De Waterschans nr. 4-2004
De Waterschans nr. 4-2004
- tO
Raad van Brabant en liefhebber
van poëzie. In 21 gedichten wor
den personen en feiten uit de va
derlandse politiek behandeld. In
hetzelfde jaar verscheen Secessus
Spadanus (1667, 28 blz.), geschre
ven tijdens een vakantieverblijf in
het Belgische Spa. In 1668 werd
de bundel Otia Hagana, Diverti
cula, Secessus (1668, 76 blz.) gepu
bliceerd. Hieruit blijkt dat Justus
Turcq inmiddels over Haagse con
necties beschikte. Hij droeg de
bundel op aan Cornelis en Johan
de Witt. In 1669 schreef hij in
proza de bundel Solitudo Pia, Seu
Meditationes Sacrae (1669, 124
blz.). Het bevat een aantal poëti
sche beschouwingen met geeste
lijke motieven. Hij droeg de bun
del op aan de Markiezin "Elisa
beth Zu Zollern", waarmee be
doeld is Maria Elisabeth II van
den Bergh, getrouwd met Eitel
Fritz van Hohenzollern. Eén van
de zonen van Justus Turcq werd
naar de markies vernoemd: Itel
Frederick.
Justus Turcq overleed in Bergen
op Zoom op 26 november 1680.
7}
up7u(iCiï jTr--zc ,'w
n (7_
..ieDe T" ""fJf*
V 7 éeK?»-'-'
Dat jaar was hij nog tot pensiona
ris benoemd.
Clement Pieter van Affelen
Ook wel bekend als Pieter Cle
ment van Affelen. Deze Bergse be
stuurder en stadssecretaris was ge
trouwd met Florentia Christina Vi-
triarius. Op haar grafsteen in de
Grote Kerk staat te lezen: "Hier
ligt de zeer edele Vrouwe Floren
tia Christina Vitriarius innig ge
liefde echtgenote van Clemens
Petrus van Affelen, tijdens zijn
ven pensionaris en secretaris van
deze stad, die stierf 39 jaar oud op
15 mei 1763". Beiden zijn niet in
Bergen op Zoom geboren en ge
trouwd. Na het overlijden van zijn
vrouw heeft Van Affelen een nieuw
testament laten opstellen door no
taris Benjamin van der Hagen.
Vier van zijn zeven kinderen wa
ren toen nog in leven. In hetzelfde
archief van de notaris is een akte
opgenomen met een inventaris
van de goederen die Van Affelen
en zijn echtgenote in bezit hadden
en nu aan hem toekwamen. Ze
waren zeer bemiddeld. Het aller
eerste dat genoemd werd is het
huis De Drie (Grote) Hoefijzers
en De Drie Kleine Hoefijzers in
de Hoogstraat (nrs. 8 en 10). Per
vertrek in het huis wordt opge
somd welke bezittingen daar staan
en wat de waarde ervan was. Op
vallend is een "electriciteyt en toe-
behooren" in de achterkamer. Ook
de kanarie met kooi werd opgeno
men in de inventaris. Zowel elec
triciteyt als kanarie werden ge
taxeerd op 2 gulden.
Clement Pieter van Affelen was
van 1748-1773 secretaris van de
stad en van de weeskamer; 1750-
1752, 1754 en 1758 schepen en
1767-1770 rentmeester. Overigens
maakte Van Affelen regelmatig ge
bruik van een plaatsvervangend
secretaris. Op 16 juli 1764 stond de
magistraat toe, dat notaris Pieter
de Geep op zijn kosten tot plaats
vervangend secretaris werd be
noemd. In 1773 werd Van Affelen
als stadssecretaris opgevolgd door
Dirck Spierejee. Het is niet bekend
wanneer Clement Pieter van Af
felen is overleden, waarschijnlijk
niet in Bergen op Zoom.
Gerrit Piekenbroek Faure
Gerrit Piekenbroek Faure, stadsse
cretaris van 1786 tot 1810, was in
Batavia geboren als zoon van Bou-
dewijn Versewel Faure en C.H.
Piekenbroek. In de naamgeving
van deze Faures is te zien dat men
de achternaam van de moeder als
tweede naam gaat gebruiken. Het
is een fenomeen dat vooral in
adellijke kring in gebruik was.
Gerrit Piekenbroek Faure trouwde
in 1785 voor de dominee in Ber
gen op Zoom met jonkvrouwe
Anna Maria van Gaaswijk, afkom
stig uit Middelburg. Gerrit
woonde toen al geruime tijd in
Bergen op Zoom. Het gezin ves
tigde zich in het huis De Kleine
Kemel in de Hoogstraat. Voor no
taris F. van Engelen laat hij al in
1777 (op 14-jarige leeftijd!) zijn tes
tament opmaken. Dat testament is
de moeite van het lezen waard
omdat daarin een passage staat
waardoor verklaard wordt waarom
Gerrit Piekebroek Faure belang
stelling kreeg voor de functie van
stadssecretaris. In dit testament le
gateert Faure een bedrag van maar
liefst 2000 gulden aan de stadsse
cretaris Dirck Spierejee uit erken
tenis voor de vele diensten in de
hoedanigheid van voogd. Spiere
jee, die tevens de functie van sche
pen en raadsheer vervulde, was
kennelijk de voogd over Faure.
