I OH ANN LüDWIC DLISSEE
K
Bergse organist
DE WATERSCHANS
Y
n
- b
Een onbekende beroemde
i\
Verschans
De Waterschans nr. 3-2004
De Waterschans nr. 3-2004
Ben Daeter
Hij eindigde zijn leven in bed, niet omdat hij ziek was, maar wel
uitgeput en onder invloed van drank. In 1812 kwam er een einde
aan het briljante leven van de Bohemer Johann Ludwig Dussek, ooit
een belangrijk organist in Bergen op Zoom. De man was in zijn tijd
beroemd en in geheel Europa had hij een grote naam gemaakt als
klaviervirtuoos.1 Maar welke Bergenaar heeft ooit van deze beroemde
musicus gehoord? Een onbekende beroemde Bergse organist dus.
Er bestaat verschil van mening
over Dusseks geboortejaar; som
migen houden het op 1760,2 an
deren op 1768.1 Zijn doopakte be
wijst dat hij toch in 1760 geboren
moet zijn.
Zijn vader was een uitstekend or
ganist in Czaslau.
De begaafde Johann kreeg op zeer
jonge leeftijd al pianoles van zijn
vader en begon op zijn vijfde met
pianospelen, vier jaar later prelu
deerde en fantaseerde hij al geni
aal op het orgel.
Johann ontwikkelde zich veelzij
dig, kreeg zijn opleiding bij de je
zuïeten en studeerde o.a. filosofie
en theologie en promoveerde
daarin te Praag. Hij heeft even
overwogen priester te worden.
Johann Ludwig zag er blijkbaar
aardig uit, want men sprak van 'le
beau Dussek'. Bovendien had hij
een aangenaam karakter.
Na van Clementi veel geleerd te
hebben3 ging hij op negentienja
rige leeftijd op reis met zijn be
schermheer graaf Mönner. Deze
zorgde er voor dat hij een betrek
king als organist te Mechelen
kreeg. Van 1779 tot 1783 was hij or
ganist in deze plaats en ook te
Bergen op zoom.
In 1782 ging hij naar Amsterdam
en Den Haag, waar hij ook de mu
zikale opvoeder werd van de kin
deren van de stadhouder Willem
V. Hij was als organist verbonden
aan diverse kerken in Den Haag
en Amsterdam.
Johann componeerde uiterst ori
ginele pianomuziek die vooruit
wijst naar Beethovens middenpe
riode en naar de romantiek van
Schubert, Schumann en Chopin.
In 1806 schreef hij eens naar een
Engelse uitgever: 'Ik heb onlangs
drie strijkkwartetten gecompo
neerd, niet in de stijl van Mozart,
Haydn of Pleyel. Ze zijn geschre
ven in de stijl van Dussek, en ik
hoop dat ze wat rumoer teweeg
zullen brengen in de muziekwe
reld'.2
Velen bewonderden zijn zangerig
en zuiver spel, waarvoor hij zelfs
een nieuwe vingerzetting bedacht
had, neergelegd in een eigen kla
viermethode. Hij was ook een van
de weinigen die in zijn muziek
aanwijzingen gaf voor het gebruik
van de rechterpedaal.
Joh. Ludw. Dussek.
In Den Haag gaf hij zijn eerste
werken uit: opera 1 en 2 en drie
concerten voor klavier, twee vio
len; bovendien 12 sonaten.
In Hamburg bezocht hij in 1783
Emanuel Bach bij wie hij stu
deerde. Zowel daar als in Berlijn
werd hij zeer bewonderd.
Hierna volgden successen in Rus
land waar prins Radziwil hem
twee jaar op zijn landgoed in Lit-
hauen gastvrijheid verleende.
In Parijs speelde hij voor Marie
Antoinette.
Intussen gaf hij ook concerten op
de glasharmonica, waardoor hij
onder de beter gesitueerde dames
erg gezien was. Het was een soort
klavier van glazen kommen van
verschillende grootte, bevestigd
aan een horizontale as; het geheel
was gemonteerd in een bak met
water en kon met een pedaal aan
het draaien gebracht worden. Met
de vingertoppen kon men hierop
tonen, melodieën, loopjes en ak
koorden ten gehore brengen.
