De Waterschans nr. 3-2004
band met het besmettingsgevaar.
Door de gebrekkige hygiëne kwam
schurft veel voor. De la Court
schreef, dat het schurfthospitaal
niet zo goed hoefde te zijn als het
andere. Lakens waren niet nodig.
Een strozak met wat dekens was
voldoende. De stad hoefde ook
niet te zorgen voor levensmidde
len en medicijnen.
4. Bij Frankrijk
Zondag 1 april 1810 werd een wat
merkwaardige dag. De wethouders
vergaderden op het stadhuis, maar
er stond maar één punt op de
agenda: het huwelijk van keizer
Napoleon I van Frankrijk met
prinses Marie Louise van Habs-
burg, dochter van keizer Frans I
van Oostenrijk. Napoleon had zijn
vrouw keizerin Joséphine de
Beauharnais weggestuurd om te
kunnen trouwen met een dame uit
de hoogste adellijke kringen. Bo
vendien was het huwelijk met
Joséphine kinderloos gebleven.
De keizer droomde van een dy
nastie Bonaparte. Joséphine had
wel een zoon uit haar eerste hu
welijk met generaal De Beauhar
nais, maar haar man was tijdens
de Franse Revolutie onthoofd. De
zoon Eugène maakte geschiedenis
als legerleider in dienst van zijn
stiefvader en als onderkoning van
Italië. Vergroesen, Huart en Mirou
- de vierde wethouder Berbiers
was verhinderd - besloten, om iets
aan het feest te doen. Ze lieten de
klokken luiden en vroegen de bur
gers om 's avonds zoveel mogelijk
hun huizen te verlichten. Geld
voor een tractatie was er niet. Er
gebeurde die dag ook nog iets an
ders, iets dat meer invloed zou
hebben op de loop der historie.
Lodewijk Napoleon was namelijk
bezweken voor de druk van zijn
broer en had op 16 maart afstand
gedaan van het gebied tussen
Schelde en Maas. Op 1 april ging
de overeenkomst in. Het duurde
evenwel nog tot 13 april voordat in
AJb.6. Engelse spotprent op de val van
Napoleon. De keizer wordt gerookt met
regie-tabak. De verkoop van tabak was
namelijk een staatsmonopolie. Er werd
dan ook veel tabak gesmokkeld. Echte
Hollandse artikelen als jenever, bier en
kaas vergrootten de feestvreugde.
Cartoon van Th. Rowlindson.
Bergen op Zoom officieel bekend
werd dat alle ambtenaren van hun
eed van trouw aan koning Lode
wijk Napoleon waren ontslagen en
de Bergenaren al bijna twee weken
Franse staatsburgers waren.
Vier maanden later veranderde de
situatie al weer. Napoleon wilde
heel het koninkrijk Holland inlij
ven. Dat gebeurde op 1 juli 1810,
toen Lodewijk noodgedwongen af
stand deed van zijn troon. Dat be
tekende dat Bergen op Zoom niet
langer een grensvesting was. Het
maakte deel uit van een groot rijk.
De grote vraag was, of dat econo
misch meer perspectief zou bie
den. Op den duur misschien wel,
maar zolang de oorlog doorging
en het continentaal stelsel alle in-
en export over zee belemmerde,
bleef armoe troef.
De grote veranderingen lagen op
bestuurlijk en administratief ter
rein. Nederland werd net als
Frankrijk verdeeld in departemen
ten met aardrijkskundige namen.
Zo lag Bergen op Zoom voortaan
in het departement van de Twee
Nethen, genoemd naar twee rivie
ren, de Grote Nethe en de Kleine
Nethe. Antwerpen was de hoofd
stad van dit departement. Aan het
hoofd stond een prefect, in ons
geval de Fransman Voyer dAr-
genson. Een departement was on
derverdeeld in arrondissementen
met een onder-prefect (sous-pre
fect) aan het hoofd. Bergen op
Zoom had even hoop de hoofd
stad van een arrondissement te
worden, maar Parijs koos voor
Breda. Daar resideerde vanaf 22
mei 1810 de Belg P. Peppe als
sous-prefect. Met hem had het
Bergse stadsbestuur 't meest te
maken. Om wat sneller vertrouwd
te worden met de Franse wijze van
besturen stelde Napoleon op de
hoogste posten bij voorkeur erva
ren Fransen of Belgen aan. Op ge
meentelijk niveau hielden de ver
trouwde personen hun functie.
Per 1 januari 1811 werden de
Franse wetboeken, de beroemde
Codex Napoléon, in Nederland
van kracht.
Dat betekende onder meer de in
voering van de conscriptie of lo
ting en van de tiërcering. Ook trok
een heel legertje Franse douaniers
het land binnen op jacht naar
smokkelaars van Engelse import
goederen. Zij waren al gauw de
meest gehate ambtenaren. Ze
maakten jacht op koffie, suiker, ta
bak en andere koloniale waren. In
beslag genomen goederen werden
vaak in het openbaar verbrand.
5. Het bestuur van La Ville de
Bergen op Zoom
Volgens de Franse wet had Bergen
op Zoom als stad met meer dan
6.000 inwoners recht op één bur
gemeester, twee wethouders en
een municipaliteit gemeente
raad) van dertig leden. Het was de
keizer die al deze mannen be
noemde. De burgemeester had als
zetbaas van de keizer de meeste
bevoegdheden. Zijn raad had niet
veel in te brengen. De Bergse raad
vergaderde dan ook maar zelden;
totaal twaalf keer tijdens de Inlij
ving (1810-1814). De lijnen vanuit
Parijs liepen langs de prefect en
de sous-prefect. De burgemeester
1 1 2
De Waterschans nr. 3-2004
Oranje Boven
Holland is vrij.
