BERGENOPZOOM,
De Waterschans nr. 4-2004
Verhaal van de verrassing van Bergen op Zoom
De Waterschans nr. 4-2004
VERHAAL
164
op den Se" en ge» Maart 18145
D oor Le G R A N D.
Te BBEDAi,
bij W. van BERGEN en Comb,
1817.
165
aarzelend, aandacht voor achter
gebleven documenten.
- Dan krijgen we Oscar Julius
Schwarz, een jonge artillerie of
ficier, wiens leven na de kennis
making met het 'Journal du
Siege' van Von Eggers totaal ver
anderde. Hij moet zijn studie met
veel plezier gemaakt hebben, ge
tuige de minutieuze weergave van
zijn onderzoek.
- Mr. J. Belonje kwam naar het on
bekende Halsteren in het verre
Brabant om het een en ander
met eigen ogen te gaan zien.
- In Bergen op Zoom is er Albert
van Rijckevorsel, die gaat na
speuren waarom er op de kaart
van Blaeu bootjes staan afge
beeld. Hij bracht ons bij Frederik
Hendrik en wat er echt ge
beurde.
Ze zijn er altijd geweest en ze zul
len er altijd wel blijven. Mensen
die vanaf een onverwachte plaats
en een onverwacht moment het
landschap daadwerkelijk komen
'lezen'.
En nu, heel recent, ontmoetten we
weer een soortgelijk figuur. Dit
maal een Fransman, waarvan we
de voornaam niet kennen maar
wel de staat van dienst. Deze Le
Grand was Kolonel van het ko
ninklijk korps der genie, Directeur
der fortificaties, Kommandeur van
het Legioen van Eer, Ridder van
de Koninklijke en Militaire Orde
van St. Louis en St. Henri de Saxe,
enz.. Een man van het kaliber van
Von Eggers.
Hij brengt het verhaal.
op den 8en en 9en Maart 1814
met een kort bericht van deszelfs insluiting, en de gebeurtenissen,
welke tot dezelve aanleiding gegeven hebben
De beschrijving van de gevechten
om de stad Bergen op Zoom,
meer dan 50 jaar na de inname
van de stad door Löwenthal. Het
behandelt de terugtocht van de
troepen van Napoleon, Veteranen,
die van geen wijken willen weten
en nog fel terugslaan. Hoe interes
sant dit ook moge zijn, dit valt niet
onder ons aandachtsgebied. Het
gaat ons meer om de met kleine
letters toegevoegde aanvulling.'Be-
nevens een Historische en Krijgs
kundige plaatsbepaling dezer ves
ting'.
Dit onderdeel belicht hij op een
wel zo aparte wijze, dat menig
strateeg het in die tijd als afdwalen
van het onderwerp beleefd moet
hebben....
Eerst een algemeen stukje.
Over bergen en rivieren
Ofschoon de naam van Bergenop-
zoom eenen berg aan den zoom be
tekent, ziet men op deze plaats noch
bergen noch rivieren; ondertus-
schen, gelijk alles gelijkenderwijze
moet beoordeeld worden, konden
de overblijfsels der duinen, waarop
de stad gebouwd is, welke niet dan
slechts weinige voeten boven de
vloed verheven zijn, ligtelijk als ber
gen beschouwd worden door de be
woners der omstreken, wier huizen
zeker twee maal in de vier-en-twin-
tig uren door de zee zouden over
stroomd worden, wanneer zij daar
voor door de dijken niet behoed
werden. De Oosterscheid, zoo breed
als het gezigt reiken kan, en waar
van de vloed tot aan den voet van
het glacis opklimt, is veel meer een
arm van de zee dan een rivier. Wat
den Zoom betreft, deze is slechts
een kanaal, oudtijds gegraven, om
de poelen van regenwater, welke er
ten noordoosten gevonden worden,
te ontlasten, en tegenwoordig is het,
op de plaats zelve, een moeijelijk
werk deze voorgewende rivier te ont
dekken in het midden van een groot
getal gragten en kreken, waarmede
zij overeenkomst heef.
Mooi toch, die 'Bergen op de
Zoom' en de nauwelijks te ontdek
ken Zoom en dan het ontzag voor
de Oosterschelde?
Een stelsel van Verdediging
In het jaar 1628 deden de Hollan
ders aan de zuidzijde van de stad
de verschanste legerplaats (camp
retranché) aanleggen, zoodanig als
zij tegenwoordig nog is. Zij was
naauwelijks gereed, of de Spanjaar
den tastten haar aan. Zij hoopten,
dat zij, door de vermeeste ring van
dezelve, zeer ligt tot in de stad
waarin zij verstandhouding hadden,
zouden kunnen doordringen; dan
de samenzwering werd ontdekt, de
verraders werden gevat en de Span
jaarden genoodzaakt hun plan te
laten varen.
Het was in dat zelfde jaar, dat de
Staten Generaal, door middel van
moerassen, welke er tussen Steen
bergen en Bergenopzoom gevonden
worden, deze twee plaatsen tot een
stelsel van verdediging deden veree
nigen, en, met hetzelfde doel, drie
afzonderlijke forten aanleggen:
Moermond, Pinsen en de Roover-
schans, welke de hoogste punten
van tusschen beide liggend terrein
bezetteden. Eindelijk werd, in het
jaar 1688, de vermaarde Baron VAN
KOEHOORN belast met het verbete
ren van de vestingwerken van Berge
nopzoom, hetwelk hij in de volgende
jaren ten einde bragt.
