De Waferschans nr. 1
2004
dat, wanneer dit schilderij voor
een officieele instelling of ge
meente werd aangekocht, kon ge
rekend worden op eene subsidie
van een der door de regeering be
heerde fondsen. In overleg met
den heer Burgemeester heeft on-
dergeteekende als voorzitter van
V.V.V. en archivaris de taak op
zich genomen gelden bijeen te
zamelen, om tot aankoop te kun
nen overgaan van dit documen
tair folkloristisch schilderstuk,
waarop de Burgemeester de in
uitzicht gestelde subsidie heeft
aangevraagd. De afgeloopen week
mocht ondergeteekende het de
finitief bericht ontvangen, welke
subsidies door "het voorzienings
fonds voor Kunstenaars" (Fonds
voor Bijzondere Doeleinden) en
het "Fonds voor Bijzondere
Nooden" zouden worden be
schikbaar gesteld. Met het door
mij bijeengebrachte bedrag, waar
onder een gift van een Oud-Ber-
genaar en een evengroote zelfs
van een totaal vreemde, kon door
mij tot aankoop van dit schilderij
worden overgegaan. Hierbij heb ik
het genoegen dit schilderstuk
(1,40 bij 1.10) aan de gemeente
aan te bieden, in de hoop, dat het
in de toekomst een waardige
plaats zal krijgen in een der zalen
van het stadhuis. Voorloopig zal
het 't beste zijn, dat het stuk met
de andere schilderijen zal worden
opgeborgen in het brandvrij ar
chief depót tot vredevoller tijden
zijn aangebroken. Dan hoop ik
met goedvinden van Uw College
een dag te bepalen, waarop in
aanwezigheid der milde gevers, de
overdracht op meer officieele
wijze kan plaatshebben."16 Het is
duidelijk dat met de "Oud-Berge-
naar" de heer A.J. Wittermans
wordt bedoeld en met "een totaal
vreemde" de heer Metz.17
Op 1 juli 1940 bericht het College
van Burgemeester en Wethouders
gemeente-archivaris, richt een
brief aan het College van Burge
meester en Wethouders met het
verzoek het schilderij te mogen
laten vernissen en de vuilaanslag
te laten verwijderen door restaura
teur J. Raaymakers.18 Dit verzoek
wordt op 19/20 april ingewilligd.
De afbeelding
Volgens de titel stelt het werk de
carnaval van 1938 voor. Een pro
grammaboekje van 1938 ont
breekt zowel in het Regionaal
Historisch Centrum als in het ar
chief van de Stichting Vastena-
vend. Wel zijn de uitslagen van de
vastenavondoptocht terug te vin
den in de "Bergen op Zoomsche
Courant. Protestantsch weekblad
voor het zuiden' van zaterdag 12
maart 1938, 'Dagblad De Zoom'
van 2 maart 1938, en 'De Avond
ster Dagblad van Nederland' van
2 maart 1938.
Als we het schilderij bekijken dan
blijkt dat we te maken hebben
met een nauwkeurige tijdsop-
name. Links op het pand Grote
Markt 3 is een reclame-bord te
zien "Gero-zilver zilmeta" van de
firma Jos. Daverveldt Huishoude
lijke en luxe artikelen. Nu is hier
Restaurant Grand Café Hotel De
Bourgondiër gevestigd. Naast de
Sint Gertrudiskerk is dan aan de
Grote Markt 12 Jos. Hardus-Bor-
burgh Complete meubileering ge
vestigd, nu Apotheek Van Kalmt-
hout. Midden op de Grote Markt
staat de kiosk waar de prins, S.
aan Mr. A.R. Visser dat het schil
derij van "Fred. Willem Verdonk,
door den heer C. Slootmans aan
het gemeentebestuur is aangebo
den en aanvaard." Op 3 juli 1940
bericht Visser per brief aan Sloot-
mans dat het hem genoegen doet
te hebben vernomen dat het aan
gekochte schilderij is overgedra
gen aan de gemeente en dat
Slootmans van zijn kant 370 gul
den heeft overgemaakt. Sloot
mans is er kennelijk in geslaagd
nog eens zestig gulden te verwer
ven en het betreft hier hoogst
waarschijnlijk "iemand welke oor-
logschade [sic] leed" door Ver
donk genoemd in de brief van 25
juni 1940. Visser van zijn kant
deelt mee dat het "Fonds voor
Bijzondere Doeleinden" 250 gul
den heeft overgemaakt en dat het
"Nationaal Fonds voor Bijzonder
Nooden" eveneens 110 gulden zal
overschrijven.