De Bondgenooten trekken op Ui recht.
De Engelsehen worden geroepen.
De Fransehen vlugten aan alle kanten.
De zee is open.
De koophandel herleeft.
Alle partyschap heeft opgehouden
Al het geledene is vergeeten
En ver gee ven.
Alle de aanzienlijken komen in de regeering.
De regeering roept den Prins uit
Tot hooge Overheid.
Wij voegen ons bij de Bondgenooten
En dwingen den vijand tot vrede.
Het volk krijgt een vrolijken dag
Op gemeene kosten
Zonder plundering noch mishandeling.
Elk dankt GOD.
De ouden tijden komen wederom.
Oranje Boven!
Afb.7. Het strooibiljet van 17 november 1813, waarin de 'drie van 1813' de on
afhankelijkheid van Nederland proclameren.
mocht niet rechtstreeks contact
opnemen met het landsbestuur.
Het voornaamste werk van de bur
gervader was het uitvoeren van de
opdrachten die hem via de prefect
en/of de sous-prefect bereikten.
De raad hield zich in hoofdzaak
bezig met het controleren van de
financiën. Het was nog altijd de
gewoonte dat de raadsleden onbe
zoldigd waren. Lid zijn van de mu
nicipaliteit gold als een maat
schappelijke plicht. Aan het hoofd
van de stadspolitie stond de poli-
tie-commissaris, vaak een Frans
man of Belg. In Bergen op Zoom
was dat in 1812 H. Donny, afkom
stig uit Brugge. Hij had een
groot gezin en een mager inko
men. Eigenlijk had hij een dub
bel salaris hard nodig, maar een
verzoek daartoe werd afgewezen.
Een vestingstad had naast het bur
gerlijk bestuur ook een militair be
stuur met een gouverneur aan het
hoofd. Tijdens de staat van beleg
had de gouverneur de hoogste
macht. Dat was sinds de Engelse
invasie permanent het geval. De
keizer benoemde het nieuwe
stadsbestuur en herstelde daarbij
Gerard Vermeulen in het ambt
van burgemeester. Op 30 oktober
kwam Peppe naar Bergen op
Zoom om hem en de overige le
den van het nieuwe stadsbestuur
officieel te installeren.
Frans werd natuurlijk de voor
naamste taal, maar alle bekend
makingen en ook de kranten ver
schenen in beide talen. In Ber
gen op Zoom kenden heel wat
burgers Frans. De gemeentese
cretaris schreef zijn verslagen van
de bestuursvergaderingen in het
Frans en de notabelen gingen
zelfs hun voornaam vertalen. Dus
niet langer Willem of Jan. maar
Guillaume en Jean. Van fel verzet
of van een ondergrondse was geen
sprake, van landverraders even
min. Wie zich minder schikten,
dat waren de dienstweigeraars en
de smokkelaars. De annexatie
deed even de hoop herleven op
wat meer welvaart, wat meer han
del, want Bergen op Zoom kwam
immers in een veel groter land te
liggen met meer afzetmogelijkhe
den. In feite viel dat tegen, want
de grens Maas-Hollands Diep
bleef ook na 1 juli als douane-
grens tot 1812 intact. Dat was een
rem op de uitvoer van aardewerk
naar Holland, omdat Holland vijf
tien procent invoerrechten hief.
En juist daar woonden de meeste
klanten. Het enige middel van be
staan dat een zekere bloei kende,
was de landbouw. De vele rekwisi
ties en het gedwongen vrachtrij
den voor het leger waren evenwel
weer nadelig voor de boeren. De
oorlogen van Napoleon putten
Europa steeds meer uit, waardoor
de malaise algemeen werd.
6. De keizer op bezoek in Bergen
op Zoom?
In april 1810 wilde Napoleon aan
Marie Louise zijn jongste aan
winst, het gebied tussen Maas en
Schelde, laten zien. De plaatselijke
autoriteiten werden tijdig gewaar
schuwd, want de keizer hield van
pracht en praal, natuurlijk op kos
ten van de gastheren. Zou hij ook
Bergen op Zoom aandoen? Het
stadsbestuur wist het niet zeker,
maar wilde er wel op voorbereid
zijn. Er werden al lovende en vlei
ende teksten bedacht om daarmee
erebogen te sieren. Op 30 april
deelde Laurent het stadsbestuur
mee dat de keizer die dag in Ant
werpen arriveerde en misschien
van daaruit Bergen op Zoom zou
bezoeken. Jammer voor Vermeu
len dat hij nog altijd geschorst was
en dus geen rol zou spelen. Zijn
plaatsvervanger Vergroesen riep de
volgende dag een vergadering bij
een van wethouders, hoge vier
schaar, civiele rechtbank en vroed
schap voor het opstellen van een
petitie. Het verzoekschrift geeft
een goed beeld van de problemen
waarmee de stad worstelde. Ze zijn
vooral van economische aard. We
1 1 3
JT.-jJmarl 'SOuer&rt cLr.-. Ku/ndrti
cPavA jf.iü n'ud «r-y ::.c
~'r i
mEK:At*s
