BERGS DIEP
De Waterschans nr. 1 2003
De Waterschans nr. l 2003
Het grafmonument van Pompejus de Roovere
Technische beschrijving stadsplatte
grond 'Janssonius'
- Kopergravure.
- 11 x 13 cm.
- Stadsplattegrond noordwesten bo
ven.
- Berghen op Zoom in kader onder
links van het midden.
- Stadswapen rechtsboven.
- Toponiemen in kaartbeeld.
- Legenda genummerd 1-14 in het
Nederlands in kader linksonder.
- Cijfers in kaartbeeld.
- Keerzijde blanco.
- Edities (duodecimo):
- Janssonius Jr 1652 (Latijn).
- Van Meurs 1660 (Latijn).
- Van Meurs 1660 (Nederlands).
-Van Meurs 1662 (Nederlands).
- Referentie Guicciardini Illustratus
Bergen op Zoom-5 pag. 158.
- Ook in: Caert en stedeboexken van
Nederlandt
(Amsterdam, Jan Janssen Brouwer,
1652).
Afb.7. De stadsplattegrond 'Janssonius'. Het verschil tussen deze stadsplattegrond en
die van Blaeu is onder andere duidelijk te zien aan het ingevuld legenda-kader en de
toponiemen in het kaartbeeld (Guicciardini Illustratus, pag. 158).
volgen van de Tachtigjarige Oorlog
op de ontwikkeling van de steden
in de Nederlanden. Je ziet ze ver
anderen, of het nu Aalst, Deventer,
Gent, Lille, Mechelen, Valencien
nes of Zwolle betreft, ze verande
ren van typisch middeleeuwse ste
den in vestingsteden. Deze veran
dering is ook bij Bergen op Zoom
heel goed zichtbaar (12). Op de
stadsplattegronden van Plantijn en
Claesz. en het stadsgezicht van Ka-
erius zien we een versterkte mid
deleeuwse handelsstad: een stad
omgeven door grachten en muren
met uitspringende torens en stads
poorten. Tot circa 1590 is Bergen
op Zoom op deze wijze ommuurd
gebleven. Deze middeleeuwse om
walling was adequaat voor aanvals
wapens zoals blijde, stormram en
-ladder, maar was in het geheel
niet opgewassen tegen het buskruit
en de alsmaar beter wordende
vuurkracht van de kanonnen. De
vijand moest daarom zo ver moge
lijk van de stad worden gehouden
en de muren moesten vervangen
worden door aarden wallen. Op de
stadsplattegronden van Blaeu en
Janssonius zien we dan ook een ty
pische vestingstad uit de Tachtigja
rige Oorlog, met bolwerken, hoorn
werken en inundaties.
Voor Guicciardini zelf waren pren
ten overigens maar bijzaak. In het
voorwoord van de laatste door
hem zelf herziene editie van de Be
schrijving uit 1588 gaat hij uitge
breid in op de opgenomen kaarten.
Hij zegt, dat ze beter achterin het
boek kunnen worden opgenomen.
Degene die ze wil zien, kan ze vin
den; degene die ze niet wil zien,
wordt niet in zijn lectuur gestoord
(13). Gelukkig voor ons dachten de
uitgevers van de achtereenvol
gende edities van de Beschrijving
daar anders over. In de eerste uit
gave van de Beschrijving uit 1567
waren in totaal 17 kaarten en stads
plattegronden opgenomen. In de
Italiaanse uitgaven uit 1581 en
1588 waren het er 55 respectieve
lijk 78. In de in 1612 uitgegeven
Nederlandse uitgave van de Be
schrijving waren maar liefst 100
kaarten, stadsplattegronden en -
gezichten opgenomen.
Voor Guicciardini mag de tekst van
zijn Beschrijving dan wel het be
langrijkst zijn geweest - en de
waarde daarvan kan niet worden
ontkend - de populariteit van zijn
Beschrijving is ongetwijfeld juist
mede te danken aan de daarin op
genomen prenten. Beide aspecten
maken van Guicciardini's Beschrij
ving een uniek tijdsdocument.
Noten:
l.In het vervolg zal elke verwijzing naar
dit werk ongeacht editie en vertaling
worden aangeduid met Beschrijving.
2. Onderstaande beschrijving van de
prenten van Bergen op Zoom is - ten
zij anders vermeld - ontleend aan H.
