Deze Waterschans:
Kroonleden
De Waterschans nr. 1-2004
Nieuwe leden
De Waterschans
Een auteur van formaat
Dit artikel is een vervolg op het
verslag van de speurtocht naar de
schrijver van het 'Journal du Siège
de Bergopzoom'. Na de contacten
die de auteurs Sinke en Grosfeld
mochten leggen met Dresden en
Stockholm kunnen ze ons nu al
meer informatie verstrekken over
die auteur van formaat: Von Eg-
gers, de man die forten in hun
massieve omvang en sterkte van
nabij heeft gekend.
Geschiedenis van
Bergen op Zoom
Veel historici laten de Franse Re
volutie beginnen op 14 juli 1789
met het bestormen van de Bastille
door Parijse burgers. Daarmee
zette een proces in van grote ver
anderingen die tot ver buiten de
Franse grenzen zouden doorwer
ken. Ook het Bergen op Zoom van
1815 zou heel anders zijn dan dat
van 1789. Voor een beter begrip
van die ommekeer geeft drs. G.
Huijbregts op de zijn deskundige
wijze inzicht in het wereldtoneel,
vervolgens op de gevolgen van een
en ander voor ons eigen land en
tenslotte op de doorwerking van
dat alles in Bergen op Zoom.
Gertrudis van Nijvel:
een lofprijzing op de grens
van twee culturen
Den Nederlandtschen Herauld
(1645) bevat een gedicht ter ere
van Sint-Gertrudis. De schrijver
Thomas de Rouck maakte het in
een werkloos uurtje. Het eerbe
toon aan de stadspatrones is heel
bijzonder. Je zoekt zoiets niet in
een boek over de adelstand, haar
rechten en kenmerken. Bovendien
is de auteur protestant en leeft in
het midden van de zeventiende
eeuw. Bepaald geen tijd voor 'oe
cumene' zoals het vreedzaam sa
mengaan van christelijke kerken
tegenwoordig heet. Voor de ge
schiedschrijving is het van belang
het gedicht te analyseren, want
het bevat interessante elementen.
Verderop in het boek schrijft De
Rouck nogmaals over Gertrudis.
Het leek dr. W. van Ham nuttig
om waarheid en fantasie eens van
elkaar te onderscheiden. Hij heeft
dat weer op de hem bekende we
tenschappelijke wijze gedaan.
De Stelling West
Noord-Brabant
Enkele jaren geleden ontdekte
Davis Ross tijdens een fietstocht
Inleveren kopij voor Waterschans 2, 2004: half mei.
De uitgaven van de Geschiedkundige Kring kunnen
mede tot stand komen dankzij het speciale lidmaatschap
van de volgende bedrijven:
DARVI BV
HDW Kantoormachines
P. JANSEN Installatie Techniek BV
Taxi en toeringcarbedrijf DE KOCK
Natuursteenbedrijf DE KORT
Boekhandel VAN DER KREEK BV
Tapperij DE KROON
VAN LOON SMITS Installatiebedrijf BV
Hotel MERCURE DE DRAAK
RABO BANK Bergen op Zoom
GEBR VOETS Weg en Waterbouw BV, Rosmalen
Woningstichting SOOMLAND
Stichting Wonen West Brabant
De Waterschans nr. 1-2004
langs de Linie van de Eendracht
bij Halsteren een paar betonnen
schuilplaatsen. Het hoe en waar
om van deze werkjes bleef ondui
delijk totdat hij een tip kreeg van
een kennis die in het Nationaal
Archief stukken tegengekomen
was over een in deze omgeving
aangelegde stelling uit de Eerste
Wereldoorlog. Het betrof de vroe
gere Stelling West Noord-Brabant.
Deze was aangelegd met het front
westwaarts gericht, tegen een
eventuele inval vanuit Zeeland.
