Deze Waterschans:
Kroonleden
De Waterschans nr. 2-2004
Welkom
5 9
De Waterschans
Uitslag enquete
Hierbij treft u aan een verkorte
versie van de onlangs door het be
stuur onder de leden gehouden
enquete. De redactie is er best een
beetje trots op dat maar liefst 96%
van de lezers de Waterschans als
goed tot zeer goed beoordeelden.
Het geeft ons de nodige stimulans
op de ingeslagen weg verder te
gaan. Dat neemt niet weg dat we
voortdurend naar verbeteringen
zullen blijven streven, waarbij uw
suggesties van harte welkom zijn.
Onderaardse gang
De vernieuwing van de rioleringen
in de Zuidsingel en Zuidoostsin
gel bracht zoals verwacht nog vele
resten van een vesting aan het
licht. Op 22 september stuitten ri
oolarbeiders in de Zuidsingel on
der de straat op een constructie
van baksteen. Het was de boven
kant van een gemetselde gang die
nog grotendeels intact bleek te
zijn en niet was volgestort met
grond. De opening werd groter ge
maakt om een afdaling mogelijk te
maken in de beroemde 'gangen
onder Bergen'. De bouw leek sterk
op de nog bestaande gang in het
Ravelijn. Geen dode soldaten,
geen wapens, niets was er achter
gebleven. behalve twee metalen
kookpotten, bijna compleet ver
roest. De gang is een fraai over
blijfsel van het stelsel van 25 te-
genmijngangen of mijngalerijen,
die aan de zuidzijde van de stad
waren ingericht.
In het beleg van 1747 werden de
tegenmijngangen intensief ge
bruikt, niet zozeer om loopgraven
uit te schakelen, maar om lunetten
en ravelijnen die in handen van de
vijand waren gevallen, op te bla
zen. In de loop van de 18de eeuw
werden de vestingwerken hersteld.
Fantastisch toch dat we over een
deskundige archeoloog beschik
ken, Marco Vermunt, die al gra
vend onze historie steeds meer
aan het licht brengt en bovendien
de resultaten zo goed weet te ver
woorden.
Bergse schilder
De redactie stelt het altijd op prijs
als lezers informatie aandragen
die voor iedereen van belang kan
zijn. Dit keer nog eens aandacht
voor de Bergse schilder Gerard
Houckgeest en het bijzondere feit
Inleveren kopij voor Waterschans III, 2004: half augustus.
De uitgaven van de Geschiedkundige Kring kunnen
mede tot stand komen dankzij het speciale lidmaatschap
van de volgende bedrijven:
- DARVI BV
- HDW Kantoormachines
- P. JANSEN Installatie Techniek BV
- Taxi en toeringcarbedrijf DE KOCK
- Natuursteenbedrijf DE KORT
- Boekhandel VAN DER KREEK BV
- Tapperij DE KROON
- VAN LOON SMITS Installatiebedrijf BV
- Hotel MERCURE DE DRAAK
- RABO BANK Bergen op Zoom
- GEBR. VOETS Weg en Waterbouw BV, Rosmalen
- Woningstichting SOOMLAND
- Stichting Wonen West Brabant
De Waterschans nr. 2-2004
dat zijn werken in de vermaarde
Michaeliscollectie terecht zijn ge
komen.
Geschiedenis
Bergen op Zoom
Dit keer aandacht voor Bergen op
Zoom onder koning Lodewijk Na
poleon (1806-1810). Drs. G. Huij
bregts wijst er opdat de periode
1795-1806 een vrij ingewikkelde
indruk maakt met ingrijpende ver
anderingen. De invoering van een
meer democratische staatsinrich
ting ging niet van een leien dakje.
Twee staatsgrepen en vier nieuwe
staatsregelingen in elf jaar hadden
tot gevolg dat de belangstelling
voor de democratie snel afnam,
vooral toen de kiezers merkten dat
hun invloed op het regeringsbe
leid steeds kleiner werd. Dat de
Bataafse Republiek onder voogdij
van de Franse regering stond, was
daar niet vreemd aan.
