1599-1660) met zijn schilderij 'Las
Lanzas', nog altijd een pronkstuk
van het Pradomuseum in Madrid.
Bergen op Zoom voelde zich nu
evenwel nog meer bedreigd en de
bewoners van het platteland waren
weer de dupe van belastingheffers
van beide partijen. Spanje ging er
van uit dat als een stad capitu
leerde ook het daarbij behorende
gebied mee overging. Daarom eiste
Spinola na de verovering van Breda
de hele Baronie op. De Staten-Ge-
neraal waren het daarmee niet
eens. In het Markiezaat was de si
tuatie juist omgekeerd. Daar stelde
de Republiek zich op het stand
punt, dal heel het Markiezaat haar
toekwam, maar Spanje bestreed
dat.
De houding ten aanzien van de ka
tholieken leed uiteraard door deze
ontwikkelingen. Zo maakte het
Bergse stadsbestuur op 28 juli
1627 bekend dat alle sauvegardes
(paspoorten) die Spanje aan gees
telijken op het platteland had vers
trekt - daarmee werden ze door
Spaanse ambtenaren en troepen
ontzien - ongeldig waren zowel in
als buiten het Markiezaat. De be
zitters van zo'n pas moesten die
binnen acht dagen inleveren. Wie
weigerde, riskeerde een boete van
150 gulden.
4. De fortenlinie Bergen op
Zoom-Steenbergen. 1628
Net als zijn halfbroer Maurits was
ook Frederik Hendrik een man van
belegeringen.
Hij deed dat met zoveel succes dat
men hem de bijnaam 'De Steden
dwinger' gaf. Veldslagen in het
open veld zijn zeldzaam in die ja
ren. Geen wonder dat de meeste
aandacht uitging naar het verster
ken van de vestingsteden. Ook Ber
gen op Zoom ging door met het
verbeteren van de verdedigingswer
ken. Toen Isabella forten liet bou
wen bij Zandvliet, stelde Frederik
Hendrik aan de Staten-Generaal
voor om de markiezenstad extra te
beveiligen met een waterlinie van
Bergen tot Steenbergen en zo de
haventoegang - en ook Zeeland -
nog meer te beschermen. Het was
een vrij laag gebied ('t Laag!) en
men hoefde maar de sluis bij
Steenbergen open te zetten om het
onder water te laten lopen. Op drie
plaatsen was de 'Zoom' Bra
bantse Wal) echter een spelbreker,
want daar zou bij inundatie een
droge doorgang blijven. Daarom
lieten de Staten-Generaal drie for
ten bouwen: fort Moermont, fort
Pinssen en fort De Roovere. Eerst
genoemd fort lag dicht bij de stad
en verdween bij een latere stadsuit
breiding. Het dankte zijn naam aan
Inian van Zuytlandt, heer van
Moermont. Samen met Pontpejus
de Roovere, heer van Hardinxveld
en burgemeester van Dordrecht,
bewaakte Van Zuytlandt namens
de Raad van State de uitvoering
van de werkzaamheden. De Raad
van State was het college dat over
de financiën ging. De Roovere ver
tegenwoordigde Zeeland in dat or
gaan. Dat gewest had alle belang
bij de nieuwe fortenlinie, want het
bood een betere bescherming te
gen aanvallen vanuit Brabant. Wil
lem Pynssen van der AA was de ko
lonel die de leiding had over de
militairen. De soldaten hielpen bij
de graafwerkzaamheden en waak
ten tegen vijandelijke overvallen.
Dicht bij het naar Pinssen ge
noemde fort was een groot barak
kenkamp voor maar liefst 38 ven
dels, het 'Quartier van Pinssen'. Op
volle sterkte telde het kamp op pa
pier 3400 manschappen, maar in
werkelijkheid kwam dat niet voor.
Jacob Vleugels, ingenieur in
Staatse dienst, maakte de ontwer
pen en in 1627 ging de eerste
schop de grond in. Het jaar daarop
was het werk al klaar. De Bergse
magistraat meende Pynssen met
een geschenk te moeten vereren en
schonk hem daarom een okshoofd
1 90
De Waterschans nr. 4 2002
M
Ajb.6. Een monument ter
nagedachtenis van Pompejus de
Roovere in de Grote Kerk van
Dordrecht, waar hij ligt begraven,
samen met zijn vrouw Alid de Wit.
Foto van Ad Molendijk 1982.
Overgenomen uit: .1. Sinke: Kroniek
van de Roovere.
