De Waterschans nr. 2-2004
bepaalde dat het bestuur van het
huis voortaan zou bestaan uit twee
gereformeerde regenten en twee
katholieke, te benoemen door het
stadsbestuur.
4. Onder koning Lodewijk
Napoleon 1806-1810
Toen Lodewijk in 1806 in Den
Haag arriveerde, was er van de de
mocratie niet veel meer over. In
1795 begon het zo veelbelovend
met algemeen kiesrecht voor man
nen. Al gauw werd het aantal kie
zers echter beperkt. Het land
volgde de lijn van Frankrijk, waar
Napoleon I als eerste consul
(1799-1804) en daarna als kei-
zer( 1804-1814/15) het alleen voor
het zeggen kreeg. Het was zijn wil
dat de Constitutie van 1806 ook
de koning van Holland veel macht
gaf. Lodewijk benoemde zelf zijn
ministers, hoge ambternaren,
rechters en officieren. Het volk
had geen invloed meer op de re
gering. De volksvertegenwoordi
ging, toen het 'Wetgevend
LigchaanT genoemd, bestond uit
één kamer van 39 leden, waarvan
vier uit het departement Braband
(met een d). Ze werden gekozen
voor vijfjaar en mochten de wets
ontwerpen van de koning goed-
Lodewijk Napoleon, koning van
Holland 1806-1810, niet zijn zoon
Lodewijk Napoleon, de latere keizer
Napoleon III.
6 6
keuren of afkeuren.
Den Bosch was de hoofdstad van
het departement Braband. Daar
resideerde de landdrost als plaats
bekleder van de koning. Aan het
hoofd van de gemeente stond één
burgemeester die net als de land
drost benoemd werd door de ko
ning. Het stadsbestuur bestond
verder uit vier wethouders en een
gemeenteraad. Die raad verga
derde zelden en dan in hoofdzaak
over de financiën. De leden
mochten alleen vergaderen met
toestemming van de koning.
In 1808 benoemde de vorst Ge
rard Vermeulen tot burgemeester.
Hij bleef in functie tot 1814 en is
de bekendste Bergse burgervader
uit de Franse Tijd. We maakten
reeds eerder kennis met hem.
Zijn wieg stond in Oudenbosch
waar hij op 1 juli 1760 ter wereld
kwam. Hij was nog jong toen mar
kies Karei Theodoor hem aan
stelde als rentmeester. Zo was hij
een van de weinige katholieken
die ervaring opdeed als ambte
naar. Hij mocht tot 1795 in het
Markiezenhof wonen, maar toen
moest hij emit van de Franse 'be
vrijders'. Als beambte van de mar
kies was hij aanvankelijk uit de
gratie, maar na 1800 verbeterde
dat. Markies Karei Theodoor was
in 1799 overleden. De Bataafse Re
publiek had de door de Fransen in
beslag genomen goederen inmid
dels van hen overgenomen en aan
de erfgenaam van Karei Theodoor
een schadevergoeding betaald. In
1803 zat Vermeulen in de ge
meenteraad. Vijf jaar later kwam
mr. Paulus de la Court, landdrost
van Braband, op 4 februari naar
Bergen op Zoom om Vermeulen
officieel als burgemeester te instal
leren tegelijk met de vier wethou
ders.
5. Lodewijk en de Bergse
economie
Het is in de Franse Tijd dat Ne
derland kennis maakte met de
ambtenarenstaat. Ambtenaren
houden van formulieren en dat
hebben de gemeentebesturen ge
weten. De koning wilde over van
alles en nog wat worden geïnfor
meerd. Via de landdrost ontving
de burgemeester het ene verzoek
na het andere om nadere gege
vens. Zo weten we uit een opgave
van 30 juni 1808 dat Bergen op
Zoom in dat jaar 10 ansjovisse-
rijen telde en dat die samen met
de bot- en mosselvangerijen aan
80 mensen werk verschaften. Ver
der waren er 4 brouwerijen met
ongeveer 20 werkers, 3 leerlooie
rijen met 12 man en nog 11 pot
tenbakkerijen. waaronder die van
Augustijn een uitschieter was.
Deze firma maakte zwart aarde
werk 'in de manier en vorm van
het Engelsch'. Daar was blijkbaar
veel vraag naar, want het bedrijf
had 15 mensen in vaste dienst en
die hadden een dagloon dat va
rieerde van 10 tot 30 stuivers. De
tien andere bedrijfjes maakten
grof aardewerk. Samen hadden die
37 krachten tegen een dagloon
van 5 tot 18 stuivers. De 'potte-
riekes' verschaften verder indirect
werk aan potaardedelvers, schip
pers, houthakkers en kooplieden.
Maar het ging niet goed met de
potnering' door de concurrentie
van het buitenland. In heel 1807
was er maar 29 weken gewerkt in
de branche. De burgemeester
vroeg de regering dan ook om
hoge invoerrechten op aardewerk
te heffen of liever nog de import
ervan te verbieden. Het wegvallen
van de export naar de koloniën
werkte eveneens nadelig. De leer
looierijen hadden het evenzeer
moeilijk. Daarom verzocht Ver
meulen de regering om de export
van eikenschors en de import van
leer (vanuit België) te verbieden.