Daarna zien we Dussek in Mi
laan, waar de Italianen hem bui
tengewoon vereerden, vooral om
zijn zangerig spel.
Te Parijs teruggekeerd vluchtte hij
spoedig voor de gevolgen van de
Revolutie. Hij vertrok naar Lon
den, waar hij ook weer erg en
thousiast onthaald werd. Hier
122
werd hij leerling van Clementi.
Hij trouwde in 1792 met de
Schotse zangeres, harpiste en pia
niste Sophia Corri. Het was ook in
Londen dat hij met zijn schoonva
der in de muziekhandel ging:
Corri, Dussek Co. Maar dit liep
niet zo goed af. Voor zijn schuld
eisers vluchtte hij naar Hamburg,
zijn schoonvader belandde in de
gevangenis. Te Hamburg had Jo
hann een romance met een vor
stelijke dame waar hij twee jaar
mee samenwoonde op haar land
goed aan de Deense grens.
Daarna reisde Johann weer naar
zijn vaderland Bohemen, daarna
weer te Berlijn waar hij leraar en
vriend werd van prins Louis Ferdi
nand van Pruisen. Na diens dood
ging hij naar Parijs in betrekking
bij prins Talleyrand voor wie hij in
1807 veel soirees organiseerde.
Met zijn concerten had hij weer
veel succes. Hij leidde te Parijs een
koorstachtig, gejaagd en roman
tisch leven. Hij raakte geheel uit
geput. Uiteindelijk liep dit uit op
een dolce far niente; dat werd zijn
levensideaal. Hij bracht de laatste
maanden van zijn leven bijna de
Joh. Ludw. Dussek.
hele dag in bed door en raakte
aan de drank.1
Hij stierf in 1812 te Parijs en liet
ongeveer 40 pianosonates na. ge
kenmerkt door een zeer creatieve
gevoeligheid en een vurige virtuo
siteit, één grote Mis, 15 pianocon
certen, 4 harpconcerten, 15 wer
ken voor piano en harp en een
aantal werken voor vierhandige
piano, twee opera's en drie strijk
kwartetten. Opvallend genoeg
geen enkel werk voor orgel. In zijn
tijd trok zijn muziek zeer de aan
dacht, maar in onze tijd is zijn
werk nogal in vergetelheid geraakt.
Op sommige punten is zijn werk
een voorloper geweest voor Beet
hoven, Chopin, Schumann en
Brahms.5
Even gaat er iets door me heen:
een groot musicus als Dussek, die
invloed heeft uitgeoefend op grote
componisten als Beethoven en
Chopin, was eens een organist in
Bergen op Zoom! Te chauvinis
tisch?
v
Eerder dan verwacht ontvangt u hier de eerste Waterschans in kleur.
Drukkerij Vis experimenteerde alvast met kleur om begin 2005 de
Waterschans definitief in een tweekleurendruk te kunnen laten ver
schijnen.
Per abuis zette iemand deze aflevering 3 reeds geheel in kleur. Men
stuurde dit op naar bestuur en redactie van de Kring. Deze waren zo
enthousiast dat besloten werd nu reeds in kleur te laten drukken.
Voor de meerkosten kwamen we tot een oplossing: deze aflevering
betaalt de Kring de extra kosten, voor het laatste nummer doet dat
de drukkerij.
Graag uw mening over de Waterschans in kleur naar e-mail redac
tie: bda@home.nl of: Geschiedkundige Kring, Postbus 280, 4600 AG
Bergen op Zoom.
B. Daeter
Hoofdredacteur.
1 23
1 Wal, A de. De pianistenwereld, beroemde
pianisten van voorheen en thans. Den
Haag, 1927, pg. 77-78.
2 Reichenfeld, K. XYZ van de klassieke
muziek. Houten, 2003, pg. 99-100.
3 Grote Winkler Prins, Amsterdam. 1974,
pg. 697.
4 Stanley, J. Klassieke muziek, de grote
componisten en hun meesterwerken.
Utrecht, 1995, pg. 121.
5 Grout, D. Geschiedenis van de westerse
muziek, Hilversum, 1988, pg. 590-592.
fj