Franse wijn (230 liter). Jan Soldaat
dronk bier en kocht die drank zo
veel mogelijk bij de Thoolse zoete-
laars, want dat scheelde tien stui
vers per ton (ongeveer 150 liter).
De Zeeuwse verkopers genoten na
melijk het voorrecht, dat ze hun
bieren overal vrij van accijns
mochten invoeren.
Frederik Hendrik kwam nog in
1628 de forten inspecteren. De
dichter Constantijn Huygens
(1596-1687), secretaris van Frederik
Hendrik, schreef in versvorm een
moeilijk te lezen verslag van deze
inspectietocht. Daaruit weten we
dat het illustere gezelschap van
zo'n vijfhonderd personen op 4
september uit Den Haag per boot
vertrok, juist op de verjaardag van
de Prins. Via Rotterdam, door de
secretaris beschreven als een stad
vol 'rook en reuks', voer de vloot
naar Dordrecht. Daar werd over
nacht. De volgende dag bereikte
het konvooi Hollands oudste stad
Geertaiidenberg. Ook die vesting
stad was na de val van Breda dege
lijk versterkt zoals de prins tevre
den constateerde. Op 7 september
kwamen de schepen in Willemstad
aan. Weer een dag later arriveerde
het gezelschap in Steenbergen.
Daar maakten de heren kennis met
'het nieuwe meer' dat zich tot Ber
gen op Zoom uitstrekte. Over de
Afb. 7. Frederik Hendrik en zijn echtgenote Amalia van Solms met kinderen,
waaronder de latere Willem II. Op de achtergrond het veroverde 's-Hertogenbosch.
Overgenomen uit: W. Jappe Alberts e.a.: Geïllustreerde geschiedenis van Nederland
van de oudste tijden tot na de Tweede Wereldoorlog. 's-Gravenhage 1976.
grote plas kwamen de genodigden
op zaterdag 9 september bij de pas
voltooide forten aan.
De stadhouder bleef enkele dagen
op 'Pinsen' en ontving daar de
Bergse burgemeesters Turcq en
Bemaige en de schepenen Willem
Adams Bollaert en Franchoys
Vroetschap. Zij brachten onder
meer de kwestie van de accijns op
het bier ter sprake en vertelden dat
de stad door dat Zeeuwse privilege
heel wat inkomsten moest deiven.
Frederik Hendrik beloofde het pro
bleem voor te leggen aan de Raad
van State. De Bergse magistraat
mocht rekenen op zijn medewer
king. Of de stadhouder in deze
kwestie nog wat voor de stad heeft
bereikt, vermelden de bewaard ge
bleven stukken niet.
5. De verovering van Den Bosch
1629.
Na de val van Breda was de Repu
bliek weer aan zet. De omstandig
heden voor een succes waren gun
stig. Men had in Frederik Hendrik
een kapitein-generaal die naar
triomfen haakte; de verovering van
een Spaanse zilvervloot door Piet
Hein leverde een flinke financiële
injectie op; het vertrek van Spinola
naar Italië was een verzwakking
voor de tegenpartij en de Spaanse
regering had weer eens geldgebrek
en dus muitende soldaten. In de
lente van 1629 sloot de Hollandse
stadhouder Den Bosch in met een
wijde linie (elf uur gaans). Zijn
hoofdkwartier vestigde hij in het
slot Maurik te Vught. Om aanval
len van buiten te pareren, liet hij
grote delen van de omgeving onder
water zetten. Al gauw begonnen
sappeurs met het graven van gan
gen in de richting van de stad, ge
volgd door mineurs met kruit om
bressen in de Bossche verdedi
gingswerken te maken door het op
blazen van poorten en muren. Te
gelijkertijd trachtte men met het
bouwen van lange beschermende
galerijen zo dicht mogelijk bij de
stad te komen. Natuurlijk heeft de
infante Isabella, landvoogdes van
de Zuidelijke Nederlanden gepro
beerd om de belangrijke stad te
ontzetten. Weer lukte het haar om
aan de muiterij een einde te ma
ken. Zij stuurde Hendrik graaf van
den Bergh - hij was een neef van
Frederik Hendrik - met 14.000 sol
daten naar het noorden. Na een
vergeefse poging om Den Bosch te
1 91
HET 'ME€P"VAN STEBNRERBEN
1
fea 9
?J=9? VALSTEEN
FOPT DE R.OOVER.5 P-
99 9
PINSEN
HET ilK.WA.HTIER."
PORT MOEPMONT
RÏISS5 LBER.G
SCHELDE
ÖEKGEN OPTOOM
3 HAKTOatNRÖICH