EEN NIEUWE CD
EEN STUKJE PROTESTANTSE GESCHIEDENIS N.A.V.
De Waterschans nr. 4 2003
ds. drs. Willem Vermeulen
Als we met grote stappen door de geschiedenis gaan van de Gertrudiskerk ziet dat er als volgt uit:
De "Grote of Sint - Gertrudiskerk" zoals de kerk door de hervormden het liefst genoemd wordt, dateert
voornamelijk uit het derde kwart van de vijftiende eeuw.
Na de Reformatie in Bergen op Zoom in 1580 werd de kerk voor de protestantse eredienst geschikt gemaakt.
In 1747 werd de kerk grotendeels verwoest door oorlogsgeweld.
Na de wederopbouw werd de kerk al weer in 1752 in gebruik genomen.
Aan het begin van de 19-de eeuw werd het bezit van de Gertrudiskerk betwist maar doordat de hervonnden
de wederopbouw van de kerk uit eigen middelen hadden bekostigd werd door Koning Willem I besloten dat
de kerk hervormd bezit was en niet aan de katholieke parochie hoefde te worden afgestaan.
In 1966 moest de hervormde gemeente de kerk verlaten wegens bouwvalligheid. Hoewel geregeld stukjes
van de kerk waren gerestaureerd was een totale restauratie nodig en dit ging de budgetten van de hervormde
gemeente ver te boven. De kerk werd overgedragen in handen van de overheid.
In 1972 werd de Gertrudiskerk wederom geheel verwoest, weer door brand, maar nu tijdens restauratiewerk
zaamheden.
In 1987 werd de geheel gerestaureerde Gertrudiskerk door de stad Bergen op Zoom heropend en in gebruik
gegeven aan de parochie van de H. Maagd Maria en werd een gebruiksrecht gegeven aan de hervormde
gemeente te Bergen op Zoom.
Als stadskerk functioneert de Gertrudiskerk op dit moment tot volle tevredenheid en vinden er regelmatig
ook oecumenische plechtigheden plaats.
Inmiddels is de hervormde ge
meente een vergaande samen
werking aangegaan met de gerefor
meerde kerk van Bergen op Zoom
en deze samen-op-weg gemeente
heeft al weer jaren een goede basis
in de pas gerestaureerde Ontmoe-
tingskerk aan het Bolwerk.
Voor de protestantse eredienst is
het natuurlijk belangrijk een pas
send gebouw te hebben maar min
stens zo belangrijk is het om een
kerkorgel ter beschikking te heb
ben. Anders dan in de katholieke
eredienst is in de protestantse li
turgie de verzamelde gemeen
schap zelf zeer actief op muzikaal
gebied: zij vonnen als het ware één
groot kerkkoor, maar dan zonder
dirigent. Het orgel geef maat en
toon aan deze zingende gemeen
schap. Maar dan moet je wel een
orgel hebben natuurlijk!
Na het bombardement in 1747
werd de Gertrudiskerk geheel ver-
Afb.l. In 1914 werd door de Bergse
schilder W. van Dort het interieur van
de Grote- of Gertrudiskerk op het doek
vastgelegd (Don van Rooy, Art
Photography).
1 40
De Waterschans nr. 4 2003
woest. Ook het daarin aanwezige
interieur, de meubels en het orgel.
Na de herbouw in 1752 werd door
de toenmalig kerkvoogdij besloten
een nieuw orgel te bestellen bij de
Antwerpse orgelmaker Louis II Del
Haye. (ook wel: Delahaye of Del-
haye) Hoewel dit vlot op papier
staat heeft het alles bij elkaar nog
een hele tijd geduurd. Het nieuwe
orgel werd officieel in gebruik ge
nomen op 10 april 1771.
Dit instrument genoot tot in de
twintigste eeuw een zekere faam
bij diegenen, die een liefde voor
oude instrumenten cultiveren. Er
waren geregeld concerten en het
orgel heeft ook tot grote tevreden
heid gefunctioneerd in de prote
stantse eredienst totdat de her
vormde gemeente de kerk in 1966
moest verlaten. En toen werd het
weer 10 april, nu in 1972, en dat is
de datum van de grote brand in de
Gertrudiskerk. Weer ging het ge
hele interieur ten onder en ook het
Del Haye orgel ging geheel verlo
ren op deze 10-de april 1972.
