I
D]]de StadhuiS
Brie panden, één geheel
J J.Jï
Joris
L 1-2004
Bergen op Zoom, 8 maart 2004
f+ai Sva,
■Baestie la Deventer?! ■Wier la ket zuiden is odes Ok! U/el saai trouwens: de drukte vaa de
Vastenavond is weer helemaal voorbij. U/as wel gezellig trouwens, he? kom. je volgend jaar weer?!
Clls kerinnering aan je verblijf kier in Bergen of) Zoom stuur ik je twee kaarten van ket stadkuis
of) de Grote Markt (weet je wel waar die twee beelden verkleed waren als boerin). Die oude kaart
vond ik toevallig dit weekend, toen ik bij oma in een van de vele dozen aan ket rommelen was. Zoek de
10 versakiilen zou ik zeggen!
Sva, de groeten aan je ouders en tot gauw! Doei'
Ward Warmoeskerken
De W/kterschans nr. 1-2004
amsb
29
WATERSCH/
^HrCiRRL
«HHM*1*
n het hartje van Bergen op Zoom, op de Grote Markt, staat het
Oude Stadhuis, al meer dan 600 jaar. Een imposante natuurstenen
voorgevel met kantelen en heel wat ramen. Achter deze gevel schuilt
een interessant verhaal. Want hoewel het voormalige gemeentehuis
één geheel lijkt te zijn, is het in werkelijkheid opgebouwd uit verschil
lende gebouwen,
Het huidige stadhuis op de Grote
Markt is opgebouwd uit drie Middel
eeuwse panden: huis 'De Oliphant'
(het linker gebouw met de poort
naar de Sint-Annastraat), het eigen
lijke stadhuis (dat zo breed was als
de hoofdingang en de drie vensters
links daarvan) en huis 'Leeuwen-
borgh' (het gedeelte rechts van de
hoofdingang). In de loop der eeu
wen zijn aan de achterkant van het
stadhuis verschillende gebouwen
toegevoegd, waaronder enkele win
keltjes en woningen uit de Sint-An
nastraat.
Het eigenlijke stadhuis, tussen 'De
Oliphant' en 'Leeuwenborgh', is ruim
600 jaar geleden gebouwd, in de ja
ren 1398-1403. Een stadsbrand in
1397 had het pand dat er daarvóór
stond en dat waarschijnlijk ook als
stadhuis functioneerde, met de
grond gelijk gemaakt. Een tweede
stadsbrand verwoestte in 1444 het
huis 'Leeuwenborgh', gelegen naast
het eigenlijke stadhuis, Kort na de
brand werd het huis herbouwd. In
1480 werd het door het stadsbestuur
gekocht en in 1498 samengevoegd
met het stadhuis, Bijna 50 jaar later
werd het stadhuis nogmaals uitge
breid: in 1544 werd het huis 'De Oli
phant' in het stadhuiscomplex op
genomen. Tot die tijd had 'De Olip
hant' één geheel gevormd met het
naastgelegen huis 'De Draak' (Hotel
De Draak).
Sinds 1544 bestaat het stadhuis dus
uit drie panden. Destijds was echter
aan de buitenkant niet te zien dat
de drie panden één geheel vorm
den. Begin 17e eeuw kwam daar
verandering in. Kort na 1600 besloot
het stadsbestuur namelijk dat de ge
vels van het eigenlijke stadhuis en
'Leeuwenborgh' vervangen moes
ten worden, omdat die zeer bouw
vallig waren. In 1605 werd een plan
gemaakt om beide panden met één
natuurstenen gevel te verenigen.
Ook zouden beide panden één dak
krijgen. Deze plannen werden pas in
1611 uitgevoerd.
De nieuwe voorgevel van het stad
huis werd meerdere malen aange
past. Zo werden natuurstenen kozij
nen vervangen door houten en werd
het bordes meerdere malen ver
nieuwd of veranderd, De voorgevel
werd in 1762 gewit en in 1872 voor
zien van een pleisterlaag. De voorge-
v©! vein XD© Oüohont' werd in d© ^9e
eeuw grondig aangepast: het bo
vengedeelte van de voorgevel werd
afgebroken en de nis boven de
poort werd dichtgemetseld (zie af
beelding 1). Ook werd de gevel ge
pleisterd, om het pand één geheel te
laten vormen met de rest van het
stadhuis. In de jaren 1931-1938 werd
de gevel geheel gerestaureerd: de
pleisterlaag werd verwijderd, de hou
ten kozijnen vervangen door natuur
stenen en de gevel van 'De Olip
hant' werd in ere hersteld (zie afbeel
ding 2).
Niet alleen aan de kant van de
Grote Markt werd het stadhuis
steeds uitgebreid, ook aan de ach
terzijde bij de Sint-Annastraat von
den diverse uitbreidingen plaats.
