nïlTPP
De Stelling West Noord-Brabant
IIIIIIII
31
De Waterschans nr. 1-2004
im
II IV VI VI
IIIIIIII
VI II vv VI
IIIIIIII
IIIIIIII
IIIIIIII
IIIIIIII
M >i
Yt ?»r' «f hp
30
De Waterschans nr. 1-2004
David Ross
Volkerak
St. Philipslan^
De Heen;
Nieuw Vosmeer
Kladde
Klutsdorp
I Kijkuit
Tholen,
Halsteren
Keerdijk
Oosterschelde
Begaen op Zoom
5 km
AJb.l. Kaart stelling West Noorcl-Brabant (noord). De omcirkelde nummers geven de
aldaar gelegen infantieriesteunpunten aan. Langs de zwarte lijn tussen de
infanteriesteunpunten waren de loopgraven en schuilplaatsen van de eerste linie
aangelegd. Waar dit mogelijk was, was een tweede linie voorzien waarop
teruggevallen kon worden. Omdat het verloop Itien'an niet duidelijk is, is deze op de
kaart niet aangegeven.
Inleiding
Enkele jaren geleden ontdekte ik
tijdens een fietstocht langs de Li
nie van de Eendracht bij Halsteren
een paar betonnen schuilplaatsen.
Het hoe en waarom van deze werk
jes bleef onduidelijk totdat ik een
tip kreeg van een kennis die in het
Nationaal Archief stukken tegen
gekomen was over een in deze om
geving aangelegde stelling uit de
Eerste Wereldoorlog.
Het betrof de vroegere Stelling
West Noord-Brabant. Deze was
aangelegd met het front west
waarts gericht, tegen een eventuele
inval vanuit Zeeland. Behalve enige
stukken in het Nationaal Archief
heb ik tot op heden slechts twee ar
tikelen kunnen vinden waarin, sum
mier, iets over deze stelling is ver
meld, maar een echte beschrijving
heb ik nog niet kunnen vinden.
Daarom wil ik bij deze proberen
dit hiaat op te vullen. Hoewel er
geen sprake is van een permanente
verdedigingsstelling, lijkt dit mij
toch interessant omdat hier een ge
heel andere wijze van inrichten aan
de orde is.
Wat er aan vooraf ging
De noodzaak van een strategische
opstelling tegen een dreiging uit
westelijke richting komt voort uit
de politieke en militaire verhou
dingen tussen de grootste tegen
spelers uit de tweede helft van de
19e eeuw. Frankrijk en Groot-Brit-
tannië aan de ene zijde en Duits
land aan de andere zijde. Vooral
na de Frans-Duitse oorlog van
1870 werd in Nederland de moge
lijkheid van een Britse of Franse
aanval via Zeeland in de richting
van Duitsland en België voorzien.
Bevreemding wekt dit niet, want
reeds in 1809 probeerden Britse
troepen via Walcheren de haven
van Antwerpen aan te vallen.
Maar een dergelijke aanval zou
het einde kunnen betekenen van
de Nederlandse neutraliteit.
Het StadhuiS in getrek
I Set stadhuis op de Grote Markt staat er al meer dan zeshonderd
jaar. Maar waarvoor? Wat gebeurde er binnen de muren van dat ge
bouw? Een heleboel. Het was de plek waar Bergen op Zoom bestuurd
werd en waar rechtgesproken werd. Laten we eens kijken hoe dat in
zijn werk ging: het stadsbestuur in een notendop!
it
Afb. 2: Een ansichtkaart van
het stadhuis op de Grote
Markt uit 2004. De
natuurstenen gevel is weer in
ere hersteld. Boven de
beelden van
Rechtvaardigheid en
Voorzichtigheid staat geen
derde beeld meer, maar is
een houten poortje
aangebracht. Links huis 'De
Oliphant' met de poort naar
de Sint-Annastraat. Boven de
poort is de nis met het beeld
van Sint-Gertrudis te zien en
de bovenzijde van de gevel
is hersteld. Links naast 'De
Oliphant' het pand van
'Hotel De Draak'.
Voordat we kijken hoe het bestuur
van Bergen op Zoom in vroeger tij
den geregeld was, bespreken we
even kort de opbouw van het stads
bestuur in deze tijd. Aan het hoofd
van het gemeentebestuur staat de
gemeenteraad, die door de inwo
ners van Bergen op Zoom gekozen
wordt. De leden van deze raad kie
zen de wethouders. De burgemees
ter is voorzitter van de gemeente
raad en van het college van wet
houders. Samen met de wethouders
vormt hij het dagelijks bestuur van de
stad. Vroeger was het bestuur van
de stad iets anders geregeld.
Tot 1795 had de heer, later de mar
kies van Bergen op Zoom de grootste
macht in deze stad. Mede omdat hij
zelf vaak afwezig was, werd hij verte
genwoordigd door de drossaard en
de schout. De drossaard was de be
langrijkste persoon op het gebied
van bestuur en rechtspraak en de
schout is te vergelijken met onze
commissaris van politie. Samen met
de schepenen vormden zij de magi
straat, Dit was het dagelijks bestuur
van de stad, vergelijkbaar met het
tegenwoordige college van burge-
meester en wethouders. Oorspron
kelijk waren er zeven schepenen, la
ter negen, Eén van de schepenen
was voorzitter van de schepenbank
en werd burgemeester binnen de
bank genoemd. Er was ook een bur
gemeester buiten de bank, die de
stedelijke financiën beheerde.
De schepenen hielden zich nief al
leen bezig met bestuurlijke zaken,
maar ook met de rechtspraak (denk
maar aan het beeld van de Recht
vaardigheid op de voorgevel van
het stadhuis). De schepenen zaten
bij rechtszittingen in de achterhal
van het eigenlijke stadhuis, de Rode
Kamer. Gekleed in rode toga's za
ten zij op rode kussens achter tafels
met rode kleden. De uiteindelijke uit
spraak van een rechtszaak werd ge
daan in de Rolkamer, de achterzaal
van huis 'Leeuwenborgh', waar te
genwoordig de gemeenteraad ver
gadert. In de voorzaal konden geïn
teresseerde inwoners achter een tr
aliehek de uitspraken volgen. Een
belangrijke functionaris bij rechtsza
ken was de pensionaris, een deskun
dige op juridisch gebied.
prH
Belangrijke beslissingen over be
stuurlijke zaken werden genomen
door de Brede Raad. Deze bestond
uit de magistraat, de Oude Raad
(een college van oud-schepenen)
en de Zeven Natiën (zeven groepen
vertegenwoordigers van de am
bachtsgilden). Voor een goed be
stuur van de stad was het ook van
belang dat alle besluiten netjes op
papier werden gezet. Dit was de
taak van de secretaris. Hij hield zich
samen met zijn klerken bezig met de
administratie van de stad. Zij waren
gehuisvest in 'De Oliphant' en in en
kele pandjes in de Sint-Annastraat.
In alle eeuwen dat het stadhuis op
de Grote Markt staat zijn er allerlei
dingen veranderd aan het stadsbe
stuur. Maar er is ook veel hetzelfde
gebleven: we kennen nog steeds
een burgemeester die voorzitter is
van de schepenen, de wethouders;
ook de schout kennen we nog in de
persoon van de commissaris van
politie, en de gemeentesecretaris
zorgt er nog steeds voor dat alle be
sluiten en andere zaken netjes op
papier gezet worden.
Inundatie
Inundatie
Inundatie
inundatie
4=4
