Een auteur van formaat
Een plattegrond van het Markiezenhof uit 1 7 3 9
De Waterschans nr. 2 2003
bij de penningmeester of via de
website van de Kring.
Wat zijn de plannen voor het
nieuwe jaar? Er wordt een groots
opgezette ledenwervingsactie ge
houden. Dit plan ligt al langer in
rudimentaire vorm op stapel maar
nu is er een werkgroep gevormd
die de plannen gaat uitwerken en
uitvoeren. Een hoger ledental is
noodzakelijk voor het voortbe
staan van onze Kring. Verder heeft
het bestuur Ward Warmoeskerken
gevraagd ideeën in te brengen
voor een jongerenpagina in De
Waterschans. Ward is leraar klas
sieken maar studeert nog aan de
Universiteit van Leiden. Wij heb
ben goede hoop, gezien zijn leef
tijd en energie, dat hij met goede
voorstellen zal komen.
Dit zijn de belangrijkste punten
die ik U te melden heb. Laten we
samen sterk staan voor de Kring
en een voorspoedig verenigings
jaar tegemoet gaan!
Uw voorzitter, Johanna Jacobs.
Nieuw bestuurslid:
Ron van Tilborg
Ik ben Ron van Tilborg, 41 jaar,
gehuwd en vader van twee zonen.
Feitelijk, op mijn studietijd in Til
burg na, woonachtig en werk
zaam in Bergen op Zoom. Ik heb
een bedrijfseconomische achter
grond, maar ben tegenwoordig
werkzaam binnen het vakgebied
van "quality engineering' bij een
van de grootste werkgevers van
deze stad. Mijn hobby's staan gro
tendeels in het teken van wat ik zou
willen benoemen als 'genieten', het
geen voor mij betekent; een passie
voor koken, wijnen, vastenavend, en
kamperend vakantie houden. Voor
de eerste drie ook in organiserende
zin. Dat in algemene zin Bergen op
Zoom mijn warme belangstelling
heeft behoeft natuurlijk geen verder
betoog.
De aktiviteiten die de Geschied
kundige Kring ontplooit in het vast
leggen van het verleden en het uit
dragen van de ontwikkelingen in
het heden spreken mij dan ook zeer
aan. Dit is voor mij dan ook een be
langrijke motivatie om me als be
stuurslid in te willen zetten.
Ik hoop dan ook dat ik eerdere be
stuurlijke ervaringen kan aanwen
den om de Geschiedkundige
Kring te ondersteunen in verdere
groei en daamree de continuiteit en
het nivo van de Kring gehand
haafd kan blijven danwel verder
doorgezet wordt.
Met vriendelijke groet, Ron.
J. Sinke
De jarenlange zoektocht naar de
auteur van het 'Journal du Siège
de BergopZoom' heeft onverwacht
een verrassend resultaat opgele
verd. Na encyclopedische infor
matie uit Leipzig en Dresden te
hebben gekregen, ontving ik van
Birgitta Fogelvik, hoofd van na
slagafdeling van de Koninklijke Bi
bliotheek te Stockholm, een foto
van Jacob von Eggers, samen met
een schat aan gegevens.
Inmiddels zijn zijn leven en loop
baan duidelijk geworden via en
kele werkjes uit diezelfde biblio
theek.
Graag zal ik u in een volgende af
levering van ons blad hierover na
der berichten.
Hier alvast enkele biografische ge
gevens;
*Dorpat 14 december 1704,
Dantzig 12 januari 1773.
Gevangenschap in Archangel
doorgebracht, bij de vrede van
Nystad vrijgelaten, komt hij in
1722 naar Stockholm. Wordt vo
lontair bij vestingbouw. Gaat
daarna in buitenlandse dienst in
Frankrijk, Polen en Saksen. Is
aanwezig bij talloze belegeringen
van steden in Europa, zoals Dant
zig, Sedan, Praag en Bergen op
Zoom. Klimt hoog op in de mili
taire rangorde en wordt uiteinde
lijk generaal-majoor in Zweedse
en in Saksische dienst 1756
Sterft in 1773 als commandant
van Dantzig. Hij was een kundig,
bekwaam en veelzijdig officier
met wetenschappelijke interesse.
Was drager van het Grootkruis
van de Zwaardorde en 'Freiherr'.
Schreef verschillende krijgskun
dige werken, waar van het
"Journal du Siège' er één is.
De Waterschans nr. 2 2003
Dr. Willem van Ham
Enige maanden geleden kreeg ik
het bericht dat zich in de archie
ven van de voonnalige Raad van
Brabant een plattegrond van het
Markiezenhof te Bergen op Zoom
bevindt. Het is een archiefstuk in
een procesdossier uit 1739.' Tot
mijn verrassing blijkt dit de oudst
bekende, gedetailleerde weergave
van de begane grond van het ge
bouw te zijn. De benamingen of
functies van de onderdelen van
het complex waren tot dusverre
slechts bekend door afleiding uit
het bouwbestand. Ook de bestu
dering van de geschiedenis en on
derzoekingen gedurende de laat
ste restauraties leverden aanwijzin
gen op. Een en ander moest wel
tot uiteenlopende conclusies lei
den. Men vergelijke bijvoorbeeld
de visie van de vroegere gemeen
tearchivaris Slootmans met de nu
algemeen aanvaarde opvattingen.
Die berusten op uitvoeriger ar
chiefonderzoek en resulteerden in
een bronnenboek. Zij vonden in
1987 als het ware een bekroning in
een uitvoerig artikel van dc bouw-
historicus ir. Meischke.2 Een aan
tal onzekere punten kan met ge
bruik van de hier besproken platte
grond worden opgelost. Bovendien
kunnen enige details uit laatstge
noemd artikel worden gecorri
geerd.
Algemene opmerkingen
Het dossier hoort bij een rechts
zaak voor de Raad van Brabant te
's-Gravenhage tussen Caspar van
den Heijningh, knecht bij een
wijnhandelaar, en Laurens Adan,
raad en thesaurier (boekhouder)
van de markies van Bergen op
Zoom. Eerstgenoemde was door
Adan verwond toen deze hem in
het Hof aantrof bij een clandes
tien nachtelijk bezoek aan een van
de dienstbodes uit het huisperso
neel. Het verweerschrift van Adan
werd ondersteund door de herto
gin van Aremberg. Zij deed dat als
voogdes van de minderjarige mar
kies. Het archiefstuk is met een
aantal andere bijlagen ingebon
den in een band die onderdeel
uitmaakt van het archief van de
Raad.3 De kaart met toelichting is
daarin bijlage A De toelichting
heeft als titel Aanwijsinge van dese
kaarte Figuratieff verbeeldende de
platte grond van het Hoff van den
Heer en Marquis tot Bergen op
Zoom (10 nummers).
Op het in 1739 zo geruchtma
kende voorval zal ik in een vol
gend artikel terugkomen, ook al
omdat de kwestie interessante
achtergronden had. Hier gaat het
alleen om de kaart. Die is gemaakt
om de rechters een indruk te ge
ven van de manier waarop en
waarlangs Van den Heijningh het
Hof was binnengekomen. Ook zijn
de vertrekken, poorten en pleinen
gemarkeerd die in de archiefstuk
ken vermeld zijn.
De kaart is 42 x 26 cm. groot. Het
is een pentekening, deels inge
kleurd: de muren in roze, het wa
ter in de Grebbe blauw (lichtgroen
verkleurd). Het is niet duidelijk of
de onbekende tekenaar hem van
een oudere kaart heeft nagete
kend. Het lijkt er niet op dat hij
door meting is totstandgekomen:
daarvoor is het aantal afwijkingen
van de werkelijke situatie te groot.
Een en ander kan worden aange
toond door vergelijking met gelijk
tijdige plattegronden en afbeeldin
gen. Van groot belang is de in 1748
getekende stadsplattegrond, een
meesterwerk van een onbekende
kaartentekenaar, waarop behalve
de omtrek van het hoofdgebouw
ook de torens, bijgebouwen en tui
nen van het Hof zijn aangegeven.4
Dan is er nog de zeer gedetail
leerde weergave van het Hof op de
enige jaren nadien door Larcher
d'Aubancourt onder supervisie
van Nézot in de koninklijke ate
liers te Parijs vervaardigde ma
quette van Bergen op Zoom. Het
Hof is vrij betrouwbaar uitgewerkt,
op enige details na, bijvoorbeeld
de grote ingangspoort.5 Helaas
kennen we slechts enkele afbeel
dingen uit die tijd. Van de binnen
plaats bestaat een gravure door H.
Spilman naar een tekening van A
de Haan (1739). Van de voorgevel
de tekening vanuit de Moeregreb-
straat, vervaardigd door Cornelis
Pronk (1748).6
Alle gebouwen, pleinen en tuinen
zijn zoveel mogelijk rechthoekig
getekend. Hierbij heeft men bij
voorbeeld geen rekening gehou
den met het bochtige verloop van
de Grebbe. Dit heeft gevolgen
voor de vorm van de tuinen op de
plattegrond. Ook de grillige struc
tuur van de achterplaats met zijn
uiteenlopende bebouwing komt
op de plattegrond niet tot zijn
recht.
43 q
Jacob von Eggers.
(1) Brief van mevr. Dr. B. van Erp-Jacobs, 19
juli 2002.
(2) CJ.F Slootmans, Bergen op Zoom, een stad
als een huis 3e dr. (Zaltbommel 1974) 97-119;
WA van Ham, Het Markiezenhof te Bergen op
Zoom. Een overzicht vanuit de bronnen van zijn
geschiedenis tot 1795, Bergen op Zoom 1986;
R. Meischke, 'Het Markiezenhof te Bergen op
Zoom', in: Bergen op Zoom gebouwd en be
schouwd. Studies over stad en stadsbeeld uitge
geven ter gelegenheid van het zevenhonderdja-
rig bestaan van de heerlijkheid van Stad en
Land van Bergen op Zoom (Alphen aan den
Rijn 1987) 1-71, hierna aangehaald als 'Mar
kiezenhof. Nadien verscheen nog: Joha. Ja
cobs, 'De restauratiegeschiedenis van het
Markiezenhof, in Joha. Jacobs (ed.) Besturen
en bouwen met Booij. dl. 1 (Bergen op Zoom
1999) 21-95. Hierin wordt de restauratie van
onderdelen van het Hof afzonderlijk bespro
ken.
(3) Rijksarchief in Noord-Brabant, Archief van
de Raad van Brabant, inv.nr. 365.
(4) Bergen op Zoom in kaart gebracht (Cat.
Bergen op Zoom 1981) 54 nr. 59.
(5) WA van Ham, Het Markiezenhof te Bergen
op Zoom. Een overzicht vanuit de bronnen van
zijn geschiedenis tot 1795 (Bergen op Zoom
1986) 34.
(6) J.H. van Mosselveld en WA van Ham, Te
keningen van Bergen op Zoom (Bergen op
Zoom 1973), 40 nr. 14.