De Waterschans nr. 4 2002 Aft).8. Slag op het Slaak in de windstille, door de maan verlichte nacht van 11112 september 1631. Schilderij van Simon de Vlieger (1601-1653). Overgenomen uit: J. Sinke: Kroniek van de Roovere. ontzetten probeerde Hendrik het Staatse leger van Den Bosch weg te lokken door de Veluwe te gaan plunderen. Zelfs Amersfoort viel hem in handen, maar de prins liet zich niet verleiden en zette het be leg voort. Het verlies van de stad Wesel, de basis en voorraadschuur van het Spaanse leger, dwong Hendrik van den Bergh tot de te- aigtocht. Tenslotte zat er voor Den Bosch niets anders op dan met Frederik Hendrik te gaan praten over een overgave van de stad en zo een plundering en een bloedbad te voorkomen. Op 17 september 1629 had de uittocht van het garnizoen plaats, een tijdje later gevolgd door de priesters en kloosterlingen. Fre derik Hendrik had graag de katho lieken van Den Bosch de vrije uit oefening van hun godsdienst toe gestaan, maar in dit opzicht moest hij wijken voor de predikanten. Al leen de vrouwelijke religieuzen mochten blijven en ontvingen zelfs een pensioen, maar ze mochten geen nieuwe leden toelaten. De kerkelijke goederen vielen toe aan de calvinisten. Het was opvallend met hoeveel égards de prins en zijn echtgenote de bisschop behandel den. 6. De slag op het Slaak 1631. In 1631 kreeg Frederik Hendrik weer voldoende geld om aan een grote onderneming te denken. Hij overwoog om Brugge te gaan vero veren in de hoop in de Zuidelijke Nederlanden tegelijkertijd een op stand uit te lokken. In het voorjaar verzamelde de prins een leger bij Emmerich, ver weg van het eigen lijke doel om de tegenpartij in het onzekere te laten. Op 26 mei stap ten zijn soldaten in boten en voe ren over de Waal naar IJzendijke in Zeeuws-Vlaanderen, waar ze 31 mei aankwamen. Vandaar trok het leger Vlaanderen binnen. Aanvan kelijk ging het goed. De forten langs het kanaal van Gent naar Brugge bleken verlaten, maar aan de overzijde van het kanaal wacht ten de Spanjaarden met een groot leger de invallers op. Wat te doen? Een open veldslag wagen? De 'Stedendwinger' aar zelde en besloot tot de terugtocht. De tegenpartij nam daarop het ini tiatief over. Op 10 september voer een Spaanse vloot van 78 schepen met 5.500 matrozen en soldaten aan boord onder aanvoering van Johan Nassau-Siegen de haven van Antwerpen uit. Een Spaans landle ger onder leiding van Santa Cruz verliet Eekeren en begaf zich via Brecht en Wuustwezel naar Roosendaal, Oudenbosch en Prin senland (Dinteloord). Dit leger kreeg nog versterking uit Breda. Staatse troepen opereerden vanuit Bergen op Zoom. Daar had Frede rik Hendrik zijn hoofdkwartier ge vestigd en zeventien compagnieën samengetrokken. Het wemelde in de stad van soldaten. De leiding over de compagnieën lag in han den van Frederik Maurits de la Tour d'Auvergne, hertog van Bouil lon (1605-1652). Zijn familienaam zullen we nog meer tegenkomen in de Bergse geschiedenis. De prins liet de streek rond Willemstad en Klundert onder water zetten en be lette daarmee het verder oprukken van de vijand. Hoe ging het intussen met de Spaanse vloot? Waar wilde die naar toe? Het doel was het fort Oolt- gensplaat om van daaruit de nieuwe waterlinie Bergen op Zoom-Willemstad over water aan te vallen. De admiraal zeilde tussen Zuid-Beveland en de Brabantse Wal door naar de Oosterschelde, waagde zich niet in de met forten beschermde Eendracht, maar koos de vaarroute om Tholen heen en bereikte zo het Slaak, de waterweg tussen St.-Philipsland en de slikken van De Heen. Intussen trachtte de Zeeuwse admiraal Marinus Hollare ijlings voldoende schepen bijeen te brengen om tegenstand te kunnen bieden. Het werd een samenraapsel van grote en kleine met kanonnen uitgeruste boten en daarmee moest de admiraal de veel grotere en be ter bewapende Spaanse fregatten het hoofd bieden. Gelukkig voor hem waren de Span jaarden niet vertrouwd met de on diepten in de Zeeuwse wateren en was het die 11de september wind stil. Slap hingen de zeilen aan de masten. De zwaardere Spaanse bo dems liepen vast op de zandban ken in het Slaak. Hollare profi teerde van zijn lichtere en meer wendbare schepen en van de hel dere nacht. Het werd een ramp voor de Spanjaarden. Zonder één man te verliezen overmeesterde Hollare in de nacht van 11-12 sep tember nagenoeg de hele vloot en nam hij ruim 4.700 