Rumoer in het Hof «r De Waterschans NR. 3 2003 Willem van Ham "Indringer in het Hof. Bergen op Zoom: vannacht is een onbe kende persoon het Markiezenhof binnengedrongen. Rond midder nacht hoorde de hoofdboekhou der en postmeester van de mar kies, dat een of meer personen waren binnengekomen in een van de kantoorvertrekken. Hij zag zich genoodzaakt de indringer met een pistool en een rapier te bedreigen. Toen die naar hem toekwam, ver wondde hij de onverlaat aan zijn rechterhand. De insluiper bleek C.v.d.H. te zijn, knecht bij een be kende wijnhandelaar alhier. Hij was in gezelschap van de dienst meid van mevrouw Adan, W. L. De meid verklaarde v.d.H. te heb ben binnengelaten om met hem te "vrijen'.1 Uiteraard werd de meid wegens haar wangedrag op staan de voet ontslagen en uit het Hof gezet. Dat gebeurde ook met de gekwetste indringer. Wij vernemen nog dat deze ernstig gewond in een herberg alhier zou vertoeven. Hij heeft bij de rechtbank een aanklacht wegens mishandeling ingediend tegen de heer Adan. Niemand kan verwachten, dat de schelm op een gunstige beschik king van de heren schepenen mag rekenen.' Zo ongeveer had een persbericht kunnen luiden dat in de streek- pers zou zijn verschenen, als die in 1739 zou hebben bestaan. Maar zo werkte dat niet in die tijd, dus we moeten het doen met de in moeizame stijl geschreven stuk ken door de klerken van de recht- bank en van een notaris.2 Voor we de verhalen vertellen, dienen het toneel en de hoofdrolspelers van dit kleine drama te worden be schreven en voorgesteld. Toneel en hoofdrolspelers Het gebeuren speelde zich in hoofdzaak af in het woon- en kantoorgedeelte van het Hof ge legen aan de grote binnenplaats en grenzende aan de Steenbergs- estraat en de Hofstraat. De kanto ren waren ingebouwd in de open galerij door muren aan te brengen tussen de zuilen. Onder de gewel ven had men enige jaren tevoren een plafond aangebracht. Deze situatie, aan veel Bergenaren nog bekend, is veranderd bij de laatste 8 2 De Waeerschans nr. 3 2003 restauratie van het Hof. De galerij prijkt nu weer in haar oude glorie. Uit de in de vorige Waterschans gepubliceerde plattegrond blijkt dat de ingang of voordeur van dit 'quartier' (woongedeelte) zich be vond naast de grote traptoren. Er naast waren er respectievelijk een spreekkamer, het postkantoor en het Comptoir-Generaal. Dit laatste was het algemeen kantoor, waarin de administratie, de boekhouding en de Casse-Generaal (geldmidde len) van de markies waren onder gebracht.3 In het voorhuis, op de hoek van het gebouw tussen de grote toren en de grote poort aan de Steenbergsestraat, bevonden zich nog de keuken en de eetka mer. Op de verdieping erboven waren de woon- en slaapvertrek ken. Om de situatie goed te begrijpen dient men te weten dat dit ge deelte van het Hof een heel an dere functie vervulde dan het in de voorbije eeuwen had gehad. De minderjarige markies Karei Filips Theodoor van Paltz-Sulz- bach woonde er niet. Sinds 1725 was het toezicht op het bestuur in handen van de hertogin-weduwe van Arenberg, Marie Henriëtte Theresia del Caretto, geboren mar kiezin van Grana en Savona, zijn overgrootmoeder. Zij bleef aan de macht totdat de markies in 1742 zelf de teugels in handen nam.4 Het markiezaat had als vermo gensbestanddeel sterk aan waarde ingeboet, doordat de vorige mar kiezen de inkomsten met schul den hadden belast. Van 1687 tot 1714 waren de inkomsten daarom in admodiatie (in verpachting te gen een vaste som) gegeven aan een of meer pachters. Die hadden het 'bedrijfsrisico' dus overgeno men. In 1714 was het financieel beheer weer in handen gekomen van een ambtenaar, de tresorier- generaal Alexander Faure.5 Hij kreeg het niet gemakkelijker toen de voogdes, hoewel zij doorgaans woonde in het kasteel Drogen- bosch bij Brussel, probeerde van verre de touwtjes stevig in handen te krijgen. Dat lukte haar best aar dig. Belangrijke ambtenaren vie len in ongenade en moesten wor den vervangen.6 De hertogin van Arenberg liet Faure in ongenade vallen bij de markies en de markie zin, die toen in Duitsland woon den. De hertogin-weduwe haalde daarop in 1726 Faurent Adan naar Bergen op Zoom met als opdracht de leiding te nemen bij de afhan deling van alle hangende kwesties. Al spoedig werd hij lid van de Raad- en Rekenkamer. Twee jaar nadien kreeg hij de benoeming tot kassier-generaal van de mar kies. De functie van tresorier-ge- neraal werd hierbij zodanig uitge hold dat de kassier het oppertoe zicht op de financiën in feite over kon nemen. Tater vielen de twee functies dan ook samen. Adan 8 3 Afb.l. De kantoren in de grote galerij (rechts), de grote traptoren en de ingangspoort zijn duidelijk weergegeven op deze gravure van H. Spilman, naar een tekening van A. de Haan uit 1739. Topografische Atlas Regionaal Historisch Centrum Bergen op Zoom. 1 Eertijds algemeen gebruikt woord voor 'verkering hebben'. Tegenwoordig wordt de betekenis doorgaans beperkt tot '(geslachts)- gemeenschap hebben'. 2 Alle hierna genoemde bijlagen bevinden zich in het rijksarchief in N.Br. te 's-Herto- genbosch, archief van de Raad van Bra bant, inv.nr. 365. AJb.2. Huizen aan de westijde van de Grote Markt. Het pand met hoge trapgevel is De Groote Valk. Detail van de Parijse maquette van Bergen op Zoom, ca. 1750. 3 W.A. van Ham, 'Een plattegrond van het Markiezenhof uit 1739', De Waterschans 33 (2003) 43-50. De vertrekken zijn op deze kaart genummerd 3 tot en met 5. 4 WA van Ham, Het Doorluchtig Huis van Bergen op Zoom (Zallbommel 1977) 38-40. 5 WA van Ham, Inventaris van de archie ven van de Raad en Rekenkamer van de markiezen van Bergen op Zoom, Eerste Stuk: Agemene Inleiding, 20. Boven staande tekst is gecorrigeerd aan de hand van de resolutie van 5 apr. 1714: ARR inv.nr. 58, fol. 34-35. 6 Naast Alexander Faure kreeg de dros saard en president van de raad- en reken kamer RC. de Groot ernstige problemen: ARR inv.nrs. 227, 369 en 371.

Periodieken

De Waterschans | 2003 | | pagina 3