Huisjes en winkeltjes werden opge
kocht en aan het complex toege
voegd. Al deze uitbreidingen waren
nodig voor de vele verschillende
functionarissen en bestuurders, die
een plaatsje moesten krijgen in het
Stadhuis. De laatste uitbreiding vond
plaats in 1977, toen aan de achter
zijde van het stadhuis in de Korte-
meestraat een groot nieuwbouw-
complex werd gebouwd. Inmiddels
zijn in dit gebouw appartementen
en winkelruimtes gemaakt. De amb
tenaren en functionarissen zijn ver
huisd naar Plein XIII, waar sinds en
kele jaren een nieuw Stadskantoor
staat. Het oude stadhuis op de
Grote Markt wordt tegenwoordig al
leen nog gebruikt voor raadsverga
deringen, huwelijken en andere spe
ciale gelegenheden,
en op Zoom
Gröote Markt Raadhuis
•w mm;
fr'" -)? "GA' 1
Afb. 1: Een ingekleurde ansichtkaart van het stadhuis op de Grote Markt uit
1909. De natuurstenen gevel van het stadhuis is voorzien van een pleisterlaag.
Boven de beelden van Rechtvaardigheid en Voorzichtigheid is het grotere
beeld van Standvastigheid te zien. Links huis 'De Oliphant' met de poort naar
de Sint-Annastraat. Boven de poort is geen nis meer te zien en de bovenzijde
van de gevel is verwijderd. Links naast 'De Oliphant' het pand van 'Hotel De
Draak'.
e komt vast en zeker regelmatig langs het Oude Stadhuis op de
Grote Markt. Maar heb je het gebouw wel eens goed bekeken? Dat
moet je toch eens doen, want er is van alles te zien,
Laten we eens een kijkje nemen en
beneden beginnen, bij het bordes.
Door de eeuwen heen is het bordes
van het stadhuis meerdere malen
veranderd en vernieuwd. Het bordes
dat er nu staat is geplaatst bij de res
tauratie van het stadhuis in de jaren
dertig van de vorige eeuw. Op het
bordes is het wapen van Bergen op
Zoom afgebeeld met daarnaast
twee wildemannen. Het bordes en
de ingang van het stadhuis liggen
niet centraal in de gevel, hoewel die
verder volledig symmetrisch is opge
bouwd, Het was echter onmogelijk
om de ingang in het midden van de
gevel te plaatsen, omdat achter de
gevel twee aparte panden staan.
De gevel van het stadhuis is gemaakt
van Gobertange-steen. De kleur van
deze natuursteensoort schijnt te ver
anderen door de invloeden van het
weer. Maar wil je die veranderingen
zien, dan zul je enkele dagen lang
het stadhuis moeten bekijken...
Er is echter meer te zien dan de ste
nen alleen. In het midden van de ge-
RrPtRRL
vel staan twee beelden. Het onderste
beeld is vrouwe justitia, de Recht
vaardigheid. In haar rechterhand
heeft zij een zwaard, in haar linker een
weegschaal: beide attributen verwij
zen naar "gerechtigheid". Het boven
ste beeld stelt vrouwe Prudentia voor,
de Voorzichtigheid. Oorspronkelijk
droeg zij in haar rechterhand een
spiegel. Dat is nog te zien aan de
houding van het hoofd: het beeld
kijkt in haar (verdwenen) spiegel,
symbool van wijsheid en voorzichtig
heid. Beide beelden verwijzen naar
de functie van het stadhuis. Het was
de plaats waar recht gesproken werd
en waar de stad bestuurd werd, Voor
die twee taken van het gemeente
bestuur waren rechtvaardigheid en
voorzichtigheid nodig.
De twee beelden dateren uit de ja
ren dertig van de vorige eeuw, toen
het stadhuis gerestaureerd werd. Bij
die restauratie is een derde beeld
verwijderd, namelijk het beeld van
vrouwe Constantia, de Standvastig
heid. Dat beeld stond op de plaats
waar nu een groen poortje zit, bo
ven het beeld van vrouwe Pruden
tia. Bij de restauratie van het stadhuis
is ook een beeld teruggekomen, na
melijk dat van Sint Gertrudis, de pa
troonheilige van Bergen op Zoom. Dit
kleinere beeld staat boven de poort
van 'De Oliphant', in de nis die in de
19e eeuw was dichtgemetseld.
Naast het groene poortje, waar vroe
ger het beeld van de Standvastig
heid stond, zijn twee wapenschilden
te zien. Het linker is het wapen van
Bergen op Zoom, het rechter dat van
Brabant. Boven de wapenschilden
zijn twee ronde venstertjes en daar
boven is in vergulde letters een La
tijnse spreuk te lezen: 'mille periculis
superslim'. Dat betekent ongeveer:
'duizend gevaren doorsta ik'. Deze
spreuk verwijst, evenals de kantelen
die de gevel bekronen, naar de
standvastige rol die Bergen op Zoom
speelde tijdens de Tachtigjarige Oor
log (1568-1648). De tekst werd aan
gebracht toen de gevel voltooid
was, in 1611. Dat jaartal is te lezen in
de geveldriehoek die de gevel van
het oude stadhuis bekroont.
Zoals je ziet is het de moeite waard
om de voorgevel van het Oude
Stadhuis op de Grote Markt een op
je gemak te bekijken. Ga eens kijken!