De laatst bekende dispositie van
het orgel was als volgt:
Hoofdwerk
Rugwerk
Pedaal
Bourdon 16 vt
Holpijp 8 vt
Bourdon 16 vt
Prestant 8 vt
Fluit traverse (disc.) 8 vt
Openfluit 8 vt
Holpijp 8 vt
Prestant 4 vt
Octaaf 4 vt
Octaaf 4 vt
Fluit 4 vt
Bazuin 16 vt
Fluit 4 vt
Quint (nasard) 3 vt
Quint 3 vt
Octaaf 2 vt
Octaaf 2 vt
Flageolet 2 vt
Mixtuur 4 st
Salicionaal 8 vt
Comet (disc.) 5 st
Trompet 8 vt
Trompet (bas en disc.) 8 vt
Claron (bas) 4 vt
In de jaren zestig was er nog een professionele organist verbonden aan de
Gertrudiskerk. De laatste organist voor de brand in 1972 was de heer Daan
Manneke. Hij is nog steeds organist en ook een bekend en gevierd com
ponist.
Daan Manneke, organist en
componist
Daan Manneke is geboren in 1939
in Kruiningen. Hij studeerde orgel
en compositie aan het conservato
rium in Tilburg. Ook studeerde hij
in Brussel bij de Belgische organist
Kamiel D'Hooghe en in Amster
dam bij Ton de Leeuw. In 1976 ont
ving hij van het Sweelinck conser
vatorium in Amsterdam een prijs
voor compositie. Als componist
heeft hij een geheel eigen en zeer
moderne stijl ontwikkeld. Hij
maakt gebruik van sterke contras
ten, signaal-achtige motieven en
complexe, gevoelige, aangrijpende
toonkleuringen.
Zoals gezegd; in de jaren zestig was
Daan Manneke de organist van de
hervormde gemeente te Bergen op
Zoom; de laatste organist van het
Del Haye-orgel in de Gertrudiskerk.
Het orgel ging geheel verloren
maar gelukkig bleef een geluids
fragment uit die tijd bewaard! In
1966 werd door Daan Manneke
een concert voor de radio opgeno
men. Naast werken van bekende
componisten speelde hij ook een
eigen compositie genaamd "Kro
niek voor orgel". Deze compositie
is geschreven op en voor het Del
Haye orgel, waarbij alle mogelijk
heden die dit instrument bood,
werden uitgebuit.
Dit historische geluidsfragment van
ongeveer 15 minuten is onlangs op
CD verschenen. Ter gelegenheid
van de ingebruikname van de to
taal gerestaureerde Ontmoetings-
kerk verscheen een CD van het
huidige orgel met daarop ook het
historische geluid van de Gertru
diskerk van vóór de brand. Janno
den Engelsman, een nog jonge, ge
boren en getogen Bergse organist
heeft op het huidige orgel in de
Ontmoetingskerk verschillende
werken opgenomen en deze com
plementeren de bovengenoemde
CD.
De titel van de CD is: "1 verloren,
1 gewonnen, twee protestantse or
gels in Bergen op Zoom". Heel
duidelijk wordt de brag geslagen
tussen de omvangrijke geschiede
nis van de protestanten en de hui
dige tijd.
Voor geïnteresseerden: deze CD is
o.a. te koop bij muziekhandel Kos
ter.
PS. Vanaf 1580 gerekend is er nu
dus al bijna 425 jaar onafgebroken
sprake van een protestantse ge
meenschap in Bergen op Zoom.
Nu al is duidelijk dat de huidige
kerkgemeenschap het jaar 2005 zal
gaan aangrijpen om uitvoeriger
ook op deze geschiedenis terug te
blikken.
mmssm-aams
Ajb.2. Het orgel van de Gertrudiskerk
gefotografeerd vlak vóór de fatale brand
in 1972.
