De Waterschans nr. 1 2 OO 3
DE REPUBLIEK DER VERENIGDE NEDERLANDEN
ALS GROTE MOGENDHEID
Buitenlandse politiek en oorlogvoering in de eerste helft van de acht
tiende EEUW EN IN PLET BIJZONDER TIJDENS DE OOSTENRIJKSE SUCCESSIEOORLOG
(1 740-1 748)
OLAF VAN NIMWEGEN
1. Inleiding
Voor mij ligt een degelijk boek, rijk
van inhoud en aantrekkelijk van ui
terlijk. Het was de heer J. Sinke die
mij erop attent maakte. Wie de
heer Sinke kent en zijn naam
hoort, denkt haast automatisch
aan fort de Roovere en aan de
Stichting Vrienden van fort de
Roovere. Hij was en is de grote ver
dediger van dit historische verdedi
gingswerk en niets ontgaat hem
wat dit monument raakt. In 1997 is
uitgebreid het feit herdacht dat 250
jaar eerder de stad Bergen op
Zoom door de Fransen stormen
derhand werd ingenomen. Een
gruwelijke plundering was het ge
volg, terwijl er al zoveel leed en ver
woestingen waren aangericht door
voorafgaande beschietingen. De
Fransen voerden in die dagen tege
lijkertijd een aanval uit op het fort
de Roovere, wellicht om de verde
digers aan die plaats te binden.
Een van de sprekers in het kader
van die herdenking was dr. Olav
van Nimwegen, een autoriteit op
het gebied van de krijgshistorie en
de diplomatieke geschiedenis van
de achttiende eeuw. In 1997 ver
scheen zijn boekje: 'Dien fatalen
dag', uitgegeven met steun van o.a.
de gemeente Bergen op Zoom.
Ook zijn dissertatie: De subsistentie
van het leger. Logistiek en strategie
van het Geallieerde en met name het
Staatse leger tijdens de Spaanse Suc
cessieoorlog in de Nederlanden en
het Heiige Roomse Rijk (1701-1712).
Amsterdam 1995. Het boek dat ter
bespreking hier voor me ligt, is in
zekere zin een vervolg op zijn
proefschrift, want ook al suggereert
de titel dat de inhoud zich beperkt
tot de Oostenrijkse Successieoor
log, toch biedt het veel meer. De
periode tussen de twee successie
oorlogen (1713/14-1740) komt
eveneens uitvoerig aan de orde.
Natuurlijk besteedt de auteur veel
aandacht aan de strijd om Bergen
Afb.2. De vesting Bergen op Zoom met de forten Moermont, Pinsen en De Roovere ten
noorden van de stad. De Roovere werd door de Fransen aangevallen. (Algemeen
Rijksarchief Den Haag, archief van de HogeKrijgsraad 292-1) Afbeelding uit het boek
van Van Nimwegen p. 2.
48
De WATERSCHANS NR. 1 2003
Ajb.3. Prins Willem IV van Oranje-Nassau (1711-1751). (Collectie Instituut voor Militaire
Geschiedenis Koninklijke Landmacht, Den Haag). Van Nimwegen a.w. p. 301.
op Zoom en de aanval op het fort
De Roovere, Hij wijdt er heel
hoofdstuk VIII aan: De Franse inva
sie en het beleg van Bergen op Zoom
(p. 292-346).
2. Een nieuwe visie
Onze kijk op het verleden veran
dert wel eens. Dat gebeurt onder
meer door het stellen van kritische
vragen die tot een nader onderzoek
leiden. Zo heerste lange tijd de me
ning, dat het met de grootheid van
de Republiek der Verenigde Neder
landen na de Vrede van Utrecht
(1713) was gedaan. We hadden ons
zelf in de Spaanse Successie-oor-
log zwaar overschat en al hoorden
we tot de overwinnaars, we bleven
uitgeput achter. De Republiek de
gradeerde tot een tweederangs mo
gendheid. We deelden dat lot in
die eeuw met Zweden, Turkije en
Polen. Dat laatse verdween hele
maal van de kaart. Nieuwkomers
als grote mogendheid waren Rus
land, Oostenrijk, Pruisen en de
Verenigde Staten van Amerika. En
geland en Frankrijk streden onder
ling om de hegemonie op de we
reld met als eindresultaat, altijd
voorlopig natuurlijk. Frankrijk
nummer 1 op het continent, Enge
land nummer 1 op zee en in de ko-
lonieën.
Van Nimwegen stelt de visie op de
Republiek in de 18de eeuw in dit
boek bij. Hij toont aan dat ons
land na de Vrede van Utrecht nog
altijd voor vol werd aangezien.
Dankzij de bloei van handel en nij
verheid kon de Republiek nog al
tijd een machtig leger van zo'n
100.000 man op de been brengen,
het vierde grootste van Europa,
ook al telde het land niet meer dan
tweemiljoen inwoners. Geld be
paalde nog de grootte van de le
gers, niet het aantal inwoners.
Daardoor dwong de Republiek
ook na 1713 respect af bij de an
dere staten, zeker tot de Vrede van
Aken (1748). In de tweede helft van
de eeuw ging het inderdaad met
het aanzien van de Verenigde Ne
derlanden bergaf, zeker ten op
zichte van bijvoorbeeld Frankrijk
en Engeland. Die streefden de Re
publiek steeds meer voorbij, zowel
politiek als economisch.
3. De val van een Maagd,
16 september 1747
De Oostenrijkse Successieoorlog is
een ingewikkelde historie, niet ten
onrechte wel eens een wereldoor
log genoemd. Dat geldt echter
evenzeer voor de voorafgaande
Spaanse Successieoorlog (1701-
1713/14) en voor de latere Zevenja
rige Oorlog (1756-1763). De gevech
ten strekten zich over drie wereldde
len uit. Alle grote staten van Europa
raakten in de worstelingen betrok
ken, alleen in de laatstgenoemde
oorlog lukte het de Republiek bui
ten het strijdgewoel te blijven.
Om de Oostenrijkse Successieoor
log wat te kunnen overzien, onder
scheiden we als eerste gevechtster
rein het Europese vasteland. Daar
stonden tegenover elkaar Pruisen
en Oostenrijk. Pruisen vond Frank
rijk met Spanje en Beieren aan zijn
zijde, terwijl Oostenrijk steun kreeg
van Engeland (met Hannover) en
van de Republiek. Een ander ge
vechtsterrein vormden Amerika en
Azië. Daar vochten Engeland en
Frankrijk om de koloniën. In
Noord-Amerika ging het vooral om
Canada, in Azië om Voor-Indië.
Het ligt voor de hand dat in de bui
tenlandse literatuur over de Oos
tenrijkse Successieoorlog over het
algemeen maar weinig aandacht
wordt besteed aan de rol van de
Republiek in deze worsteling, te
meer daar het land pas op 't laatst
in de gevechten betrokken raakte.
Het moet al een vrij lijvig hand
boek zijn, wil Bergen op Zoom ge
noemd worden, hoewel de val en
de plundering van de stad in de ei
gen tijd een diepe indruk maakte.
Nu bestaan er in het Frans, Duits
en Engels uitgebreide monogra
fieën over deze oorlog. Om een en
kel voorbeeld te noemen: in de ja
ren 1897-1913 publiceerde H. Weil
zijn zesdelige La guerre de succes
sion d'Autriche.
Eindelijk hebben we nu ook in de
eigen taal een degelijk boek dat de
oorlog van 1740-1748 op een mo-
4 9
UITGEGEVEN TE AMSTERDAM 2002.ISBN 90 6 707 54QX 496 PAGINA'S.