soldaten en matrozen krijgsgevangen. Die wer den voorlopig opgesloten in de ruï nes van Reinterswaal. De krijgsbuit was enorm: een hele vloot met 188 kanonnen, 12.000 pond buskruit en allerlei uitrustingsstukken. Het Spaanse landleger zag geen heil in een voortzetting van de strijd. De soldaten staken hun kamp in brand en trokken terug naar Antwerpen. Grote vreugde uiteraard in stad en land. Frederik Hendrik kon zich gaan klaarmaken voor een tocht in het komende jaar. In oktober overleed Louis de Ket- hulle (1565-1631), sinds 1619 mi litair-gouverneur van Bergen op Zoom. Op 28 oktober is hij met mili- 1 92 De Waterschans nr. 4 2002 stand zouden die heerlijkheden worden teruggegeven aan de recht matige bezitters, respectievelijk Ma ria Mencia van Wittem en prins Fi- lips Willem van Oranje, de oudste zoon van Willem van Oranje. Aan laatstgenoemde was Stad en Land van Breda toegewezen volgens de boedelscheiding na de dood van de 'Vader des Vaderlands' in 1584. Het lag voor de hand dat Maurits, die toch al tegen vrede of bestand was, deze keer niet meewerkte. Mede daardoor schoven de Hoogmogende Heren de kwestie voor zich uit. Halverwege het vredesoverleg in 1608 kwam Albertus van Oostenrijk met de eis, dat hij als hertog van Brabant heel Staats-Brabant terug wilde hebben. Maurits was daar mordicus tegen. Ook Bergen op Zoom schrok van die eis en zette zich toen een tijdlang uitsluitend in voor het behoud van de be staande situatie. Na de verovering van Breda door Spinola in 1625 was Bergen op Zoom weer vier jaar lang 'hoofd stad' van Staats-Brabant. Dat veran derde door de capitulatie van Den Bosch (1629). Die plaats stond van ouds in rang boven de markie- zaatsstad. Na Leuven, Brussel en Antwerpen gold ze als de vierde hoofdstad van het hertogdom Bra bant. De inwoners van Den Bosch waren nagenoeg allemaal katho liek. De nieuwe magistraatsleden moesten van buiten konten, enke len zelfs van buiten Brabant en dat was feitelijk een schending van de Blijde Inkomste. Nu moet gezegd worden dat ook de nieuwe stadsbe stuurders zich al gauw inspanden om Staats-Brabant als achtste ge west erkend te krijgen. Het bleek evenwel erg moeilijk om de enkele steden van Staats-Brabant op één lijn te krijgen. Met name Bergen op Zoom lag dwars. Toen 's-Bosch, Grave, Willemstad, Bergen op Zoom en deze keer ook Steenbergen ein delijk op 8 augustus 1531 een ak koord hadden bereikt en ook de Bergse afgevaardigden burgemees ter Thomas de Rouck en drossaard Willem I van de Rijt hun instem ming hadden betuigd, weigerde de Bergse magistraat het te ratificeren. De reden was de erkenning van Den Bosch als kwartiershoofdstad van Bataafs-Brabant. Vooral De Rouck had het daar moeilijk mee. Toch besloot het stadsbestuur op 1 december om tot ratificatie over te taire eer in aanwezigheid van de men was de toezegging van 1588 prins en van de predikant Lamber- niet vergeten. De onderhandelin- tus de Rijcke in de Grote Kerk be- gen rond 1608 over een vrede of graven. Een fraai grafmonument wapenstilstand boden een mooie herinnert daar nog altijd aan de gelegenheid om de Staten-Gene- verdediger van de stad tijdens het raai te herinneren aan de toezeg- beleg van Spinola. Twee dagen vóór ging. Deze keer was het niet Mau de uitvaart benoemde Frederik rits die het initiatief nam, maar Hendrik een nieuwe gouverneur, Breda. Samen met Bergen op Charles Morgan 1575-1642). Zoom stelde het stadsbestuur een verzoekschrift op en zocht daar- 7. Brabant zet zich andermaal in voor steun bij de overige Staatse voor erkenning als achtste gewest. vestingsteden van Staats-Brabant: Toen Bergen op Zoom bij het af- Grave, Steenbergen, Geertruiden- scheid van Leicester op instigatie berg en Willemstad. Maurits van Maurits pogingen deed om toonde deze keer minder interesse, voor Staats-Brabant een zetel te hoewel hij toch eerste edele van verwerven in de Staten-Generaal en Brabant was. Dat kwam onder de Raad van State, werd de rnagi- meer doordat hij zowel het Markie- straat tenslotte afgescheept met zaat als de Baronie in bezit had, een vage belofte. Hoe vaag ook, maar bij een vrede of wapenstil- Afb.9. Grafmonument van Louis de Kethulle na restauratie. Overgenomen uit: K, Booij en W. van Ham: Grafmonumenten in de Grote of Sint-Gertrudiskerk te Bergen op Zoom. De foto is van 1983. 1 93

Periodieken

De Waterschans | 2002 | | pagina 27