Negen jaar later zou Faure zijn
vroegere voogd Spierejee als stads
secretaris opvolgen. Hij kreeg
blijkbaar het ambt met de paple
pel ingegoten.
Faure was overigens, net als zijn
voorganger, ook enige tijd sche
pen en raadsheer.
Als stadssecretaris komt hij een
aantal keren minder positief voor
het voetlicht. In 1796 vroeg hij het
stadsbestuur om Laurens Gaste
laar als plaatsvervangend secretaris
aan te stellen. Als reden voerde hij
aan dat hij door onaangename
omstandigheden al enige tijd niet
in staat was zijn werkzaamheden
te verrichten, waardoor hij niet al
leen met grote achterstand, maar
ook met wanorde van zijn pape
rassen te maken had. Het salaris
van de adjunct-secretaris zou hij
zelf betalen. Die onaangename
omstandigheden hadden mogelijk
van doen met zijn onder curatele
stelling. In 1797 vroeg hij dringend
om opheffing van die toestand. Hij
voegde bij zijn verzoek een verkla
ring van een aantal burgers,
waarin staat opgetekend dat zij
Faure als een fatsoenlijk man ken
nen, die zich stil en ordentelijk ge-
1 74
,->2u
draagt en die zij nooit dronken
hebben gezien en die zich nooit
aan de drank te buiten is gedaan.
Het is een aardige aanwijzing in
welke hoek we de onaangename
toestand van Faure moeten zoe
ken. Enige jaren later blijkt hij ge
scheiden te zijn van zijn jonk
vrouwe, die hem bij testament
overigens wel verzorgd achterlaat.
Gerrit Piekenbroek Faure stieif in
1814 te Bergen op Zoom.
C.JA. van Liempt
Gemeentesecretaris CJ.A. van
Liempt begon zijn functie in 1918
en deze eindigde in 1925. De ma
nier waarop was heel bijzonder. In
de raadsvergadering van 22 mei
1925 viel namelijk het besluit tot
ongevraagd oneervol ontslag als
gemeentesecretaris en ambtenaar
van de burgerlijke stand. Reden:
hij had de legesgelden over de ja
ren 1921, 1922 en 1923 niet afge
dragen; daarbij had hij medewer
king verleend aan het valse pro
ces-verbaal van kasopneming d.d.
16 januari 1925. Hij werd daarbij
door enkele ambtenaren en door
de gemeenteontvanger geholpen.
Na het onderhoud met de burge
meester van 14 maart 1925 waarbij
hij rouwmoedig schuld bekende
en deze eigenhandig schriftelijk
vastlegde, verloor hij het vertrou
wen van B W en de gemeente
raad èn van de publieke opinie.
Vanwege de ernst van de zaak
werd er een gerechtelijk onder
zoek ingesteld. Van Liempt werd
door het Gerechtshof in Den
Bosch veroordeeld tot één jaar en
zes maanden met aftrek. Hij heeft
zijn oneervol ontslag nog wel aan
gevochten maar deze procedure
niet gewonnen. De gemeenteont
vanger nam op 15 mei 1925 zelf
ontslag.
Mr. J.CAF. Kuijpers
In 1953 was er een vacature voor
de functie van gemeentesecretaris.
Het college had op de gebruike
lijke wijze de benoemingsproce
dure ingezet en kwam met een
voordracht van twee kandidaten.
Deze personen kregen echter geen
kans. Tijdens de raadsvergadering
van 27 november 1953, wanneer
de opvolging van gemeentesecre
taris Van de Wouw aan de orde
komt, staat wethouder Kuijpers op
en deelt de gemeenteraadsleden
mee, ten overstaan van een stamp
volle publieke tribune, dat hij deze
functie zelf ambieert, waarop hij
de vergadering verlaat. Hij had
echter niet schriftelijk gesollici
teerd. Niettemin werd hij die dag
met 17 van de 22 stemmen tot se
cretaris benoemd. De eerste kan
didaat op de voordracht kreeg 5
stemmen.
Als reactie op de vraag waarom hij
zo laat reageerde op de functie
van secretaris gaf hij als antwoord,
dat hij op dat moment werkzaam
was als advocaat-procureur bij het
advocatenkantoor Van Hasselt te
Bergen op Zoom en zijn werkgever
niet voortijdig kennis wilde laten
nemen van zijn andere ambities.