Het haalde allemaal weinig uit. De
oorlog met Engeland was de grote
boosdoener. Napoleon zegevierde
op het continent, maar de Britten
heersten op zee en legden de han
del stil.
Lodewijk liet veel smokkelhandel
met Engeland toe. Dat nam Na
poleon hem zeer kwalijk Ook er
gerde de keizer zich aan de weige
ring van zijn broer om de militaire
dienstplicht in te voeren en de
tiërcering door te drukken. Dat
laatste was volgens de keizer hard
nodig om de last van de enorme
staatsschuld van Holland te ver
lichten. Net als in Frankrijk wilde
hij ook in Holland de rente op de
staatsleningen met tweederde kor
ten. Dat zou een ramp zijn voor
allen die hun spaargeld in staats
leningen hadden belegd. Hij trof
daarmee niet alleen particulieren
maar ook charitatieve instellingen
zoals het Bergse weeshuis.
De koning probeerde op talrijke
manieren de welvaart te bevorde-
De Waterschans nr. 2-2004
Stadsplattegrond, uitgegeven door Jac. Keizer in 1790. Uit: Bergen op Zoom in kaart gebracht,
Bergen op Zoom 1981. Gids bij de tentoonstelling in het Markiezenhof 12 december 1981-31 januari 1982, p. 62.
ren. Een typisch voorbeeld daar
van is de oprichting van een tijde
lijk rijkshengstendepot in Bergen
op Zoom met als doel een beter
paardenras te fokken. Het stadsbe
stuur ging ermee akkoord als het
de stad maar niets kostte. Dat
deed het niet. Uit zijn eigen stoe
terij in Borculo stelde de koning
drie hengsten beschikbaar, te we
ten Overton, Coriander en Guil-
fort. In april 1808 arriveerde
Hendrik Boonsays, de palfrenier,
met het drietal in Bergen. Een
dekking kostte drie gulden, één
gulden voor de palfrenier en twee
voor de kas van waaruit de dieren
werden onderhouden. Normaal
betaalden de boeren zes gulden,
dus de prijs mocht geen beletsel
zijn. Toch mislukte het plan voor
een deel, want de boeren ver
trouwden de zaak niet. Het ge
rucht ging dat de door Overton,
Coriander en Guilfort verwekte
veulens in beslag zouden worden
genomen. Zelfs vanaf de kansel
klonken in deze geruststellende
woorden, maar het mocht niet ba
ten. Een door de burgemeester in
gesteld onderzoek wees verder uit,
dat de boeren alleen respect had
den voor Overton. Zijn twee colle
ga's vonden ze te licht. 'Alleen ge
schikt voor liefhebbers van een
klein en licht rijpaard', luidde hun
oordeel. Op 1 augustus 1808 wan
delde Boonsays met zijn drie ge
zellen terug naar Borculo.
6. Koninklijk bezoek
In het voorjaar van 1809 maakte
Lodewijk een reis door Brabant en
hij deed daarbij ook Bergen op
Zoom aan. De stad deed haar best
om er een groot feest van te ma
ken. De koning was gevoelig voor
populariteit en eerbetoon. De bur
gemeester had de koning graag
gastvrijheid verleend in zijn eigen
woning in de Rijkebuurtstraat
(thans nr. 21), maar het pand was
te bescheiden. Vermeulen over
woog om Zijne Majesteit bij wet
houder G.F. Mirou in de Lieve
vrouwestraat onder te brengen,
maar Simon Petnis LeBot, wijn
handelaar en ontvanger van de ge
meentelijke belastingen, vroeg of
hij de gastheer mocht zijn en zo
geschiedde. LeBot woonde op de
Grote Markt in huize De Valk,
thans nr. 26.
De stad bereidde zich ijverig voor
op het hoge bezoek. Niet minder
dan negen erebogen met borden
vol vleiende teksten sierden de
straten. Op zondag 30 april kwam
de koninklijke stoet in Bergen op
Zoom aan.
Meteen ontving hij van de burge
meester de sleutels van de stad.
Lodewijk bleef tot 4 mei. Natuur
lijk inspecteerde hij de vestingwer
ken, maar hij had ook aandacht
voor de kinderen in het weeshuis.
Het ontging hem niet dat de ver
zorging van de wezen te wensen
overliet. Het stadsbestuur kreeg
een aanmaning om beter voor de
wezen te zorgen en daarbij vooral
op het eten te letten. Zijne Majes
teit beloofde daarvoor de stad elk
jaar duizend gulden te geven. Dat
6 7
C^éy*. AfHrt
5 ry
j lnrix'lk
4 Jjutfïe
A-iwi
ÏLiTkbu
fJLadlX
J ryrS-i .irxan*je\
i.'
.V tr m.' ff
A fc*
tShL Tirt
14 f'ff