Behalve enige stukken in het Na
tionaal Archief heeft Ross tot he
den slechts twee artikelen kunnen
vinden waarin, summier, iets over
deze stelling is vermeld, maar een
echte beschrijving heeft hij nog
niet kunnen vinden. Daarom wil
hij bij deze proberen dit hiaat op
te vullen. Hoewel er geen sprake
is van een permanente verdedi
gingsstelling, lijkt dit hem toch in
teressant omdat hier een geheel
andere wijze van inrichten aan de
orde is.
Nog een vestingbouwkun
dige kaart van Bergen op
Zoom uit 1588
In een artikel dat in 2002 in De
Waterschans werd gepubliceerd
over twee onbekende kaarten van
Bergen op Zoom uit 1586/1587,
schreef Frans Westra over de door
de Engelse kapitein Morgan Wolff
gemaakte schetskaart uit 1587 in
relatie tot de vestingkaart van
1586 van de Staatse ingenieur Jo-
han van Rijswijck. Nieuw onder
zoek in Londen bracht nog een
kaart aan het licht uit 1588 die
vervaardigd is door Morgan Wolff
zelf. De nu in de British Library
gevonden kaart representeert de
De dames G. Bousardt, G. van
Gaans, J. Hopmans, I. van
Kemenade, M. van Kemenade,
M. Liefting, allen uit Bergen op
Zoom. De heren R. Beaumont,
P. van Bedaf, A. van Beek,
B. van Delden, A. Koopman,
R. Loomans, R van Oostende,
J. Speek, L. Stok, allen uil
Bergen op Zoom. De heer
A. Dingemans uit Delft, de
heer W. Klein uit Breda en de
heer J. Tieman uit Breukelen.
vesting Bergen op Zoom in 1588
en geeft ons inzicht in de stand
van zaken van de verbeteringen
aan de fortificaties uit de periode
1586-1588.
De kaart is gedagtekend op 15 no
vember 1588 en als vervaardiger
wordt genoemd Walter Morgan
Woollphe (Wolff), die zich bij
deze gelegenheid 'professor of
arms' noemt. Het betreft een niet
gekleurde pentekening op perka
ment met een omvang van circa
21 x 47 centimeter. Het gaat om
de fortificatiesituatie en platte
grond van de stad Bergen op
Zoom met alle torens, bolwerken,
ravelijnen, bressen in de zeewe
ring, inundaties etc. en het water
dat er is of mag worden ingezet
voor een betere verdediging van
de grachten, flanken en sluizen
die worden gebruikt voor de be
heersing van de vestingwallen en
het hinderen van de vijand.
Wardtaal
In deze tweede aflevering van de
jongerenpagina geeft Ward War-
moeskerken een aardige beschrij
ving van ons oude stadhuis.
Kerkfusie en kerkzegels
Op 12 december 2003 viel het de
finitieve en historische besluit van
de diverse 'Samen op weg kerken'
in Nederland om verder te gaan
als één kerk onder de naam Pro
testantse Kerk in Nederland.
Vanaf januari 2004 is deze kerk
een feit en vanaf 1 mei 2004 zullen
alle kerkelijke gemeenten in het
land die horen bij de Hervormde
kerk, de Gereformeerde kerken of
de Evangelisch-Lutherse kerk offi
cieel vallen onder de nieuwe ker
korde van deze Protestantse Kerk.
In dit artikel blikt ds. Vermeulen
op een deskundige wijze terug op
de locale geschiedenis van de
partners in deze fusiekerk. Hij
doet dat aan de hand van de his
torische kerkzegels. Zoals bij veel
parochies was het zeker bij protes
tantse kerken een gewoonte om
een eigen zegel te hebben. Het
hanteren van een lakzegel is al
een gebruik dat tot voor onze
jaartelling teruggaat. In de vroege
oudheid werden teksten reeds 'be
zegeld' en brieven 'verzegeld'.
Lakzegels dienden namelijk als
teken van bekrachtiging, tot verze
kering van echtheid, danwel als
naamteken ter herkenning. Het
document waaraan een zegel was
gehecht werd hiermee gegaran
deerd om de echtheid.