Verdwenen maar niet
vergeten
Een bijdrage van een voor de Wa
terschans nog onbekende auteur:
Mariëlle Kosters en dan ook nog
met direct een prima artikel. Zij
wijst ons er op dat we bepaalde
personen echt niet moeten verge
ten: onze joodse stadsgenoten tij
dens de Tweede Wereldoorlog. Ze
vormden een vrij hechte gemeen
schap die in het algemeen erg ge
zien was in de stad. Maar ondanks
de probleemloze verhouding tus
sen joden en niet-joden in Bergen
op Zoom vond het nationaal so
cialisme toch weerklank bij enkele
bewoners. In 1938 werd duidelijk
dat de haatcampagne tegen de jo
den zijn weerga niet kende. In
1941 gingen de Duitsers zich
steeds harder tegen hen opstellen.
In de loop van de oorlog verdwe-
Nieuwe leden per 1 maart
2004:
de heren P. Demmers,
K. Koning, M. van de Boom,
J. Rens, B. van der Steen,
L. Withagen, R. Respen,
P. Huijgens, U. Luder en
J. van Kerkhof.
Mevrouw C. Rijkers.
nen er steeds meer joden uit de
stad, uit eigen beweging of ge
dwongen. Na de oorlog werd er
een monument opgericht voor de
slachtoffers die in Bergen op
Zoom tijdens de Tweede Wereld
oorlog waren gevallen. De namen
van de joodse Bergenaren ontbra
ken op het monument, terwijl ze
toch net zo goed als eervolle bur
gers van Bergen op Zoom her
dacht moeten worden. Gelukkig
worden ze tegenwoordig in de sy
nagoge nog in herinnering geroe
pen door middel van een gedenk
plaat: de joodse slachtoffers van
het nazi-regime.
Restauratie Huis
Henegouwen
De Fortuinstraat is vanouds een
van de belangrijkste, zoniet de be
langrijkste handelsstraat van de
stad. In deze straat en op de Grote
markt zijn dan ook de meeste
grote middeleeuwse huizen te vin
den. De brand, die de stad in 1397
teisterde legde ook hier de huizen
in de as. Omdat de verstening in
deze straat al ver gevorderd was, is
er nog vrij veel van voor die brand
behouden gebleven. Uit bouwhis
torisch onderzoek is gebleken dat
het muurwerk in hoofdzaak van
een aantal panden bewaard is ge
bleven. Het huis Henegouwen is
een bijzonder pand, omdat het
van vóór en kort na de brand veel
behouden heeft en daarnaast ook
een dominante positie inneemt.
Het pand kreeg na 'Henegouwen'
de naam 'Fortuijn', waaraan de
straat haar huidige naam dankt. In
het huis is gedurende lange tijd
een brouwerij gevestigd geweest.
In recentere tijden kreeg het de
bestemming van sociëteitsgebouw
en hotel, een functie die het ook
nu nog heeft. De huidige verbin
ding met De Draak is in de loop
der tijden al vaker in grote of min
dere mate aanwezig geweest.
Wie kan dit pand beter beschrij
ven dan ir. J. Weyts. Lezend in een
stoel maak je als het ware een
mini-excursie mee.
Wardtaal; jongerenpagina
De Gemeente Bad- en Zwemin
richting werd ruim honderd jaar
geleden, in 1884, voor fl.33.600.-.
aangelegd. Het gemeentelijke
zoutwaterbad was gelegen op de
hoek van de huidige Van Konij-
nenburgweg en Caiandweg, tegen
over de Spiritusfabriek. Daar her
innert slechts een woning ons nu
nog aan het in 1973 gesloten bad.
door een naam die op de gevel
staat: "t Zwembad'.