Mr. J.C.A.F Kuijpers was gemeen
tesecretaris van 1953 tot en met
1970.
Secretarissen van Bergen op Zoom3.
1399 Jan van Herlaar
1470-1475 Willem Coelghenensen
1473-1495 Zweer Naghel
1482-1483 Goird Petersen
1489-1518 Johannes Lodewycx
1494-1495 Jacobus Battus
1506 Jan Luucx
1506-1515 Michiel Absoloens
1507-1538 Cornelis van der Meere
1538-1543 Wouter van Goirle
1545-1548 Franchoys Bruinisen
1546-1551 Joris Rogiers
1551-1557 Cornelis Comelisen
1558-1573 Thomas van den Houte
1574-1582 Baltasar Martini
1582-1588 Adriaen Willemsen
1590-1600 Francois Manteau
1604-1619 Jeronimus van der Perre
1619-1654 Danckaert Basijn
1655-1660 Justus Turcq
1660-1692 Ludovicus Turcq
1692-1708 Jeremias Bastingius
1708-1728 Hugo de Groot
1730-1737 Hugo Comets de Groot
173 8-1747 Anthony W. van dei-
Hulst
1747-1748 Jacobus J. Bracco
1748-1773 Clement P. van Affelen
1773-1785 Dirck Spierejee
1786-1810 Gerrit Piekenbroek Faure
1810-1834 Johannes Augustijn
1834-1852 Johannes Aider
1853-1880 Jacobus L. la Fontijn
1880-1889 Lambertus M. Magnée
1890-1918 Johannes E.D. Vergroe-
sen
1918-1925 Christiaan JA van
Liempt
1925-1953 Johannes A. van de
Wouw
1953-1970 Johan CAF. Kuijpers
1970-1986 Piet J. Pauwels
1986-2004 Peter B.J.M. Thomassen
2004 Arie Haasnoot
Noten
Geraadpleegde literatuur
175
- fv-HH
'fr- BH
v\ y y
x l'tSiWP e/Arr necet r.r&,
Benoeming van Justus Turcq tot
pensionaris èn secretaris van de stad.
Resolutie 10 maart 1655, door Justus
Turcq zelf geschreven. Kleinzegel van
de markiezin. Foto Historisch Centrum
het Markiezenhof.
(jvrritr ihtlvn Cr^L .4,.,. Jll .W-
t Iff ei M-twC
Bladzijde uit het huwelijksregister
waarin de ondertrouwakte van Gerrit
Piekenbroek Faure en jonkvrouwe Anna
Maria Gaastvijk staat vermeld, 18
augustus 1785. Foto Historisch
Centrum het Markiezenhof.
1. Met dank aan Rochus van den Bergh
voor zijn hulp en waardevolle adviezen.
2. Bij de tentoonstelling is een informatie
blad gratis verkrijgbaar met meer infor
matie over het stadsbestuur van Bergen
op Zoom.
3. Doordat de stadsrekeningen en de reso
luties de voornaamste bronnen vormen
voor het achterhalen van de namen van
secretarissen en andere functionarissen
zijn er hiaten, aangezien niet alle stads
rekeningen en resoluties bewaard zijn
gebleven. Tevens hebben we enige data
kunnen aanpassen dankzij de publica
ties van de jaarmarkten en een lijst uit
een resolutie van 17 juli 1735 met daarin
de data van benoeming van de secreta
rissen vanaf 1558.
WA. van Ham. Macht en gezag in het Mar-
kiezaat. Een politiek-institutionele studie over
stad en land van Bergen op Zoom (1477-
1583). Hilversum, 2000.
WA van Ham, Stedelijke archieven. Archief
van de secretarie 1397-1810. Bergen op
Zoom 2000.
J. van Loon, "Op staande voet... benoemd!
In: De Waterschans, nr. I 1998, p. 5-6.
C.H.J. Peters, "Mille periculis supersum".
In: De Waterschans, nr. I 1998, p. 2-4.
J.C.N. Raadschelders, "Ploegpaard in ge-
mengden dienst. Bestuurlijke ontwikkelin
gen vanaf de vroegste tijd in de Neder
landse gebieden". In: Joost Cox e.a. (red.).
En bracht de schare tot kalmte. Bespiegelin
gen over de gemeentesecretaris door de eeu
wen heen. Den Haag 1997, p. 14-33.
C.D. Vanwesenbeeck. "U beste vijff sinnen.
Het markiezaat Bergen op Zoom". In: Joost
Cox e.a. (red.). En bracht de schare tot
kalmte. Bespiegelingen over de gemeentese
cretaris door de eeuwen heen. Den Haag
1997, p. 100-109.
C.D. Vanwesenbeeck, Zoom op Bergen. 500
jaar literatuur in Bergen op Zoom. Samen
stelling A. Hagenaars en E Mink. Bergen
op Zoom 1992. Q