EN KINDERKLEDING
He. aangewezen
adres voor
BERGEN
OP ZOOM
De Waterschans nr. 2-2004
De Waterschans nr. 2-2004
Manufacturen
Gemaakte
Goederen
Kinderkleeding
Baby Uitzetten
en
Luiermand
artikelen
Maurits de Bruin.
vruchtensauzen e.d.5 Maar on
danks de probleemloze verhou
ding tussen joden en niet-joden in
Bergen op Zoom, vond het natio-
naal-socialisme toch weerklank bij
enkele inwoners.
Ingenieur van Roessel, directeur
Gemeentewerken, schrijft in het
zelfde jaar een brochure waarin
hij ageert tegen het jodendom.
Volgens van Roessel dient de bro
chure uitsluitend ter voorlichting
en inlichting omtrent het geenszins
denkbeeldige, maar werkelijke ge
vaar waarin ons volk verkeertHij
wil met zijn brochure de Duivelse
Drie-eenheid de mensen waar
schuwen voor het drievoudig
kwaad, te weten; 'wereldjodendom
wereldvrijmetselarij (kunstmatig jo
dendom) en wereldjesuïtisme (geca
moufleerd jodendom).' Op 30 sep
tember 1938 wordt van Roessel
door de gemeenteraad ter verant
woording geroepen over de strek
king van zijn brochure. Van Roes
sel erkent dat de toon van de bro
chure te scherp is en de inhoud
overdreven. Maar op 13 oktober
ontvangt het gemeentebestuur een
brief van Van Roessel, waarin hij
zijn verklaring weer intrekt. Hij
staat volledig achter de inhoud
van zijn brochure. In de gemeen
teraad wordt unaniem besloten
om Van Roessel te ontslaan als di
recteur van Gemeentewerken.
Ook in de plaatselijke media
wordt gereageerd op de brochure
de Duivelse Drie-eenheid'. De re
dactie van 'de Avondster'b schreef
een artikel waarbij de 'gewone
jood' werd verdedigd tegen het
slechte wereldjodendom. 'Een ge
wone, normale, gelovige jood, heeft
zich van cdle kwade kanten van het
wereldjodendom niets aan te trek-
man, die zich door levensmoeilijk
heden heeft laten gaan. In dagblad
'de Zoom'1 wordt een stuk inge
zonden door een voornaam lid
van de joodse gemeente. Mozes de
Hes bewijst op een nette manier
dat de brochure niet op betrouw
bare bronnen berust.
De laatste maanden van 1938
wordt zowel lokaal als internatio
naal duidelijk dat de haatcam
pagne tegen de joden zijn weerga
niet kent. Jacq Mol verkocht in
Bergen op Zoom sluitzegels voor
manier om langzaam en onopval
lend de joden te isoleren en te de
porteren naar de vernietigings
kampen in Oost-Europa.
Anti-joodse maatregelen
Op 1 juni 1940 werd de eerste
anti-joodse maatregel in Neder
land afgekondigd. Alle joden
moesten de burgerlijke luchtbe
scherming verlaten. In Bergen op
Zoom waren er geen joden lid van
de luchtbescherming, dus deze
maatregel had geen gevolgen. In
ken. Want hij behoort er niet toe. Hij
kent misschien niet eens het be
staan; hij weet van alle slechte stre
ken van dat jodendom waarschijn
lijk niet veel. Het artikel eindigt
met de conclusie dat de niet-waar-
devolle brochure is voortgekomen
uit de pen van een onevenwichtig
het landelijk 'Comité tegen antise
mitische beïnvloeding'. Deze zegels
hadden teksten als: "Rassenhaat is
on-Nederlandscli, on-Christelijk en
onmenschelijk." Maar weldra zou
de stad aan de Schelde geconfron
teerd worden met de denkbeelden
van de nazi's en hun gewiekste
oktober 1940 kwam daar verande
ring in. Bergs-joodse ondernemin
gen moesten zich laten registreren.