Van Carnaval 1938 naar de
Dionne-vijfling. Verslag van een
kunsthistorische speurtocht
Sinds jaar en dag bevindt zich in
de collectie van het gemeentemu
seum Het Markiezenhof te Bergen
op Zoom een schilderij van een
redelijk groot formaat, dat links
onder is gesigneerd met 'Verdonk'.
Een inventariskaart vermeldt dat
het hier om een 'Carnavalsimpres
sie' van 'ca. 1950' gaat. Gegevens
betreffende de herkomst, de ver
werving, de afbeelding en de kun
stenaar ontbreken. Het is een intri
gerend schilderij zowel door de
grootte, de afbeelding, en de wijze
van weergave. Drs. Johanna Jacobs
deed op de haar bekende gron
dige wijze onderzoek om vragen
te kunnen beantwoorden als: wie
is de maker, wat stelt het schilde
rij voor, hoe kwam het tot stand
en op welke manier kwam het in
de museumcollectie terecht? Door
deze gegevens te achterhalen
heeft het schilderij aan waarde ge
wonnen. Het blijkt uiteindelijk om
een kernstuk in de collectie van
Het Markiezenhof te gaan. De
combinatie van gegevens uit de ar
chiefstukken, foto's, kranten, gene
alogie, mondelinge overdracht en
het schilderij zelf hebben een
schat aan informatie opgeleverd
waardoor wederom een tipje van
de sluier van de Bergse geschiede
nis is opgelicht.
- mededelingen
- lezingen
- cursussen
- boekbesprekingen
- leesportefeuille
Schrijvers van formaat leverden
bijdragen over de geschiedenis
van onze stad. Op een schilder
achtige wijze vertellen ze de waar
heid en nemen stelling tegen fan
tasie. De stad van abdis Gertrudis
wist door haar forten revoluties te
doorstaan; oude vestingbouwkun
dige kaarten getuigen daar nog
van. Het oude stadhuis hoefde
nooit verzegeld te worden.
Drs. B. Daeter, Hoofdredacteur
3
FAUSTO NUMINE
BERG A VICTRIX
34ste jaargang nr. 1, maart 2004
ISSN 0926-3918
Verschijnt viermaal per jaar
De Geschiedkundige Kring van Stad
en Land van Bergen op Zoom
www.geschiedkundigekringboz.nl
web masten F Evers:
webteam@geschiedkundigekringboz.nl
Postbus 280
4600 AG Bergen op Zoom
Erevoorzitter:
Dr. E.G.H. Hartel
Ereleden:
J.WA van Gastel
Dr. W.A. van Ham
Bestuur:
Voorzitter:
Drs. Johanna Jacobs
Secretaris:
Drs.Irene van Kemenade
Penningmeester:
L.J.A. Vriends
Ariëlstraat 13
4624 VN Bergen op Zoom
Tel. 236663
e-mail: ljavriens@prettel.nl
Postrekening 24 05 922 en
Bankrekening 52 50 45 244
Ten name van:
Penningmeester Geschiedkundige Kring
Van Stad en Land van Bergen op Zoom
Contributie 22 euro (minimaal) per jaar.
Ledenadministratie
Drs. Irene van Kemenade
Neerland 18
4614 GD Bergen op Zoom
Tel. 0164-299035
e-mail: irenevankemenade@freeler.nl
Overige bestuursleden:
Drs. J. Backx
B. Grosfeld-Asselbergs
R. van Tilborg
Tijdschrift van de Kring
De Waterschans
Redactieleden:
drs. J. Backx
R. van den Bergh
drs. B. Daeter (hoofdredacteur)
drs. J. Dekker
drs. N. Grosfeld
drs. G. Huijbregts
Redactiesecretariaat:
drs. B. Daeter
Oudland 8
4617 ME Bergen op Zoom.
Tel. 0164210209
Fax. 0164210922
e-mail: bda@horne.nl
Toezicht distributie:
drs. J. Backx Schiethoek 5
4614 CT Bergen op Zoom
Tel. 0164240614
Vormgeving en druk
Drukkerij Vis Offset
Alphen aan den Rijn
Omslag: P. Versijp
En verder uw aandacht VOOR: