De Waterschans nr. 3-2004
De Waterschans nr. 3-2004
Dat is in dit geval een dundoek
met Bourgondisch kruis op een
gebloemde achtergrond.22
Heden en verleden
Bij de realisatie van de nieuwe
wijk de Bergse Plaat te Bergen op
Zoom was er duidelijk sprake van
een koppeling van het 'oude' aan
het 'nieuwe' land. Verweven met
de stedenbouwkundige opzet van
de nieuwe woonwijk formuleerde
ir. J.H. de Boer een zogenaamd
masterplan. Zoekend naar een tref
woord dat de beoogde samenhang
goed weergeeft heeft hij gekozen
voor 'Communicatie'. Als een van
de elementen die met communi
catie van doen hebben kan gel
den: 'geschiedenis - heden - toe
komst'. Kunstwerken zouden even
wichtig over het gehele gebied
worden verspreid. Daarbij zou
worden gevarieerd van monumen
tale werken op markante punten
tot kleinschalige werken op buurt-
niveau. Het plan werd op 12 de
cember 1995 gepresenteerd aan de
commissie cultuur van de ge
meente Bergen op Zoom.
De stichting Beelden Binnen
schelde zette de eerste stappen tot
de realisatie van dit plan. Tien
kunstenaars werd gevraagd een
schetsopdracht voor een speci
fieke locatie te maken. Een van de
inzendingen, door de kunstenaar
Hugo Vrijdag, voorzag in het plaat
sen van roestvrij stalen panelen
die eenzijdig spiegelend de omge
ving (het 'heden') zouden weer
kaatsen en aan de andere zijde in
etsvorm een afbeelding geven van
de zeeslag bij Bergen op Zoom in
1574 ('het verleden'). Het geheel
zou een plaats vinden in een op
de oever van de Binnenschelde te
graven vijver.
De stichting was dermate enthou
siast over dit het ontwerp dat zij
bereid was meer geld voor dit
kunstwerk vrij te maken. Daarom
verzocht zij de kunstenaar een
aangepast ontwerp in te dienen.
Dit bleek echter dermate kostbaar
dat in overleg met prof. De Boer
gekozen werd voor een ensemble
en het beleg van Zierikzee
(1575/1576).
De afbeelding uit het wandtapijt
verschilt enorm met die van Ho-
genberg. Het grootste deel van de
compositie wordt gevuld door het
watervlak waarin een menigte
schepen (afb. 5). Pas als het oog
aan de massa gewend is kan men
een aantal groepen en enige be
weging onderscheiden. De sche
pen van de opstandelingen komen
van rechts aangevaren. De
Spaanse vloot begint zich rechts al
terug te trekken naar de haven van
Bergen op Zoom. Die stad ligt
rechtsboven in het tapijt (afb. 6).
Hier zijn de havenhoofden duide
lijk aangegeven, en ook de Gertru-
diskerk met zijn toren en hoge da
ken. Daarnaast links de toren van
het Markiezenhof en de Noord
molen. Boven de bebouwing de
torenspitsen van enige kapellen.
Links en rechts de hoge Brabantse
heuvelrand. Het eiland Tholen
met vijf kerktorens ligt links op de
achtergrond. Als standpunt van de
ontwerper is de noordkust van
Zuid-Beveland, aan de zoge
naamde Lodijkse Hoek gekozen.
Van de stad Reimerswaal is niets
te zien.20
De nadruk van de voorstelling
valt op de scènes op de voorgrond
en op het middenplan. De
Zeeuwse schepen omsingelen de
grotere Spaanse schepen en als ze
er geen vat op kunnen krijgen,
gaat de brand erin. Er is oog voor
enige details van anekdotische
waarde. Op de voorgrond is een
stukje oever voorgesteld, waarop
enige wildgebarende mensen. Een
van hen, die zich met de armen
zwaaiend, vertwijfeld naar de toe
schouwer toewendt zou naar ver
luidt landvoogd Requesens zijn.
Drenkelingen proberen aan land
te komen.21 Een andere bijzonder
heid is het figuurtje dat in de mast
van het admiraalsschip links van
het midden klimt. Het zou de
scheepsjongen Jasper Leijnse uit
Zoutelande zijn die zich meester
gaat maken van de vlag (afb. 7).
zijn Staatse leger de veiligheid en
welvaart van de zeeprovincie wa
ren verzekerd, vonden de Staten
van Zeeland volgens hun besluit
van 30 juli 1591 dat een tastbare
uitbeelding van dit wapenfeit ze
ker op zijn plaats was. Hoewel er
in de jaren sinds 1572 heel wat
successen behaald waren koos
men voor een gebeurtenis die
daarvoor het meest in aanmerking
kwam: de slag op de Schelde bij
Bergen op Zoom, ook wel de slag
bij Reimerswaal genoemd. De ont
werper van dit eerste tapijt in een
reeks van zes is onbekend. De re
alisatie daarvan gebeurde in
1593/1595 door Frangois Spier-
incx te Delft.19 Sinds 1955 zijn
deze tapijten in restauratie ge
weest. In mei 2004 kwanten de
twee laatste gereed. Het betreft
hier behalve de reeds genoemde
slag bij Bergen op Zoom: de slag
voor het fort Rammekens (1573)
136
1 3 7
10. Werktekening van een van de schepen uit de afbeelding van de zeeslag bij
Bergen op Zoom door Hugo Vrijdag, 2000.
De tekening werd gemaakt om een optimaal resultaat te kunnen bereiken bij de
perforatie van de staalplaten waarop de voorstelling moest worden aangebracht.
19 Van Swigchem en Ploos van Amstel,
Zei' unieke wandtapijten, 67-77. Twee
reeds eerder gerestaureerde tapijten
stellen gevechten voor bij Veere (1572)
en Den Haak (1573) alsmede de slag
voor het fort Lillo (1574). Daarnaast is
er een tapijt dat Willem I (de Zwijger)
voorstelt, met het wapen van Zeeland
en van de Zeeuwse steden.
20 Van Swigchem en Ploos van Amstel,
Zei unieke wandtapijten, 72-73
21 Van Swigchem en Ploos van Amstel,
ibidem, 75, afb.
22 Van Swigchem en Ploos van Amstel,
ibidem, 74-75, afb. Iriks, 'De zeeslag',
177, noemt hem 'Jaspar Lcunszoon van
Zoelelandt'.
8. Kunstwerk 'De windvanen', gedeeltelijk in het water van de Binnenschelde
geplaatst, door Hugo Vrijdag, 2000. Het herinnert aan de zeeslag.
Foto Hugo Vrijdag, Eindhoven.
9. Aquarel naar het wandtapijt 'De slag
bij Bergen op Zoom' door Pieter
Snijders, 1783.
Zeeuws Archief Middelburg, collectie
Koninklijk Zeeuwsch Genootschap der
Wetenschappen. Zelandia Illustrata dl.
II 53511. Repr. Zeeuws Archief2004.