Het zoutwaterbad werd aangelegd
in het oostelijke deel van wat des
tijds de Nieuwe Haven werd ge
noemd. Deze liep parallel aan het
iets noordelijker gelegen oude ha
venkanaal: vanaf de Van Konijnen-
burgweg langs de Caiandweg, rich
ting het voormalige vestingwerk de
Waterschans. Door middel van
een stelsel van sluizen, waterlei
dingen en zogenaamde 'duikers'
werd het bad aangesloten op het
oude havenkanaal en de oester
putten in de Waterschans. Daar
door stond het in verbinding met
de zee. Het water werd via het wa
terleidingstelsel direct uit zee naar
het zoutwaterbad geleid. Hierdoor
kwam het nogal eens voor dat er
palingen tussen je benen door
zwommen en krabben over de
zandbodem liepen. Tevens kon hel
water in het bad door het waterlei
dingstelsel tweemaal per dag ver
verst worden.
Wat leuk dat Ward Warmoeskerken
op de jongerenpagina juist bij vele
wellicht wat oudere Bergenaren
dit bad nog eens in herinnering
roept.
En verder uw aandacht voor:
-mededelingen
-lezingen
-cursussen
-Bergs Diep
-boekbesprekingen
-leesportefeuille
En zo is er weer een Waterschans
ontstaan over mensen en zaken,
onderaards of daarboven, die mis
schien wel verdwenen, maar nooit
vergeten mogen worden. Een ge
schiedenis ook van mensen, be
roemd of nauwelijks bekend. En
wie te chauvinistisch wordt, neemt
maar een duik in een bad.
Drs. B. Daeter
Hoofdredacteur
De Geschiedkundige Kring op
Internet Bezoek eens de fraaie
website van de Kring:
www.geschiedkundigekringboz.nl
FAUSTO NUMINE
BERG A VICTRIX
34ste jaargang nr. 2, juni 2004
ISSN 0926-3918
Verschijnt viermaal per jaar
De Geschiedkundige Kring van Stad
en Land van Bergen op Zoom
www.geschiedkundigekringboz.nl
web masten F Evers:
webteam@geschiedkundigekringboz.nl
Postbus 280
4600 AG Bergen op Zoom
Erevoorzitter:
Dr. E.G.H. Hartel
Ereleden:
J.WA van Gastel
Dr. W.A. van Ham
Bestuur:
Voorzitter:
Drs. Johanna Jacobs
Secretaris:
Drs. Irene van Kemenade
Penningmeester:
L.J.A. Vriends
Ariëlstraat 13
4624 VN Bergen op Zoom
Tel. 236663
e-mail: ljavriens@prettel.nl
Postrekening 24 05 922 en
Bankrekening 52 50 45 244
Ten name van:
Penningmeester Geschiedkundige Kring
Van Stad en Land van Bergen op Zoom
Contributie 22 euro (minimaal) per jaar.
Ledenadministratie
Drs. Irene van Kemenade
Neerland 18
4614 GD Bergen op Zoom
Tel. 0164-299035
e-mail: irenevankemenade@freeler.nl
Overige bestuursleden:
Drs. J. Backx
T. van de Boom
E Evers
R. van Tilborg
Tijdschrift van de Kring
De Waterschans
Redactieleden:
drs. J. Backx
R. van den Bergh
drs. B. Daeter (hoofdredacteur)
drs. J. Dekker
drs. N. Grosfeld
drs. G. Huijbregts
Redactiesecretariaat:
drs. B. Daeter
Oudland 8
4617 ME Bergen op Zoom.
Tel. 0164210209
Fax. 0164210922
e-mail: bda@home.nl
Toezicht distributie:
drs. J. Backx Schiethoek 5
4614 CT Bergen op Zoom
Tel. 0164240614
Vormgeving en druk
Drukkerij Vis Offset
Alphen aan den Rijn
Omslag: P. Versijp
Als web master functioneert de heer
F Evers. Zie colofon hoe u hem kunt
bereiken.