Nog één keer komt het schilderij
ter sprake en wel op 12 april 1955.
Slootmans, in hoedanigheid van
48
De Waterschans nr. 1-2004
Warringa, met zijn gevolg is te
zien. Warringa was officier van be
roep en prins van 1922 tot en met
1939. Hij werd bijgestaan door de
nar, de grootste boer en de Leu
tige Ploeg. Het carnaval werd in
de jaren twintig en dertig van de
vorige eeuw georganiseerd door
de muziek- en toneelvereniging
'Tot Ons Genoegen', afgekort tot
T.O.G.. Behorend tot de 'hofhou
ding' van de prins is het 'officiers
gevolg' te paard, de zogeheten
'Eerewacht', in dat jaar onder lei
ding staand van Overste Bruijns.19
Om de kiosk staan de wagens en
groepen die aan de optocht heb
ben meegedaan. Geheel links is
een platte wagen te zien waarop
een enorme kop in de vorm van
een gaper, domineert. Eronder is
een gedeelte van de tekst "Dat
gaat over de tong" te zien. De wa
gen is een carnavaleske uitbeel
ding van het roddelen in een
kleine stad als Bergen op Zoom
en won de derde prijs. Achter
deze wagen is het woord "Thea
ter" te lezen. Het betreft hier een
grote wagen getiteld 'Marionetten
Theater' die de elfde prijs won.
Prominent in beeld is een wagen
met een aap achter een opengesla
gen vleugel. 'King Kong bij de
Bergsche leut' luidt de titel en de
Van de Rijtstraat-bouwers winnen
met deze wagen de eerste prijs.
Tussen de twee laatstgenoemde
wagens in staat 'De Bergse zesling',
goed voor een vierde prijs. 20
In de optocht waren maar liefst
twee wagens aan dit thema ge
wijd. De tweede, die de zesde
prijs won, was getiteld 'Baas bo
ven baas. Geen Canadeesche vijf-
doch een Bergsche zesling'.21 In
eerste instantie werd ik door deze
twee wagens op het verkeerde
been gezet: was er een zesling in
Bergen op Zoom geboren? Het
bevolkingsregister echter leerde
dat noch in Bergen op Zoom
noch in Halsteren dit het geval
was. Vervolgens werd gedacht aan
vijf geboren dieren maar deze
theorie ging niet op na het vinden
van een foto waarop de eerst ge
noemde wagen te zien is. De
voorstelling is die van een moe
der met een schort voor die zich
bekommert om een menselijke
zesling. Door deze foto kon de
wagen ook op het schilderij ge
traceerd worden. Uiteindelijk
vormde de verwijzing in de titel
naar een Canadese vijfling de
sleutel tot het raadsel: op 28 mei
1934 werden in het Canadese Cal
lander vijf zusjes geboren. An
nette, Yvonne, Marie, Emilie en
Cecile Dionne waren de eerste
identieke in leven gebleven vijf
ling.22 De Bergse zesling is dus
een carnavaleske reactie op deze
uitzonderlijke geboortegolf. Dat
in 1938, dus vier jaar na de ge
boorte van de vijfling, dit onder
werp nog zo leeft, heeft te maken
met de enorme mediahype die
rond de vijfling bleef bestaan. Fo
tograaf Fred Davis schoot duizen
den foto's van de kinderen voor
advertenties, artikelen, boekjes en
onderzoeken. In 1935 kwamen de
eerste ingekleurde foto's van de
vijfling in de kranten. Bovendien
was hun afbeelding op de cover
van tal van tijdschriften te zien. In
1936 maakte Hollywood een film
'Country doctor' met de vijfling
die in het najaar van 1936 ook in
Nederland te zien was. In 1937
volgde een tweede 'Reunion', en
in 1939 een derde film 'Five of a
kind' van deze zusjes.23
Naast de grote wagens zijn ook
grote en kleine groepen te achter
halen.
Een groepje met een halve maan
is waarschijnlijk getiteld 'In de zil
veren Manenstralen'. Hoogstwaar
schijnlijk hoorde deze loopgroep
bij de wagen 'De nachtlichtjes'
waarvan wel een foto bewaard ge
bleven is en waarop zo'n zelfde
halve maan te zien is, maar die op
het schilderij niet te ontdekken
valt. Opvallend is de grote loop
groep die uit dozen bestaat en die
met de titel 'Carnavalsvreugde in
een doosje' de zesde prijs won.