De Linie van Steenbergen
Het was niet voor het jaar 1727 dat
men door aaneengeschakelde en
bebolwerkte liniën de moerassen in
sloot, welke, sedert eene eeuw met
Steenbergen en de drie forten Moer
mond, Pinsen en Rooverschans,
reeds uitgebreide verschanste leger
plaats, bekend onder den naam van
de liniën van Steenbergen, uitmaak
ten. Aldus was en is nog heden de
geheele ruimte tusschen Bergenop
zoom en Steenbergen verdedigd; ten
oosten door de liniën en moerassen;
ten noorden, door de vesting Steen
bergen en door de streken, welke
men wil, onder water zetten kan; ten
westen door eenen grond, die ook
geinudeerd kan worden; en eindelijk
ten zuiden, door Bergenopzoom,
hetwelk, gebouwd aan de landengte
YAN DE VERRASSING
VAN
ME T
EEN KORT BERIGT VAN DESZELES INSLUITINGEN
DE GEBEURTENISSEN, WELKE TOT DEZEL
VE AANLEIDING GEGEVEN HEBBEN j
Kolonel van het Koninklijk korps der genieDirecteur
der fortificatiënKommandant van het Legioen van
eerRidder van de Koninklijke en militaire orde
van Sl. Louis en Sc. Henri de Saxe enz.
uit het Fransch vertaald.
(met eene nieuwe kaart van de vestingwerken der stad).
Afb. 2. Voorblad uit het boekje van Le Grand.
zelve van dit schiereiland, daarvan
de ingang toesluit. Twee voorname
middelen van gemeenschap waren,
en zijn er nog, tusschen Holland en
Bergenopzoom; het eerste door Zee
land, (waarvan bovendien deze ves
ting de sleutel is) door middel van
den post van Tholen, op het eiland
van dien naam; het tweede ten
noorden, door het fort de Leur, na
bij Steenbergen, een bruggenhoofd
makende aan de rivier de Dintel, en
meer noordwaarts door de Willem
stad aan het Hollandsch-diep een
stroom, welke Braband en Holland
scheidt. De Hollanders hebben ten
overvloede, aan deze zijde van een
ander riviertje, de Eendracht ge
naamd, hetwelk het eiland van Tho
len van het vaste land afscheidt, nog
drie bruggenhoofden aangelegd,
hetzij om hun intogt in de Neder
landen of naar den kant van Frank
rijk, gemakkelijker te maken, hetzij
om hunnen terugtogt te dekken.
Op deze wijze zouden de liniën van
Steenbergen, wanneer Bergenop
zoom door de Belgische of Fransche
mogendheden was ingenomen, in
derdaad omgetrokken zijn; maar de
vijanden van Holland zouden on-
dertusschen, na een verovering, wel
ke zo moeilijk ten uitvoer is te bren
gen, aan die zijde, geen duim gronds
gewonnen hebben, naardien zij nog
te nemen hadden, ten noorden, de
drie forten, Moermond, Pinsen en
Rooverschans, Steenbergen, het fort
de Leur, de Willemstad en zelfs
Klundert, en ten westen moesten zij
nog den overtogt van de vaart van
Tholen (de Eendragt) oversteken,
waarvan de stroom zeer snel gaat,
en welke verdedigd wordt door drie
bruggenhoofden; eindelijk moesten
zich de overwinnaars ook nog
meester maken van den post van
Violen. Daarentegen, zoolang de
Hollanders meester waren van dit
versterkte gewest, konde Bergenop
zoom niet volkomen geblokkeerd
worden; naardien eene Belgische of
Fransche armée, hoe sterk ook, de
Hollanders niet zoude kunnen ver
hinderen, om met deze vesting ge
meenschap te houden, te land, door
de Willemstad, het fort de Leur en
Steenbergen, en ter zee, door mid
del van de vaart van Tholen, en alle
de uitwateringen van de Schelde.
De Oostenrijkse Successieoorlog
1747
Aldus was Bergenopzoom, met alles,
wat er tot lietzeve behoorde, ver
sterkt, toen de graaf de Lowendal,
aan het hoofd van eene Fransche
armée, daar aankwam en deszelfs
belegering aanving, den 12 Julij
1747. De gehele wereld weet, dat
twee maanden, nadat de loopgraven
geopend waren, de vesting zelve en
de halve-maanen nog onaange
roerd waren.
Heeft Le grand het Journal du
Siège gekend? Zo begint toch ook
het 'Chapitre du Rovers'?
Inderdaad, op het ogenblik dal de
Graaf Löwendal voor Bergenop
zoom aankwam, werd er menig
maal in de krijgsraad onderzocht,
of het, in plaats van deze vesting
aan de sterkste zijde, die van het
zuiden namelijk, aan te tasten, niet
BENEVENS
EENE HISTORISCHE EN KRIJGSKUNDIGE
PLAATSBESCHRIJVING DEZER
VESTING.