Deys, M. Franssen, V. van Hezik, E te
Raa en E. Walsmit, Guicciardini Illustra
tus, De kaarten en prenten in Lodovico
Guicciardini's Beschrijving van de Neder
landen, 't Goy-Houten 2001, pag. 155-
158. Zie voor een bespreking van Guic
ciardini Illustratus: Joost Augusteijn in
Caert-Tliresoor2 lste jaargang 2002, nr.
4, pag. 123.
Bij de beschrijving van de prenten Ber
gen op Zoom-1.1, -1.2, -2.1 en -2.2 dui
den de auteurs het op deze prenten
voorkomende familiewapen aan als
zijnde dat van de Luikse prins-bis
schop Cornelis van Berghen. Dit is niet
correct: het afgebeelde familiewapen is
dat van het geslacht Glymes-Bergen en
dan met name van markies Jan IV van
Glymes. Cornelis van Glymes-Bergen
was prins-bisschop van Luik van 1538
tot 1544 en is een zoon van Cornelis
van Glymes (1458-1508), een broer van
Jan III van Glymes. Laatstgenoemde
Cornelis is de stamvader van de Zeven-
bergse tak van het geslacht Glymes.
Het familiewapen van Glymes-Zeven-
bergen wijkt overigens af van dat van
Glymes-Bergen. Zie voor de familiewa
pens: WA. van Ham, Het doorluchtige
huis van Bergen op Zoom, Zaltbomme!
1977, pag. 62- 66. Zie voor Cornelis van
Bergen: H. Cools, Mannen met macht,
Edellieden en de Moderite Staat in de
Bourgondisch-Habsburgse landen (1475-
1530), Zutphen 2001, pag. 215-217 en
315.
36
3. H. Deys e.a., Guicciardini Illustratus,
pag. 12.
4. J.J. Vredenberg-Alink, Spiegel der We
reld, Nederlandse kaartmakers en hun
werk. Utrecht 1969, pag.35-37.
5. H. Deys e.a., Guicciardini Illustratus,
pag. 19 en 52. De auteurs van Guic
ciardini Illustratus wijzen er op, dat het
verschil in formaat zo gering is, dat het
in verband met de mogelijke krimp van
het papier niet voldoet als criterium
om de prenten van elkaar te onder
scheiden.
6. H. Deys e.a., Guicciardini Illustratus,
pag. 53 en 74-75.
7. J.J. Vredenberg-Alink. a.w., pag. 81-83.
8. H. Deys e.a., Guicciardini Illustratus
pag. 62.
9. H. Deys e.a., Guicciardini Illustratus,
pag. 19.
10. J. Augusteijn, bespreking van Guic
ciardini Illustratus, in: Caert-Thresoor, 21
ste jaargang 2002, nr. 4, pag. 123.
11. H. Deys e.a., Guicciardini Illustratus,
pag. 103. Hoewel bij de laatste twee uit
gaven van Van Meurs feitelijk, wat de
tekst betreft, geen sprake is van een
Guicciardini-uitgave, zijn deze edities
wel in Guicciardini Illustratus opgeno
men, om de Van Meurs uitgaven in de
jaren 1660 in een duidelijke context te
plaatsen.
12. Zie voor de geschiedenis van de
vestingwerken van Bergen op Zoom,
waaraan het onderstaande is ontleend:
WA van Ham, Merck toch hoe sterek,
Bergen op Zoom, 1982.
13. H. van der Heijden en K. Omen, De
'Beschrijving van de Nederlanden' door
Lodovico Guicciardini het kader van zijn
tijd, tentoonstellingscatalogus. Alphen
aan de Rijn 2001, pag. 27.
Er moet weer wat worden rechtgezet. In het vorige Waterschansnummer staat op bladzijde
191 een monument afgebeeld dat volgens het onderschrift in de Grote kerk van Dordrecht
is opgericht ter nagedachtenis van Pompejus de Roovere, heer van Hardinxveld en
burgemeester van Dordrecht. Naar deze man is het fort De Roovere in Halsteren genoemd.
De heer J. Sinke maakte mij er echter op attent, dat het monument naar een andere
Pompejus de Roovere verwijst, namelijk naar een neef, een zoon van Pieter de Roovere.
Laatstgenoemde was een broer van de burgemeester van Dordrecht. Het monument stond
oorspronkelijk in de hervormde kerk van Hardinxveld, maar is in 1935 overgebracht naar de
Grote Kerk van Dordrecht.
Met dank aan de heer J. Sinke voor deze gegevens.
G.H.
3 7