Kleinere groepen als 'Terug van de
Jamboree', 'De Jamboree optimis
ten', "De bemanning van de
Queen Mary', 'Per Rickshow naar
de Carnaval' en 'Hoe de vrouwen
de mannen naar huis brengen
met Carnaval' - namelijk per krui
wagen - zijn eveneens waarneem
baar. De aandacht voor de Jam
boree vloeit voort uit het feit dat
van 31 juli tot en met 9 augustus
1937 in Vogelenzang de Interna
tionale Padvinders Wereldjambo
ree werd gehouden. Koningin Wil-
helmina opende dit spektakel
waaraan maar liefst 25.000 pad
vinders uit de gehele wereld deel
namen.
De globes zijn moeilijker te dui
den maar hoogstwaarschijnlijk
betreft het hier de kleine groep
"s Werelds dwaasheid'. De groep
geheel rechts maakt de indruk
van het op de kop lopen, zodat
het zou kunnen gaan om de
kleine groep 'Moderne wande
laars in 1939'.
Eveneens aan de rechter zijde van
het schilderij gesitueerd, is de zo
geheten 'Krabbetroon', die over
eenkomstig de naam opvallend is
gedecoreerd met een krab. Het is
de toenmalige prinsenwagen die
getrokken werd door paarden.
Links naast de 'Krabbetroon' is
een kleine wagen eveneens ver-
4 9
Afb. 7. Wagen 'De nachtlichtjes', 1938. Collectie Regionaal Historisch Centrum
Bergen op Zoom.
Afb. 6. Wagen 'Dat gaat over
de tong', 1938. Collectie
Regionaal Historisch
Centrum, Bergen op Zoom.
16 Archief Gemeentebestuur 1926 - 1971
dossier nr.: 044 - A/01 jaar: 1940.
17 In de brief van 25 juni 1940 van Ver
donk aan Slootmans wordt ook mel
ding gemaakt van nog een andere par
ticuliere schenker gezien het volgende
citaat uit die brief: "Ook was ik [Ver
donk. JJ] zeer verrast te vernemen, dat
iemand welke oorlogschade [sic] leed,
nog een bijdrage deed, dat stemt mij
buitengewoon erkentelijk tegenover
deze mensch, zoo iemand behoort ze
ker tot 't sterke soort, die moed geven
en waar je op kan bouwen."
18 Archief Gemeentebestuur 1926 - 1971
dossier nr.: 043 - A/ 02 jaar: 1955. In
dezelfde brief vraagt Slootmans om het
schilderij "het Sterfbed van Jan metten
lippen" te mogen laten restaureren. De
kosten voor beide restauraties bedra
gen fl. 100,
19 Met dank aan de heer Kees Becht voor
deze mededeling. 'Dagblad De Zoom".
2 maart 1938. Voor de geschiedenis
van de vooroorlogse vastenavond, zie:
Cees Vanwesenbeeck, 'De Bergse vas
tenavond vóór 1940', Bergen op Zoom
1983 (Deel 3 van de Studies uit Bergen
op Zoom. Bijdragen tot de geschiede
nis uitgegeven door de Geschiedkun
dige Kring van Stad en Land van Ber
gen op Zoom).
20 In de 'Bergen op Zoomsche Courant.
Protestantsch weekblad voor het zui
den' van 12 maart 1938 en in 'Dagblad
De Zoom' van 2 maart 1938 staat ten
onrechte 'De Bergen op Zoomsche
zesling'. Dit geldt ook voor 'De Avond
ster. Dagblad van Nederland' van 2
maart 1938 waar staat 'De B.o.Zoomse
zesling'. Op de foto staat duidelijk de
juiste titel genoemd.
21 'Dagblad De Zoom'. 2 maart 1938 en
'Bergen op Zoomsche Courant. Prote
stantsch weekblad voor het zuiden', 12
maart 1938. In 'De Avondster. Dagblad
van Nederland' van 2 maart 1938 staat
de wagen als 'Geen Canadese, doch
Bergse zesling'.
22 Met dank aan Prof. Dr. Gerrit Jansen
en de heer Joop Keijzer die mij op
deze vijfling attent hebben gemaakt.
23 www.city.north-bay.on.ca/quints/digi-
tize/Dqdpe.htm.
