WHrCtHRL
Ce ^eSting^erken Hln Bergen op zgom;
een korte geSchiedeniS
De Waterschans nr. 4 2003
was wellicht de eerste die de ver
gissing maakte, dat de in 1631 op
stadskosten opgemetselde bron
vlakbij het vestingwerk Kijk in de
Pot en de vroegere Gertrudisbron
identiek waren. De oorspronkelijke
bron lag echter dicht bij het ver
dwenen bedehuis onder Borgvliet,
de stadsfontein onder Bergen op
Zoom.67
De pleinen als handelsplaatsen
behandelde Slootmans in zijn
standaardwerk vrij uitvoerig.68 Het
Markiezenhof, hier zo summier
beschreven, en de overige monu
mentale gebouwen en vroegere
handelshuizen kregen in moderne
publicaties meer reliëf.69
Over de vestingwerken en de mili
taire geschiedenis van de stad zijn
tal van werken verschenen die de
mededelingen van De Rouck be
vestigen. De bewering dat het be
leg van Bergen op Zoom in 1622
dat van Oostende (1603/1604) in
de schaduw stelde, mag wellicht
gerelativeerd worden. Dc betekenis
die geschiedschrijving aan laatstge
noemd wapenfeit hecht, is toch
wel groter dan die aan het minder
spectaculaire krijgsgebeuren rond
Bergen op Zoom wordt toege
kend.70
De levens van de heren en markie
zen uit het geslacht Glymes zijn
door Slootmans uitvoerig beschre
ven in zijn lijvige werk Jan metten
Lippen.71 De overige heren kregen
minder aandacht. Wat De Rouck
over hen mededeelt is in zijn alge
meenheid juist. De rol van deze
schrijver als genealoog, vooral van
de Bergse heren, zal in een ver
volgartikel behandeld worden.
136
De Waterschans nr. 4 2003
1 3 7
66. K. Slootmans, 'De kapel van Sinte Gert-
ruda aan de Schelde', De Ghulden Roos
21 (1961) 106-114; W. van Ham, 'Tradi
ties herleven, vraagstukken blijven; bij
de inwijding van de nieuwe Sint Gertru-
diskapel'. De Waterschans 19 (1989) 50-
58; Ch. De Mooij, 'Borgvliet'. in: Bede
vaartplaatsen in Nederland dl. 2 Noord-
Brabant (Amsterdam/Hilversum 1998)
130-135.
67. Van Ham, 'Tradities', 56; De Mooij,
'Borgvliet', 134.
68. Slootmans, Paas- en Koudemarkten270-
285.
69. R. Meischke, 'Het Markiezenhof te Ber
gen op Zoom", in: W.A. van Ham e.a.
(red.). Bergen op Zoom gebouwd en be
schouwd. Studies over stad en stadsbeeld
uitgegeven ter gelegenheid van het zeven-
honderjarig bestaan van de heerlijkheid
van Stad en Land van Bergen op Zoom
(Alphen aan den Rijn 1987) 1-71; C.
Vanwesenbeeck (eindr.) Bergs monumen-
tenboek. Monumentale architectuur in
Bergen op Zoom (Bergen op Zoom 1995)
passim.
70. Het beleg van de Vlaamse stad Oos
tende duurde van 29 september 1603 tot
22 september 1604. Het was het eerste
belangrijke wapenfeit van Ambrosio de
Spinola in dienst van Spanje.
71. C.J.E Slootmans, Jan Metten Lippen, zijn
familie en zijn Stad. Rotterdam 1945.
••••••••••••••••••a
Bergen op Zoom, maandag 17 maart 1664
Aan mï/n bes*e Joriën,
He* wot'd* *ijd da* Ik weer een* op de Wa*erschans gelegerd word, Juriëf).
Paar gebeur* al*ijd veel Meer dan hier op ravelijn Op den Zoom. (/anMorjen
vertelde onze sergeant weer zo'n ïterft verhaalHij had he* even daarvoor van
(ültenant PuncoMhe gehoord, gelegerd op de V/a*erschans.
Pe zoon van Jan Hou*, je weet wel, de Marftetenter, zoo afgelopen za*erdag weer
eens iets ui*gespook* hebben op de Waterschans. Sergeant PüiocoMte, de zoon Van
de (oitenant, vroeg de jongen wat hij daar deed en toen hij geen antwoord gaf
heefhij heM een klap of twee voor zijn kop gegeven. Toen Jan Houdi* hoorde is
hij op sergeanPuncumbe afges*ap*. Hij heef* Met een stoft op de rug van de
sergeangeslagen, die op zijn beurMet zijn sabel de stoft in tweeën gespleten
heeft. He* Mooiste van a| was dat Jan Hou* de Moeder van de sergeant, de vroow
van de (oitenant dos, oit^escholden heeft voor dronften varken en dronken hoer!
Vergeef Me da* ik nie* helemaal zeker ben van wat zich za*erdag op de Water
schans afgespeeld heef*: je weet hoe (oitenant PoncoMhe kan overdrijven!
Hopelijk ver*el* Jan Houspoedig zelf het verhaal, als hij binnenkor* ravelijn
Op de Zoom weer eens aan doet. Tot snel, Joriën.'
Har*elijke groe*en, Joris.
Meer weten over de gebeurtenissen op de Waterschans op zaterdag 15 maart 1664? Ga naar het
RHC Bergen op Zoom en vraag naar de desbetreffende notariële akte van 18 maart 1664.
pflREiRHL
Ward Warmoeskerken
Bergen op Zoom is een van de zestien vestingsteden die Nederland
rijk is. Het grootste gedeelte van de vestingwerken van Bergen op
Zoom is vanaf 1867 gesloopt. Er is echter nog een aantal overblijfselen
dat ons ook nu nog herinnert aan het roemrijke verleden van Bergen op
Zoom als vestingstad, De Lievevrouwe- of Gevangenpoort en het rave
lijn Op den Zoom zijn bij velen bekend. Veel minder bekend is een derde
vestingwerk dat gespaard is gebleven: de Waterschans.
Al vanaf de late Middeleeuwen werd
Bergen op Zoom beveiligd door ver
dedigingswerken: in de 14e eeuw
werd een cirkelvormige ommuring
gebouwd. De haven, die van groot
belang was voor de economie en de
welvaart van de stad, viel buiten deze
muren. Aan het einde van de 15e
eeuw werd het Havenkwartier apart
omwald; geld voor een geheel
Afb. 1. Vogelvluchtperspectief van de
havenmonding met de Waterschans
(Zuidschans) op de voorgrond en de
Noordschans aan de overzijde van
de vaargeul. Rechtsonder het Stads-
of Sint Jacobspoldertje. Duidelijk
zichtbaar zijn de gebouwen op de
Waterschans, de twee bastions in de
buitenwal en de stenen wachttoren
in de linker bovenhoek van het fort.
Pentekening door Bonaventura Pe
ters, 1625-1650.