Langzaam werden er ook andere
anti-joodse maatregelen aange
kondigd. Zo blijkt uit de notulen
van de bestuursvergadering van de
katholieke leeszaal van 13 decem
ber 1940, dat de politie verboden
boeken had verzegeld in een kist.8
Bepaalde literatuur van joodse
schrijvers of literatuur betrekking
hebbende op het koningshuis
werd verwijderd. December 1940
was een onrustige maand in Ber
gen op Zoom. De WA hield zijn
eerste marsen door de binnenstad
en er ontstonden relletjes tussen
de WA-mannen, hun aanhangers
en aanhangers van de Nederland-
sche Unie. De hoofdredacteur van
'de Avondster', ir. A.J.L. Juten, was
de stuwende kracht achter de op
komst van de Nederlandsche
Unie in Bergen op Zoom. Juten
schreef een 'open brief aan de
Duitse burgerlijke bezettingsauto
riteiten in 'de Avondster' van
maandag 16 december 1940,
waarin hij stelling nam tegen de
relletjes in de stad. De volgende
dag werd de drukkerij van de krant
gesloten door de 'Sicherheits-
dienst'9. Diezelfde middag werd
Juten in het gebouw van de Rijks
H.B.S., waaraan hij als leraar was
verbonden, gearresteerd en tot 15
maart 1941 opgesloten in het huis
van bewaring te 's-Hertogenbosch.
Het katholieke dagblad voor West-
Brabant 'de Avondster' was de eer
ste krant in Nederland die verbo
den werd door de Duitsers.
Vanaf januari 1941 gingen de
Duitsers zich harder opstellen te
gen de joden. Op 10 januari 1941
werd besloten dat alle personen
die geheel of gedeeltelijk joods
waren zich moesten melden. Door
de Bergse ambtenarij werd hier
voor een speciaal dossier aange
legd als onderdeel van het bevol
kingsregister, genaamd 'aanmel
dingsplicht personen van Joodschen
bloede')0 Op 18 januari ontving de
burgemeester van de Rijksinspec
tie een verordening voor de aan
meldingsplicht. De aanmeldings
plicht werd bekend gemaakt via
aanplakbiljetten en krantenberich
ten in dagblad 'de Zoom' en in het
'Dagblad voor Noord-Brabant'. Op
26 februari schreef burgemeester
Lijnkamp aan de Rijksinspectie
van het Bevolkingsregister 'Hier
mede heb ik de eer U beleefd te ver
zoeken mij 75 bewijzen van aan
melding voor personen van Jood
schen bloede te willen doen toeko
menHiermee gaf de burge
meester al aan dat hij niet ver
wachtte dat er meer dan 75 joden
of personen met een joodse ach
tergrond woonden. Bij de aanmel
ding moest iedere persoon een
bedrag betalen van één gulden,
waarvan de helft moest worden
gestort op het gironummer van de
Inspectie voor de Bevolkingsregis
ters en de rest voor de gemeente
kas was. Op 6 maart stuurde de
burgemeester 56 aanmeldingsfor
mulieren op aan het hoofd van de
Rijksinspectie van de Bevolkings
registers en op 12 maart stuurde
hij er nog 5 na.12 Pas in augustus
werd er nog een persoon aange
meld.
Uit het boek van Presser blijkt dat
de meeste gemeenten zich aan
hun plichten hebben gehouden,
slechts 12 burgemeesters zijn met
betrekking tot de aanmeldings
plicht voor joodse personen in ge
breke gebleven. Ook in Bergen op
Zoom werd er netjes aan alle ver
plichtingen voldaan. De vraag rijst
nu natuurlijk of men dit het be
stuur van de gemeente kwalijk kan
nemen. In de literatuur wordt ge
wezen op de gezagsgetrouwe hou
ding van de ambtenaren in Neder-
90
91
968
Advertentie magazijn "De Gunst".
5. officieel programmaboekje van de Mar-
kiezaatsfeesten te Bergen op Zoom, 4-
15 juni 1938
6. dagblad 'de Avondster', 27 september
1938
7. Dagblad van het Zuiden, De Zoom, 3
oktober 1938
8. De Waterschans nr. 1 1995, 'Bergen Boe-
ken'75 jaar bibliotheek 1920-1995. drs.
G. Huijbregts en R.J. van den Bergh, p.
8
9. De 'Sicherheitsdienst' (SD) was de vei
ligheids- en inlichtingendienst van de
SS, die nauw verbonden was met de
Gestapo en de Duitse politieorganisa
ties.
10. GA BoZ, dossier aanmeldingsplicht
personen van Joodschen bloede (1941)
Dit dossier is door het archief nog niet
geïnventariseerd, maar er kan worden
geconstateerd dat het dossier niet com
pleet is. Er is een dossier uit de jaren
1941 en 1942. In het vervolg zal ik het
dossier vernoemen als 'Dossier aanmel
dingsplicht 1941/1942 (naam of num
mer)'
11. GABoZ, dossier aanmeldingsplicht
1941, conceptbrief van de burgemeester,
afdeling I bevolkingsregister, nr 86 N
12. GABoZ, dossier aanmeldingsplicht
1941, Conceptbrief van de burgemees
ter 6 maart en 12 maart, afdeling bevol
kingsregister. nr 86 N
