Rumoer in het Hof
«r
De Waterschans NR. 3 2003
Willem van Ham
"Indringer in het Hof. Bergen op
Zoom: vannacht is een onbe
kende persoon het Markiezenhof
binnengedrongen. Rond midder
nacht hoorde de hoofdboekhou
der en postmeester van de mar
kies, dat een of meer personen
waren binnengekomen in een van
de kantoorvertrekken. Hij zag zich
genoodzaakt de indringer met een
pistool en een rapier te bedreigen.
Toen die naar hem toekwam, ver
wondde hij de onverlaat aan zijn
rechterhand. De insluiper bleek
C.v.d.H. te zijn, knecht bij een be
kende wijnhandelaar alhier. Hij
was in gezelschap van de dienst
meid van mevrouw Adan, W. L.
De meid verklaarde v.d.H. te heb
ben binnengelaten om met hem te
"vrijen'.1 Uiteraard werd de meid
wegens haar wangedrag op staan
de voet ontslagen en uit het Hof
gezet. Dat gebeurde ook met de
gekwetste indringer. Wij vernemen
nog dat deze ernstig gewond in
een herberg alhier zou vertoeven.
Hij heeft bij de rechtbank een
aanklacht wegens mishandeling
ingediend tegen de heer Adan.
Niemand kan verwachten, dat de
schelm op een gunstige beschik
king van de heren schepenen mag
rekenen.'
Zo ongeveer had een persbericht
kunnen luiden dat in de streek-
pers zou zijn verschenen, als die
in 1739 zou hebben bestaan. Maar
zo werkte dat niet in die tijd, dus
we moeten het doen met de in
moeizame stijl geschreven stuk
ken door de klerken van de recht-
bank en van een notaris.2 Voor we
de verhalen vertellen, dienen het
toneel en de hoofdrolspelers van
dit kleine drama te worden be
schreven en voorgesteld.
Toneel en hoofdrolspelers
Het gebeuren speelde zich in
hoofdzaak af in het woon- en
kantoorgedeelte van het Hof ge
legen aan de grote binnenplaats
en grenzende aan de Steenbergs-
estraat en de Hofstraat. De kanto
ren waren ingebouwd in de open
galerij door muren aan te brengen
tussen de zuilen. Onder de gewel
ven had men enige jaren tevoren
een plafond aangebracht. Deze
situatie, aan veel Bergenaren nog
bekend, is veranderd bij de laatste
8 2
De Waeerschans nr. 3 2003
restauratie van het Hof. De galerij
prijkt nu weer in haar oude glorie.
Uit de in de vorige Waterschans
gepubliceerde plattegrond blijkt
dat de ingang of voordeur van dit
'quartier' (woongedeelte) zich be
vond naast de grote traptoren. Er
naast waren er respectievelijk een
spreekkamer, het postkantoor en
het Comptoir-Generaal. Dit laatste
was het algemeen kantoor, waarin
de administratie, de boekhouding
en de Casse-Generaal (geldmidde
len) van de markies waren onder
gebracht.3 In het voorhuis, op de
hoek van het gebouw tussen de
grote toren en de grote poort aan
de Steenbergsestraat, bevonden
zich nog de keuken en de eetka
mer. Op de verdieping erboven
waren de woon- en slaapvertrek
ken.
Om de situatie goed te begrijpen
dient men te weten dat dit ge
deelte van het Hof een heel an
dere functie vervulde dan het in
de voorbije eeuwen had gehad.
De minderjarige markies Karei
Filips Theodoor van Paltz-Sulz-
bach woonde er niet. Sinds 1725
was het toezicht op het bestuur in
handen van de hertogin-weduwe
van Arenberg, Marie Henriëtte
Theresia del Caretto, geboren mar
kiezin van Grana en Savona, zijn
overgrootmoeder. Zij bleef aan de
macht totdat de markies in 1742
zelf de teugels in handen nam.4
Het markiezaat had als vermo
gensbestanddeel sterk aan waarde
ingeboet, doordat de vorige mar
kiezen de inkomsten met schul
den hadden belast. Van 1687 tot
1714 waren de inkomsten daarom
in admodiatie (in verpachting te
gen een vaste som) gegeven aan
een of meer pachters. Die hadden
het 'bedrijfsrisico' dus overgeno
men. In 1714 was het financieel
beheer weer in handen gekomen
van een ambtenaar, de tresorier-
generaal Alexander Faure.5 Hij
kreeg het niet gemakkelijker toen
de voogdes, hoewel zij doorgaans
woonde in het kasteel Drogen-
bosch bij Brussel, probeerde van
verre de touwtjes stevig in handen
te krijgen. Dat lukte haar best aar
dig. Belangrijke ambtenaren vie
len in ongenade en moesten wor
den vervangen.6 De hertogin van
Arenberg liet Faure in ongenade
vallen bij de markies en de markie
zin, die toen in Duitsland woon
den. De hertogin-weduwe haalde
daarop in 1726 Faurent Adan naar
Bergen op Zoom met als opdracht
de leiding te nemen bij de afhan
deling van alle hangende kwesties.
Al spoedig werd hij lid van de
Raad- en Rekenkamer. Twee jaar
nadien kreeg hij de benoeming
tot kassier-generaal van de mar
kies. De functie van tresorier-ge-
neraal werd hierbij zodanig uitge
hold dat de kassier het oppertoe
zicht op de financiën in feite over
kon nemen. Tater vielen de twee
functies dan ook samen. Adan
8 3
Afb.l. De kantoren in de grote galerij (rechts), de grote traptoren en de ingangspoort
zijn duidelijk weergegeven op deze gravure van H. Spilman, naar een tekening van A.
de Haan uit 1739. Topografische Atlas Regionaal Historisch Centrum Bergen op Zoom.
1 Eertijds algemeen gebruikt woord voor
'verkering hebben'. Tegenwoordig wordt de
betekenis doorgaans beperkt tot '(geslachts)-
gemeenschap hebben'.
2 Alle hierna genoemde bijlagen bevinden
zich in het rijksarchief in N.Br. te 's-Herto-
genbosch, archief van de Raad van Bra
bant, inv.nr. 365.
AJb.2. Huizen aan de westijde van de Grote Markt. Het pand met hoge trapgevel is De Groote Valk. Detail van de Parijse maquette
van Bergen op Zoom, ca. 1750.
3 W.A. van Ham, 'Een plattegrond van het
Markiezenhof uit 1739', De Waterschans 33
(2003) 43-50. De vertrekken zijn op deze
kaart genummerd 3 tot en met 5.
4 WA van Ham, Het Doorluchtig Huis van
Bergen op Zoom (Zallbommel 1977) 38-40.
5 WA van Ham, Inventaris van de archie
ven van de Raad en Rekenkamer van de
markiezen van Bergen op Zoom, Eerste
Stuk: Agemene Inleiding, 20. Boven
staande tekst is gecorrigeerd aan de hand
van de resolutie van 5 apr. 1714: ARR
inv.nr. 58, fol. 34-35.
6 Naast Alexander Faure kreeg de dros
saard en president van de raad- en reken
kamer RC. de Groot ernstige problemen:
ARR inv.nrs. 227, 369 en 371.